Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Inicjatywa „Nasz Rzecznik" przedstawiła Rzecznikowi Praw Obywatelskich postulaty pożądanych zmian w ustawie o petycjach
• Istotna część postulatów zasługuje na rozważenie - ocenia Marcin Wiącek, który występuje do przewodniczących komisji ds. petycji Sejmu i Senatu - Rafała Bochenka i Roberta Mamątowa 

W 2023 r. przedstawiciele Zespołu Spraw Lokalnych Inicjatywy „Nasz Rzecznik" przedstawili RPO postulaty zmian w ustawie o petycjach. Po przeanalizowaniu w Biurze RPO propozycji zmian uznano, że istotna część postulatów zasługuje na rozważenie. 

Uwagi do art. 3 ustawy o petycjach

Wnioskodawcy krytykują art. 3 ustawy o petycjach, który głosi: „O tym, czy pismo jest petycją, decyduje treść żądania, a nie jego forma zewnętrzna". Uważają, ze de facto to wola i kwalifikacje urzędnika decydują o klasyfikacji pisma.

Art. 3 jest pozytywną reakcją na postulat prof.  Moniki Florczak-Wątor, która stwierdziła m.in., że „pojawiają się wątpliwości co do sposobu procedowania w sytuacji, gdy podmiot właściwy do rozpatrzenia petycji uznałby, że pismo do niego skierowane nie jest petycją z uwagi na jego przedmiot. Projekt ustawy nie przewiduje bowiem pozostawienia takiego pisma bez rozpoznania, jak również nie wprowadza innej ścieżki procedowania, w szczególności nie wymaga rozpatrzenia tego pisma w trybie skargi lub wniosku. W tej ostatniej kwestii pożądane byłoby wskazanie w projekcie, że o tym, czy pismo jest petycją, skargą, czy wnioskiem decyduje jego treść, a nie forma zewnętrzna".

Art. 3 ustawy jest zatem potrzebny. Służy uniknięciu niepożądanej sytuacji, w której np. pismo niebędące petycją w ogóle nie zostanie rozpatrzone, choć powinno być potraktowane jako wniosek lub skarga. Przydatność tego przepisu potwierdza praktyka BRPO.

Wnioskodawcy proponują, aby wprowadzono instytucję „odwołania od nieprawidłowego zakwalifikowania petycji", które rozpatrywałby wojewoda w terminie do 30 dni. Zdaniem Rzecznika ten postulat jest wart rozważenia. W praktyce bowiem organ władzy publicznej może nieprawidłowo ocenić treść pisma, naruszając istotę prawa do petycji, a decyzja ta nie podlega weryfikacji.

Uwagi do art. 8 ust. 1 i 2 ustawy o petycjach

Wnioskodawcy są zdania, że w tym przepisie brakuje doprecyzowania terminu „niezwłocznie". Termin ten oznacza „bez zbędnej zwłoki", czyli w pierwszym terminie, w jakim podjęcie określonej czynności jest możliwe. Należy się jednak zgodzić się, że celowe byłoby wskazanie konkretnego terminu. 

Ponadto ewentualną nowelizację ustawy należałoby wykorzystać dla realizacji wcześniejszego postulatu RPO, aby doprecyzować art. 8 ust. 2 tej ustawy. Chodzi o to, aby nie budziło wątpliwości, że podmioty rozpatrujące petycję  mają obowiązek publikować na stronach internetowych nie tylko sam skan petycji, ale i skan odpowiedzi. Obecnie praktyka jest niejednolita i budzi wątpliwości.

Uwagi do art. 10 ust. 1 ustawy o petycjach

Stanowi on: „Petycja powinna być rozpatrzona bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia jej złożenia". Wnioskodawcy wskazują, że to zbyt długi termin i proponują by był to maksymalnie miesiąc.

W ocenie RPO wydaje się, że wnioskodawcy mają rację, że 3 miesiące nie jest „niezwłocznym” terminem załatwienia petycji. Ewentualnie można rozważyć pozostawienie terminu 3-miesięcznego dla Sejmu, Senatu i organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego jako podmiotów, do których kierowane jest dużo petycji wymagających działania kolektywnego. W przypadku pozostałych adresatów petycji, należałoby ustanowić termin maksymalnie miesięczny.

Uwagi do art. 15 ustawy o petycjach

Wnioskodawcy sygnalizują niejasność tego przepisu, wynikającą z faktu, że odesłanie w ustawie o petycjach do odpowiedniego stosowania przepisów k.p.a. nie zawiera wyliczenia tych przepisów i nie wiadomo, które należy stosować odpowiednio.

Na podobną wątpliwość zwróciła uwagę prof. M. Florczak- Wątor, która postulowała jednak nie dokonanie wyliczenia w przepisie odsyłającym do konkretnych przepisów k.p.a., tylko rezygnację z odesłania i uregulowanie tego wprost ustawie o petycjach. Jej postulat ma tę przewagę nad propozycją wnioskodawców, że całkowicie usuwa  wątpliwości co do odpowiedniego stosowania przepisów. 

Uwagi do propozycji nowych przepisów w ustawie o petycjach

Wnioskodawcy postulują dodanie przepisów dotyczących obowiązkowego wezwania osób składających petycję i ich wysłuchania, a także obowiązku udzielenia głosu osobom, które chcą go zabrać na posiedzeniu, kiedy petycja jest rozpatrywana.

Według Rzecznika na aprobatę zasługuje pierwszy z tych dwóch postulatów. Drugi jawi się jako kontrowersyjny z uwagi na potencjalne niebezpieczeństwo dezorganizacji prac komisji, gdy każdy zainteresowany mógłby zabrać głos. Można uznać, że wnoszący petycję są głosem określonego środowiska, zatem wystarczające jest przyznanie głosu właśnie im, a niekoniecznie wszystkim zainteresowanym.

Rzecznik zwraca się przewodniczących komisji ds. petycji Sejmu i Senatu o podjęcie inicjatywy ustawodawczej zmierzającej do uwzględnienia postulatów Inicjatywy „Nasz Rzecznik". 

VII.604.32.2023