Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich ponownie występuje do Ministra Sprawiedliwości w sprawie trzyletniego ograniczenia czasowego co do możliwości wniesienia przez sędziego/asesora sądowego o przeniesienie na inne miejsce służbowe - gdy taki wcześniejszy wniosek nie został uwzględniony

Sędziowie i asesorzy zwracają się do RPO ze skargami dotyczącymi nadmiernie rygorystycznej przesłanki ubiegania się o przeniesienie na inne miejsce służbowe. Chodzi o trzyletnie ograniczenie czasowe możliwości składania ponownego wniosku do MS - gdy wcześniejszy nie został uwzględniony (art. 75b § 4 zdanie 2 i 3 Prawa o ustroju sądów powszechnych).

Do 2017 r. takie wnioski mogły być składane bez żadnych ograniczeń czasowych i miejscowych, a więc do dowolnego sądu, także takiego, w którym w danym momencie nie było wakatów. W 2017 r. wprowadzono zasadnicze zmiany w procedurze składania wniosków w celu zmniejszenia ich liczby, odciążenia MS  i stabilizacji kadry orzeczniczej:

1. wnioski składane są wyłącznie przez system teleinformatyczny Workflow;
2. można ubiegać się o przeniesienie wyłącznie do tych sądów, w których występują wakaty sędziowskie lub asesorskie;
3. w przypadku nieuwzględnienia wniosku przez Ministra Sprawiedliwości, ponowny wniosek można złożyć dopiero po upływie 3 lat, chyba że przyczyną nieuwzględnienia wniosku był jedynie brak wystarczającej liczby wolnych stanowisk sędziowskich w odniesieniu do liczby wniosków.

Pierwsze dwa wymogi nie budzą zastrzeżeń. Wątpliwy natomiast jest wymóg trzeci, który nie spełnia przesłanki racjonalności. Uniemożliwia bowiem ministrowi uwzględnienie istotnych okoliczności indywidualnych przemawiających za przeniesieniem na inne miejsce służbowe. Mogą to być np. zmiany w życiu prywatnym i rodzinnym (np. śmiertelna choroba rodzica zamieszkałego w innym mieście, małżeństwo z osobą z innego miasta, konieczność przeniesienia dziecka do innej szkoły).

Wymóg ten jest szczególnie uciążliwy dla asesorów sądowych. Po pierwsze, kandydaci na asesorów w momencie rozpoczęcia nauki w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury nie są w stanie przewidzieć, w jakim sądzie będą mogli pracować po ukończeniu aplikacji sędziowskiej. Po egzaminie sędziowskim mają zaś ograniczony wybór sądu, w którym będą orzekać, w zależności od wakatów i miejsca na liście klasyfikacyjnej KSSiP. 

Często zdarza się, że aplikanci KSSiP wybierają miejsca służbowe odległe od ich miejsca zamieszkania, bo jedyną alternatywą jest rezygnacja z zawodu, na co trudno się zdecydować po poświęceniu 3 lat na aplikację. Naturalna jest zatem nadzieja na zmianę miejsca służbowego w przyszłości, gdy pojawią się wakaty w sądzie zbliżonym do miejsca zamieszkania. 

Tymczasem w przypadku asesorów możliwość przeniesienia pojawia się dopiero po 2 latach od mianowania, a w razie nieuwzględnienia wniosku, kolejny może zostać złożony dopiero po 3 latach, a zatem po 5 latach od rozpoczęcia zatrudnienia (już po przekształceniu etatu na etat sędziowski). Z kolei niezłożenie oświadczenia o wyborze stanowiska asesorskiego powoduje utratę możliwości mianowania na stanowisko asesorskie.

W 2023 r. RPO zwrócił się do MS o rozważenie zmian w tym zakresie. Odpowiedź głosiła, że „nie zachodzi potrzeba modyfikacji rozwiązań normatywnych dotyczących zasad przenoszenia sędziów i asesorów sądowych na inne miejsce służbowe", gdyż „wybór miejsca służbowego jest determinowany wyłącznie wolą kandydata na stanowisko sędziowskie (w żadnym razie nie ma charakteru zbliżonego do «administracyjnego przymusu pracy») i powinien być dokonywany w sposób przemyślany, bez założenia, że stanowisko sędziowskie w danym sądzie jest wybierane przez kandydata tymczasowo, niejako «na próbę» lub też ze względów oportunistycznych takich jak mniejsza liczba kandydatów w niektórych sądach. Każde przeniesienie sędziego z jednego sądu do drugiego destabilizuje pracę sądu, z którego sędzia się przenosi. Zachodzi bowiem potrzeba zapewnienia ciągłości funkcjonowania wydziału, w którym dany sędzia pełnił służbę, rozpoczęte, niejednokrotnie zaawansowane sprawy wymagają wyznaczenia nowego referenta i zapoznania się przez niego z nowym materiałem, z którym przenoszący się sędzia był już zapoznany".

Stanowisko to nie bierze jednak pod uwagę dwóch istotnych okoliczności. Po pierwsze, specyficznej sytuacji asesorów, którzy nie mogli dokonać w pełni swobodnego wyboru miejsca służbowego z uwagi na niemożliwość przewidzenia w momencie rozpoczęcia aplikacji, w którym sądzie będą pracować oraz z uwagi na ograniczenia z miejsca na liście klasyfikacyjnej. Po drugie, stanowisko MS nie uwzględniało istotnych zmian w życiu prywatnym i rodzinnym sędziego, których nie był w stanie przewidzieć w momencie wyboru miejsca służbowego.

W  ocenie RPO do zracjonalizowania procedury wystarczający są wymogi składania wniosków za pośrednictwem systemu Workflow oraz istnienia wolnego miejsca w sądzie, potwierdzonego obwieszczeniem MS. Wymóg trzyletniej karencji, nieuwzględniający istotnych okoliczności indywidualnych, zwłaszcza związanych ze zmianami w życiu prywatnym i rodzinnym, jest nie do pogodzenia z zakazem nadmiernej ingerencji (art. 2 Konstytucji) oraz z prawem do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 47 Konstytucji).

Marcin Wiącek zwraca się do ministra Adama Bodnara o rozważenie projektu nowelizacji:

• uchylającej zdanie drugie i trzecie w art. 75b § 4 pusp;
  alternatywnie
• skracającej karencję np. do 3 miesięcy;
  alternatywnie
• umożliwiającej asesorowi złożenie wniosku o przeniesienie przed upływem 2 lat od mianowania w przypadku, gdy był zmuszony do wyboru miejsca służbowego odległego od jego miejsca zamieszkania oraz umożliwiającej sędziemu ponowne złożenie wniosku przed upływem 3 lat w przypadku wystąpienia nowych okoliczności, zwłaszcza związanych ze zmianami w życiu prywatnym i rodzinnym.

VII.510.75.2022