Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na stanowisku, że w sprawie ekshumacji na postanowienie prokuratora osobie, która uważa, że jej prawa zostały naruszone, służy zażalenie do sądu. Adam Bodnar napisał o tym w kolejnym piśmie do zastępcy prokuratora generalnego Marka Pasionka.

Powodem wystąpienia jest to, że ponad 200 krewnych części ofiar katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem zaapelowało, by uszanować spokój ich bliskich i nie ekshumować ich szczątków.

Rzecznik przypomina stanowisko Sądu Najwyższego, że poszanowanie zwłok jest istotnym elementem kultury europejskiej, a także jednym z fundamentów doktryny Kościoła katolickiego, głoszącej, że ciało zmarłego powinno być traktowane „z szacunkiem i miłością”. Dlatego status prawny zwłok jest wyjątkowy, a obowiązek poszanowania zwłok ludzkich wynika przede wszystkim z przepisów dotyczących ochrony dóbr osobistych w postaci kultu osoby zmarłej oraz prawa do grobu.

- Nie powinno więc budzić wątpliwości to, że ekshumacja zwłok i szczątków ludzkich dokonywana na zarządzenie prokuratora stanowi władcze wkroczenie w sferę prawnie chronionych dóbr osobistych w postaci kultu osoby zmarłej. Dlatego osobom bliskim muszą służyć środki prawne w celu ustalenia, czy wkroczenie przez prokuratora w ową prawnie chronioną sferę miało uzasadnienie (nie miało charakteru ekscesywnego) – stwierdza RPO.

Ustawa nie może zamykać drogi sądowej w przypadku, gdy osoba bliska uważa, że zarządzenie przez prokuratora ekshumacji narusza kult osoby zmarłej. Powinno być tak tym bardziej, że w innych przypadkach ekshumacji możliwe jest odwołanie do sądu:

• zezwolenie państwowego inspektora sanitarnego dotyczące ekshumacji podlega kontroli sądu administracyjnego.
• w przypadku braku zgody między osobami uprawnionymi do żądania ekshumacji, spór rozstrzyga sąd.

Gdyby więc przyjąć, że na postanowienie prokuratora w sprawie zarządzenia ekshumacji nie służy zażalenie do sądu, byłby to jedyny przypadek, w którym w sprawie ekshumacji zamknięta byłaby droga sądowa.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik Praw Obywatelskich, którego konstytucyjnym obowiązkiem (art. 208 ust. 1 Konstytucji RP) jest ochrona wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, prezentuje stanowisko, że na postanowienie prokuratora w sprawie ekshumacji osobie, która uważa, że jej prawa zostały naruszone, służy zażalenie do właściwego miejscowo sądu rejonowego.

Przedstawiając tę ocenę, stosownie do art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich zwracam się równocześnie do Pana Prokuratora o informację, czy osoby uprawnione są pouczane o możliwości złożenia zażalenia do właściwego sądu.