Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W niektórych sprawach rozpatrywanych przez sądy w apelacji warszawskiej Rzecznik Praw Obywatelskich napotkał problemy w niezwłocznym otrzymaniu akt sądowych, potrzebnych np. do rozpoznawania wniosków obywateli o skargi nadzwyczajne
• W niektórych sprawach akta nie zostały nadesłane lub były przesyłane z opóźnieniem, zazwyczaj po wysłaniu ponaglenia 
• Może to prowadzić do naruszenia praw obywatelskich, w tym prawa do sądu, poprzez nawet zamknięcie drogi do wzruszenia prawomocnego orzeczenia
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Valeri Vachev pisze w tej sprawie do prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie Doroty Markiewicz
• AKTUALIZACJA 20.05.2024: Pani Prezes odpisała, że prezesom sądów okręgowych zwrócono uwagę na konieczność bezzwłocznego rozpoznawania i realizowania wniosków RPO; do Prezesa Sądu Okręgowego zwrócono się o podjęcie działań w celu ujednolicenia praktyki związanej z wykazywaniem umocowania przez osoby występujące w imieniu RPO

Ustawodawca uczynił Rzecznika Praw Obywatelskich jednym z organów upoważnionych do wniesienia skargi nadzwyczajnej. Do dziś obywatele nadesłali do RPO ponad 16 tys. wniosków o ich złożenie. Analiza wniosków nierzadko wymaga zapoznania się z aktami sądowymi. Rzecznik zwraca się wtedy do właściwego sądu o ich nadesłanie. Wobec liczby wniosków osoba sprawująca funkcję Rzecznika nie czyni tego w każdej sprawie osobiście.

W myśl art. 20 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura RPO. W komentarzach wskazuje się, że „artykuł 20 ust. 1 ustawy wywiera ten skutek, że z jego mocy pracownicy Biura Rzecznika są upoważnieni do wykonywania w imieniu Rzecznika zadań i czynności przewidzianych w ustawie. Pracownicy Biura Rzecznika w określonym zakresie (wynikającym ze statutu Biura) wykonują kompetencje Rzecznika, zaś ich działania traktuje się jako działania Rzecznika".

W ostatnich 6 lat, gdy wprowadzono skargę nadzwyczajną, Rzecznik zwracał się do sądów w Polsce o akta do wglądu. W przeważającej większości wnioski te były realizowane bez zbędnej zwłoki. Tymczasem w niektórych sprawach rozpatrywanych przez sądy warszawskie Rzecznik napotkał problemy w niezwłocznym otrzymaniu akt.

W jednej z ostatnich spraw RPO zwrócił się do Przewodniczącej IX Wydziału Gospodarczego Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy o nadesłanie akt. W odpowiedzi sekretariat wydziału wezwał do wykazania przez podpisanego pod pismem Dyrektora Zespołu w BRPO w terminie 7 dni „stosownego upoważnienia do występowania o wypożyczenie akt sprawy w imieniu Rzecznika Praw Obywatelskich pod rygorem odmowy wypożyczenia".

Wniosek o akta podpisano kwalifikowanym podpisem elektronicznym i wysłano za pomocą platformy ePUAP z oficjalnego adresu RPO. Takie zasady były i są stosowane w większości spraw gospodarczych i cywilnych z udziałem konsumentów, w przypadku zwracania się Rzecznika do sądu o przesłanie akt do wglądu.

W niektórych sprawach akta nie zostały nadesłane lub były przesyłane z opóźnieniem, zazwyczaj po wysłaniu drugiego pisma ponaglającego.

Taka  praktyka warszawskich sądów może prowadzić do naruszenia praw obywatelskich, w tym prawa do sądu, poprzez nawet zamknięcie drogi do wzruszenia prawomocnego orzeczenia, gdy wniosek o wywiedzenie skargi nadzwyczajnej okaże się zasadny. Taka sytuacja może mieć miejsce w szczególności w sytuacji wpłynięcia wniosku do BRPO w końcowym terminie ustawowo określonym do wniesienia skargi nadzwyczajnej.

Niezależnie od tego opieszałość warszawskich sądów w nadsyłaniu akt ogranicza Rzecznika w wykonywaniu jego konstytucyjnych kompetencji. Wszak, w myśl art. 208 ust. 1 Konstytucji, Rzecznik stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Zakres i sposób działania Rzecznika określa ustawa (art. 208 ust. 2 Konstytucji).

ZRPO zwraca się zatem do prezes SA o  podjęcie, zgodnie z kompetencjami, działań zmierzających do ujednolicenia, w ramach sądów apelacji warszawskiej, procedowania w przedmiocie udostępniania RPO - możliwie bez zbędnego opóźnienia - wnioskowanych akt sądowych, w celu zapewnienia obywatelom skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela.

Odpowiedź Doroty Markiewicz, prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie

W odpowiedzi na pismo z dnia 12 kwietnia 2024 r. V.511.221.2024.BA uprzejmie informuję, że w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie w pionach cywilnym, pracy i ubezpieczeń społecznych oraz gospodarczym nie odnotowano problemów z przesyłaniem akt do Rzecznika Praw Obywatelskich. Odnosząc się do spraw wymienionych w Pana piśmie, przedstawiam co następuje.

W Sądzie Okręgowym w Warszawie podjęto czynności wyjaśniające przyczyny nieprzedstawienia akt V Ca 3145/14 Rzecznikowi Praw Obywatelskich. Jak ustalono na podstawie zapisów w systemie komputerowym Biura Podawczego, pismo Rzecznika z dnia 14 grudnia 2020 roku nie wpłynęło do Sądu Okręgowego w Warszawie. Ponadto akta sprawy w dniu 24 stycznia 2018 roku zostały zwrócone do Sądu Rejonowego dla Warszawy - Woli w Warszawie. Zatem akta sprawy V Ca 3145/14 nie mogły zostać przedstawione Rzecznikowi Praw Obywatelskich ze względu na brak pisma Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w tym przedmiocie oraz z powodu fizycznego braku akt w Sądzie Okręgowym w Warszawie. Wskazano, że pismo Zastępcy Rzecznika Praw Obywatelskich skierowano do sędziego wizytatora do spraw gospodarczych, który również podjął czynności wyjaśniające w XVI Wydziale Gospodarczym Sądu Okręgowego w Warszawie oraz IX Wydziale Gospodarczym Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie. Zgodnie z wyjaśnieniami Przewodniczącego XVI Wydziału Gospodarczego Sądu Okręgowego w Warszawie akta sprawy XVI GNc 322/15 przesłano do Biura Rzecznika w dniu 18 kwietnia 2024 roku, zaś opóźnienie było spowodowane faktem wypożyczenia akt do XXVI Wydziału Gospodarczego do prowadzonej tam sprawy.

Odnośnie Sądu Rejonowego dla m.st Warszawy w Warszawie to wniosek Rzecznika w dalszym ciągu nie został zrealizowany z uwagi na argumentację Przewodniczącego IX Wydziału Gospodarczego Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie podniesioną w piśmie z dnia 17 kwietnia 2024 r. (kopia pisma w załączeniu).

W Sądzie Okręgowym Warszawa - Praga w Warszawie akta sprawy III C 303/17 w okresie, w którym były żądane przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich były wypożyczone do Prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie, co spowodowało ich przekazanie Rzecznikowi w późniejszym terminie.

Odnośnie sprawy I Nc 121/17 - jak wynika z danych zawartych w systemie SAWA - niniejsza sprawa została pismem z dnia 21 lipca 2017 roku przekazana wg. właściwości do XXVI Wydziału Gospodarczego Sądu Okręgowego w Warszawie zgodnie z postanowieniem Sądu z dnia 19.05.2017 roku - akta nie były przesyłane do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Jednocześnie wskazuję, że zwrócono uwagę prezesom sądów okręgowych z obszaru apelacji warszawskiej na konieczność bezzwłocznego rozpoznawania i realizowania wniosków Rzecznika Praw Obywatelskich, a do Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie zwrócono się o podjęcie działań mających na celu ujednolicenie praktyki związanej z wykazywaniem umocowania przez osoby występujące w imieniu Rzecznika Praw Obywatelskich.

V.511.221.2024