Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie skarżą się na długie oczekiwanie na wydanie decyzji wojewódzkich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności o poziomie potrzeby wsparcia, bez czego osoby z niepełnosprawnościami nie mogą wnosić o świadczenie wspierające
• Tak długie postępowania mogą nie tylko opóźnić uzyskanie należnego wsparcia finansowego, ale w sytuacjach najbardziej krytycznych część osób może zostać go zupełnie pozbawiona 
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk pisze do pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych Łukasza Krasonia

Do RPO wpływają skargi dotyczące długotrwałości postępowań wojewódzkich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności w przedmiocie rozpoznawania wniosków o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia.

Po wejściu w życie 1 stycznia 2024 r. ustawy z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym mogą się o nie ubiegać się osoby z niepełnosprawnościami w wieku od 18. roku życia. Prawo to uzależnione jest od uzyskania przez osobę z niepełnosprawnością decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Wysokość świadczenia zależy od poziomu potrzeby wsparcia, czyli liczby przyznanych punktów i jest powiązana z wysokością renty socjalnej. 

Kwota świadczenia wynosi od 40% renty socjalnej (w przypadku ustalenia poziomu potrzeby wsparcia między 70 a 74 punktów) do 220% renty socjalnej (ustalenie poziomu potrzeby wsparcia na poziomie od 95 do 100 punktów). Wnioski o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia można składać do wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności od 1 stycznia 2024 r. Zgodnie z przepisami wnioski o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia rozpatrywane są w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia wpływu do wojewódzkiego zespołu.

Ze skarg do RPO wynika, że w wielu wojewódzkich zespołach ds. orzekania o niepełnosprawności występuje problem związany ze zbyt długim (liczonym w miesiącach) procedowaniem nad wnioskami o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia. Trudności z terminowym rozpoznaniem wniosków mają w niektórych zespołach tak dużą skalę, że publikowane są ogłoszenia na stronach BIP.

Sytuacja taka musi niepokoić, gdyż powoduje, że osoby z niepełnosprawnościami nie mogą w sposób efektywny skorzystać ze świadczenia wspierającego kierowanego do osób w głównej mierze starszych, schorowanych (często terminalnie), wymagających specjalistycznego, całodobowego wsparcia, z niejednokrotnie trudną sytuację rodzinną, powodowaną ograniczoną możliwością wsparcia osób najbliższych. 

Ze skarg do RPO jak i ukazujących się w przestrzeni publicznej wynika, że czas oczekiwania na wydanie decyzji przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności może wynosić kilka, a nawet kilkanaście miesięcy. Tak długie postępowanie może nie tylko opóźnić uzyskanie należnego finansowego wsparcia, lecz również, w sytuacjach najbardziej krytycznych, część osób może zostać tego wsparcia pozbawiona. Realność wystąpienia takich sytuacji potwierdzają wnioski wpływające do Rzecznika, jak przykład ciężko chorej osoby z niepełnosprawnością, której termin rozpoznania wniosku złożonego 9 stycznia 2024 r, wyznaczono na 30 sierpnia br. - wnioskodawczyni zmarła w kwietniu.

Obywatel ma prawo oczekiwać, że państwo - nakładając na niego obowiązek wylegitymowania się określonym orzeczeniem dotyczącym niepełnosprawności - zorganizuje w taki sposób działalność swojego aparatu, aby jego sprawa została załatwiona w rozsądnym terminie. Żądanie załatwienia sprawy w owym rozsądnym terminie jest prawem obywatela, któremu po stronie organu administracji odpowiada stosowny obowiązek.

W świetle Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami świadczenia pieniężne stanowią jedną z form wsparcia osób z niepełnosprawnościami przez Państwa-Strony zgodnie z artykułami 19 i 28 Konwencji. Jednym z celów przyznawanych świadczeń jest przeciwdziałanie sytuacjom ubóstwa i skrajnego ubóstwa, a także realizacja niezależnego życia. 

Już na etapie prac legislacyjnych nad ustawą przewidywano duże zainteresowanie obywateli decyzjami ustalającymi poziom potrzeby wsparcia, szczególnie w pierwszym okresie. Szacowano, że może zachodzić konieczność wydania decyzji w sprawach ok. 800 tys. osób. W związku z tym przewidziano w ustawie uproszczenie procedur dotyczących m.in. zamówień publicznych oraz zabezpieczono koszty związane z obsługą realizacji tego zadania przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. 

Świadczenie wspierające, w tym koszty jego obsługi, oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne, a także składki, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy, są finansowane z budżetu państwa. Koszty obsługi wynoszą 1% kwoty przeznaczonej na wypłatę świadczenia wspierającego, przy czym w latach 2024-2026 mają one wynosić 2% tej kwoty. Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego w terminie do 3 miesięcy od wejścia w życie tego przepisu obowiązany jest (obecnie już, był) przekazać wojewódzkim zespołom do spraw orzekania o niepełnosprawności środki finansowe w wysokości 11,4 mln zł.

W opinii Rzecznika wielomiesięczne oczekiwanie na wydanie orzeczenia o potrzebie wsparcia wymaga wnikliwej analizy i wdrożenia mechanizmów naprawczych. 

Dlatego ZRPO Stanisław Trociuk prosi min. Łukasza Krasonia o informacje nt. podejmowanych działań dla usprawnienia postępowania orzeczniczego i skrócenia okresu oczekiwania na wydanie orzeczenia. Pyta też, czy proces rozpoznawania wniosków o wydanie decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia jest monitorowany przez Biuro Pełnomocnika, szczególnie w aspekcie przyczyn nieterminowego rozpoznawania wniosków i efektywności wykorzystania środków finansowych. Prosi też o podanie średniego czasu oczekiwania na wydanie tej decyzji w poszczególnych województwach.

BPG.7064.5.2024