Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Za próbę kradzieży drewna z lasu sąd ukarał sprawcę grzywną i nawiązką. Orzekł też przepadek pilarki spalinowej - choć nie wyjaśnił, czyją była ona własnością
• Sąd orzekał w trybie nakazowym, a to jest możliwe tylko wobec braku jakichkolwiek wątpliwości co do okoliczności czynu
• Tymczasem oskarżony raz twierdził, że pilarka to własność jego ojca, a kiedy indziej, że należała do niego – tych wątpliwości sąd w ogóle nie badał
• Dlatego RPO złożył kasację, którą Sąd Najwyższy uwzględnił, podkreślajac brak podstaw do rozpoznania sprawy w trybie nakazowym

Z pozoru to sprawa drobna, która jednak ukazuje problem, jakim bywa orzekanie przez sądy w trybie nakazowym niejako „na skróty”. Rzecznik Praw Obywatelskich składał już wiele kasacji, w których kwestionował wyroki wydawane w tym trybie.

Jest on bowiem przeznaczony dla spraw oczywistych – gdy ani okoliczności czynu, ani wina podsądnego nie budzą wątpliwości. Wtedy sąd zapoznaje się tylko z materiałem dowodowym. A wyrok wydaje bez rozprawy i wysłuchania podsądnego czy świadków. Jeśli w sprawie są jednak jakiekolwiek wątpliwości, sąd musi prowadzić sprawę w zwykłym trybie na rozprawie.

Stan sprawy

Sąd Rejonowy uznał w trybie nakazowym obwinionego za winnego tego, że wraz z innymi w prywatnym lesie w 2013 r. wyciął 4 sosny w celu przywłaszczenia. Celu tego jednak nie osiągnął, bo właściciel lasu spłoszył złodziei.

Art.  120 § 1 Kodeksu wykroczeń  przewiduje karę aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny dla tego, kto w celu przywłaszczenia dopuszcza się wyrębu drzewa w lesie albo kradnie lub przywłaszcza sobie z lasu drzewo wyrąbane lub powalone - jeżeli wartość drzewa nie przekracza 500 zł.

Sąd wymierzył sprawcy 500 zł grzywny oraz orzekł 150 zł nawiązki na rzecz pokrzywdzonego. Ponadto orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa pilarki spalinowej Husqvarna.

Orzeczenie uprawomocniło się, bo ukarany nie złożył od niego sprzeciwu.

Argumenty kasacji RPO

Rzecznik zarzucił wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesoweg. Polegało ono na wydaniu wyroku nakazowego, w sytuacji, gdy nie zostały wyjaśnione wszystkie okoliczności czynu.

Korzystając z uproszczonego trybu orzekania, sąd nie powinien mieć jakichkolwiek wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu. Tymczasem, w realiach tej sprawy nie można jednoznacznie stwierdzić, czyją własnością była pilarka. Oskarżony twierdził, że pilarka jest własnością jego ojca, ale posługiwał się także stwierdzeniem „moja piła spalinowa”. Materiał dowodowy nie daje zatem ostatecznego rozstrzygnięcia, do kogo należała pilarka spalinowa, a co w przypadku orzekania przepadku jest istotne.

Przepadek przedmiotów niebędących własnością sprawcy wykroczenia można orzec tylko wtedy, gdy stanowi tak przepis szczególny. Art. 120 Kw nie przewiduje zaś przepadku rzeczy służących do popełnienia wykroczenia niebędących własnością sprawcy. Bez rozstrzygnięcia kwestii własności pilarki, nie można było zatem orzec jej przepadku na rzecz Skarbu Państwa.

Za wniesieniem kasacji przemawia art. 46 Konstytucji. Zgodnie z nim przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia. Wniesienie kasacji zainicjował ojciec ukaranego, który powołuje się na swoje prawo własności do pilarki spalinowej.

Kasacja wnosi o uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w części dotyczącej pilarki oraz umorzenie postępowania z powodu przedawnienia.

Orzeczenie SN

9 września 2020 r. SN w Izbie Karnej (sygn. akt  IV KK 208/19) uwzględnił kasację i zwrócił wątek pilarki do ponownego rozpoznania sądowi rejonowemu.  

Podniesiony w kasacji zarzut jest zasadny, lecz w realiach niniejszej sprawy wystąpienie dostrzeżonego przez Rzecznika Praw Obywatelskich uchybienia nie musi skutkować objęciem całości zaskarżonego orzeczenia rozstrzygnięciem kasatoryjnym, a w konsekwencji umorzeniem postępowania ze względu na przedawnienie karalności wykroczenia przypisanego obwinionemu.

Nie ulega wątpliwości, że wydając zaskarżony wyrok, Sąd Rejonowy nie dysponował materiałem dowodowym pozwalającym na uznanie, że kwestia własności zabezpieczonej w toku postępowania pilarki spalinowej marki Husqvarna jest oczywista. Sprowadzał się on do wyjaśnień obwinionego, które w tym zakresie nie były konsekwentne i jednoznaczne. Wyjaśniając po raz pierwszy, stwierdził on, że pilarka jest własnością ojca. Składając natomiast następne wyjaśnienia stwierdził, że do lasu wziął „swoją piłę spalinową".

Bez wyjaśnienia tych wątpliwości Sąd Rejonowy nie powinien rozstrzygać o przepadku przedmiotu, gdyż w przypadku wykroczenia z art. 120 § 1 k.w. orzeczenie tego środka karnego było możliwe wyłącznie w stosunku do przedmiotu będącego własnością sprawcy. Tym samym brak było podstaw do rozpoznania sprawy w trybie nakazowym, który został przewidziany do oczywistych przypadków, gdy materiał dowodowy jest jednoznaczny i nie nasuwa żadnych istotnych wątpliwości co do winy, jak i okoliczności popełnienia zarzucanego czynu.

Patrząc na powyższe uchybienie z perspektywy możliwości, jakie dają obowiązujące obecnie przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, stwierdzić trzeba, że usunięcie jego skutków nie musi niweczyć pozostałych rozstrzygnięć zawartych w zaskarżonym wyroku nakazowym, w tym również tych dotyczących kwestii zasadniczych dla odpowiedzialności obwinionego. W tym zakresie okoliczności czynu i wina sprawcy nie budziły wątpliwości. Ustalenie zaś tego, czy do wyrębu drzewa użył własnej czy też cudzej pilarki, choć odnosiło się do okoliczności istotnej dla rozstrzygnięcia o środku karnym, to jednak nie miało żadnego znaczenia dla orzeczenia o winie i karze.

Dlatego też Sąd Najwyższy, uznając zasadność zarzutu podniesionego w kasacji, uchylił zaskarżony wyrok jedynie w odniesieniu do orzeczenia zawartego w jego pkt IV i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sposób rozstrzygnięcia kwestii będącej przedmiotem ponownego orzekania Sądu Rejonowego determinować będzie ustalenie, czy zabezpieczona pilarka stanowiła własność obwinionego, a jeżeli nie, to czy możliwe jest ustalenie jej właściciela czy też powstaje wątpliwość, komu należało ją wydać. W zależności od poczynionych w tym zakresie ustaleń Sąd Rejonowy będzie mógł skorzystać z rozwiązań przewidzianych w stosowanych odpowiednio przepisach art. 230 § 2 k.p.k. lub art. 231 § 1 k.p.k., uwzględniając oczywiście to, że w toku postępowania wykonawczego zabezpieczona pilarka została sprzedana.

Nie można również wykluczyć ponownego orzeczenia przepadku. W przypadku ustalenia, że zabezpieczona pilarka stanowiła własność obwinionego. Sąd Rejonowy będzie mógł skorzystać z trybu postępowania określonego w przepisie art. 84 § 1 k.p.s.w, który po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw pozwala w ramach uzupełnienia wyroku postanowieniem orzec przepadek przedmiotów. Nie stoi temu na przeszkodzie upływ okresu przedawnienia, gdyż przepis art. 28 § 3 k.w. zezwala na orzeczenie przepadku, choćby zachodziła okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy.

II.511.1126.2014