Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny upomina się o możliwość odwołania do sądu od postanowienia prokuratora o odmowie dopuszczenia do postępowania karnego pełnomocnika osoby nie będącej stroną  
• Taka osoba może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy. Prokurator może odmówić, gdy uzna, że obrona interesów danej osoby tego nie wymaga. Decyzję taką można zaskarżyć jedynie do prokuratora nadrzędnego.
• Kolejni Rzecznicy upominają się o odpowiednią zmianę prawa od 2014 r. Teraz Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do ministra sprawiedliwości Adama Bodnara.

W zainteresowaniu RPO pozostaje wyłączenie sądowej kontroli orzeczeń prokuratora w przedmiocie odmówienia dopuszczenia w postępowaniu przygotowawczym pełnomocnika osoby niebędącej stroną - art. 87 § 3 w zw. z art. 302 § 3 Kodeksu postępowania karnego. Chodzi o niezgodność tych uregulowań z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP jako zamykających drogę sądową w przypadku wydania przez prokuratora decyzji odmownej, dodatkowo ukształtowanej w oparciu o ocenne przesłanki. 

Art. 87 § 3 k.p.k. może dodatkowo naruszać postanowienia nadal nieimplementowanej przez Polskę dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności oraz uzupełniającej ją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1919 z  26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym oraz dla osób, których dotyczy wniosek w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania (w tym art. 2 ust. 2 i 3)4, w zakresie, w jakim ma zastosowanie do osób, które jako świadkowie nie były początkowo podejrzanymi lub oskarżonymi, ale zyskały tę rolę procesową w czasie przesłuchania przez policję lub inny organ ścigania, co tym samym powinno oznaczać ochronę konstytucyjną ze względu na treść art. 41 i 42 ust. 2 Konstytucji RP.

Według dyrektyw prawo dostępu do adwokata  powinno przysługiwać również osobom innym niż podejrzani lub oskarżeni, a odpowiednim środkiem w przypadku naruszenia ich praw powinno być zażalenie do sądu.

W wyniku analizy, zainicjowanej w BRPO jeszcze w 2014 r,  sprawa była przedmiotem  trzech  wystąpieniach z 15 września 2014 r., 12 października 2018 r. oraz 1 kwietnia 2020 r. Poprzedni Rzecznicy zwracali się do MS o analizę  i podjęcie odpowiednich zmian legislacyjnych. 

Wskazywali, że odmowa dopuszczenia przez prokuratora do udziału w postępowaniu przygotowawczym pełnomocnika osoby nie będącej stroną mieści się w pojęciu sprawy na gruncie art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a także ingeruje w konstytucyjnie chronione prawa i zastosowanie powinien  mieć, na zasadzie art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, zakaz zamykania drogi sądowej w przypadku wydania przez prokuratora decyzji na podstawie art. 87 § 3 k.p.k.

Mimo wagi problemu Rzecznik nie otrzymał odpowiedzi na wskazane zagadnienia o charakterze systemowym. Dlatego RPO teraz szeroko przedstawia tę problematykę obecnemu ministrowi.

Prawo do sądu nie ogranicza się wyłącznie do sądowego wymiaru sprawiedliwości, ale również, co było jej pierwotną cechą, do sądowej kontroli aktów władzy publicznej rozstrzygających o sytuacji jednostki. W tym sensie należy postrzegać konieczność sądowej kontroli decyzji o odmowie dopuszczenia pełnomocnika do czynności postępowania przygotowawczego jako element ochrony przed arbitralnością organów władzy. 

Celem prawa do sądu jest zapewnienie jednostce ochrony przed arbitralnością władzy, stąd decydujące jest pojęcie "sprawy" na tle art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, którą w świetle decyzji, o jakiej mowa w art. 87 § 3 k.p.k. jest także ochrona osoby niebędącej stroną przed arbitralnym przesądzeniem przez organy prokuratorskie o braku interesu prawnego tej osoby, który byłby zagrożony w postępowaniu i wymagałby ochrony przez fachowego pełnomocnika .

Należy zgodzić się z Trybunałem Konstytucyjnym, że wykładnia art. 45 ust. 1 Konstytucji RP nie prowadzi do wniosku, że wszelkie ograniczenia sądowej ochrony praw jednostki są niedopuszczalne, stąd należy odwołać się do wzorca z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, który ustanawia zakaz zamykania drogi sądowej i jest rozwinięciem art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, obejmującym swym zakresem jedynie prawa i wolności gwarantowane konstytucyjnie. W tym znaczeniu art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, stanowiąc uzupełnienie i rozwinięcie ogólniejszego art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, zawiera zarazem swoistą regulację szczególną w stosunku do tego przepisu.

Mając zatem na względzie dotychczasową linię orzeczniczą TK, należy uznać, że odmowa dopuszczenia przez prokuratora do udziału w postępowaniu przygotowawczym pełnomocnika osoby niebędącej stroną mieści się w pojęciu sprawy na gruncie art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a także ingeruje w konstytucyjnie chronione prawa i w tym stanie rzeczy winien mieć zastosowanie, na zasadzie art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, zakaz zamykania drogi sądowej w przypadku wydania przez prokuratora decyzji na podstawie art. 87 § 3 k.p.k., tym bardziej, że decyzja ta wydawana jest w oparciu o ocenne przesłanki.

RPO podkreśla, że należałoby zaproponować rozwiązanie, które zastało wyartykułowane w opinii Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego z 2014 r., będące odwzorowaniem zażalenia na odmowę wszczęcia i umorzenia postępowania przygotowawczego, polegające na skierowaniu zażalenia do prokuratora bezpośrednio przełożonego z obowiązkiem przekazania tego środka bezpośrednio do sądu w razie nieuwzględnienia zażalenia. Jest to rozwiązanie przyśpieszające postępowanie wpadkowe, a jednocześnie nadal umożliwiające prokuratorowi konwalidowanie wadliwej decyzji, bez potrzeby uruchamiania instancji sądowej.

Marcin Wiącek zwraca się do ministra Adama Bodnara o analizę problemu i rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych w tym zakresie. Prosi też o stanowisko w sprawie.

II.511.1613.2014