Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoba, która ukończyła aplikację ogólną i pracowała jako asesor sądowy, referendarz lub asystent sędziego ma prawo do powołania na sędziego sądu rejonowego przez 7 lat od wejścia w życie ustawy z 11 maja 2017 r.
• Te osoby skarżą się, że niemożność ubiegania się w konkursie o takie stanowisko narusza konstytucyjne zasady równego traktowania,  równego dostępu do służby publicznej oraz ochrony praw nabytych 
• Część tych osób została bowiem pozbawiona nabytego już, nieograniczonego w czasie, uprawnienia do powołania na stanowisko sędziego 
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwości 

Do Rzecznika wpływają skargi wskazujące na wątpliwości konstytucyjne wynikające z art. 18 ust. 1 ustawy z 11 maja 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw.  Zgodnie z nim osoba, która ukończyła aplikację ogólną i przez określoną liczbę lat była zatrudniona w sądzie na stanowisku asesora sądowego, referendarza sądowego lub asystenta sędziego zachowuje prawo do powołania na stanowisko sędziego sądu rejonowego przez 7 lat od dnia wejścia w życie tej ustawy. Wydłużenia tego okresu nie przewiduje  projekt ustawy o ustroju sądów powszechnych.

W ocenie skarżących, wprowadzając negatywną przesłankę upływu okresu, po jakim kandydat traci możliwość ubiegania się w konkursie o stanowisko sędziego sądu rejonowego, ustawodawca narusza postanowienia Konstytucji. Chodzi zwłaszcza o art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji stanowiące o równym traktowaniu podmiotów i zakazie dyskryminacji, art. 60 Konstytucji gwarantujący równy dostęp do służby publicznej oraz wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę ochrony praw nabytych. 

A ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. 

Przed wejściem w życie  art. 18 ust. 1 ustawy osoba po aplikacji ogólnej, która spełniła ustawowe wymagania do powołania na stanowisko sędziego sądu rejonowego, uzyskiwała to uprawnienie bezterminowo i bez konieczności spełnienia w przyszłości jakichkolwiek dodatkowych warunków. W przepisach przejściowych ustawy z 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury przewidziano jednocześnie, że o stanowiska referendarzy sądowych lub asystentów sędziów będą mogły ubiegać się osoby, które na dotychczasowych zasadach ukończyły aplikację sądową, prokuratorską albo referendarską i zdały odpowiedni egzamin.

Kolejne nowelizacje ustawy o KSSiP oraz Prawa o ustroju sądów powszechnych modyfikowały przyjęty pierwotnie model kształcenia. Zrezygnowano ostatecznie z odbywania przez aplikantów stażu na stanowiskach asystenta sędziego i referendarza sądowego, a także - w przypadku kandydatów na stanowisko asystenta sędziego - z wymagania ukończenia aplikacji ogólnej lub zdania egzaminu sędziowskiego, prokuratorskiego, notarialnego, adwokackiego lub radcowskiego. Ustawą z 9 kwietnia 2015 r. zlikwidowano aplikację ogólną jako pierwszy etap szkolenia. 

W takiej sytuacji zajmowanie stanowisk referendarza sądowego lub asystenta sędziego całkowicie utraciło powiązanie z systemem szkolenia wstępnego. Asystentem sędziego można obecnie zostać bezpośrednio po ukończeniu wyższych studiów prawniczych. Nieuzasadnione jest wobec tego utrzymywanie docelowo, jako równorzędnej, drogi do urzędu sędziego wyłącznie poprzez pracę w charakterze asystenta sędziego lub referendarza sądowego.

Jednocześnie art. 18 ust. 1 limituje dotychczas nieograniczoną cezurę czasową uprawnienia osób - które odbyły aplikację ogólną, zajmowały określone w sądzie stanowisko oraz złożyły egzamin sędziowski, do ubiegania się o stanowisko sędziego rejonowego – do 7 lat od wejścia ustawy w życie.

W konsekwencji przepis ten pozbawia nabytego już nieograniczonego w czasie uprawnienia do powołania na stanowisko sędziego sądu rejonowego osoby, które uprawnienie to uzyskały przed jego wejściem w życie. Dlatego też prowadzi on do naruszenia wywodzonej z art. 2 Konstytucji RP zasady ochrony praw nabytych.

A ustawodawca nie uzasadnił szczegółowo przyczyn tego przepisu. Nie powołał się na konieczność ochrony innych praw konstytucyjnych. Nie wskazał na zasadność uzależnienia tego ograniczenia jedynie od kwestii cezury czasowej, bez względu na inne okoliczności po stronie osoby, która uzyskała uprawnienia. Za takie uzasadnienie nie sposób uznać stwierdzenia, iż aplikacja ogólna została wyeliminowana z systemu kształcenia w KSSiP.

Zastrzeżenia są też związane z przedstawionym przez Ministra Sprawiedliwości projektem ustawy o ustroju sądów powszechnych. Chodzi o brak możliwości, aby referendarz sądowy został powołany bezpośrednio na stanowisko sędziego. 

Ponadto zastrzeżenia skarżących budzi fakt, że możliwość taką mają osoby, które wykonywały zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza co najmniej przez sześć lat. Referendarz sądowy może natomiast najpierw zostać powołany na stanowisko asesora, jeżeli był zatrudniony na stanowisku referendarza sądowego co najmniej przez 5 lat i złożył egzamin sędziowski, i dopiero po co najmniej 3-letniej asesurze ubiegać się o stanowisko sędziego.

RPO Marcin Wiącek prosi ministra Zbigniewa Ziobrę o wzięcie tych uwag pod rozwagę i zajęcie stanowiska.  

VII.510.50.2022