Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatela skazano za doprowadzenie spółki, od której pożyczył pieniądze, do niekorzystnego rozporządzenia jej mieniem i zobowiązano go do zapłaty jej 6 tys. zł w ramach naprawienia szkody 
• Tymczasem o roszczeniu tej spółki wynikającym z popełnionego przestępstwa prawomocnie orzeczono już wcześniej w postępowaniu nakazowym innego sądu  

Rzecznik Praw Obywatelskich składa kasację od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego z 2017 r. Wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zobowiązania skazanego do naprawienia szkody.

Historia sprawy

Obywatel został oskarżony o to, że w 2015 r., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem spółki. Zawarł bowiem z nią umowę pożyczki odnawialnej w kwocie 6000 zł., której nie miał zamiaru spłacać, działając na jej szkodę (czyn z art. 286 § 1 Kodeksu karnego).

W 2017 r. Sąd Rejonowy uznał go za winnego zarzuconego czynu. Wymierzono mu karę grzywny 80 stawek dziennych po 20 zł. Ponadto zasądzono od niego na rzecz spółki 6000 zł tytułem obowiązku naprawienia szkody. 

Wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się.

Wniosek kasacji RPO

W ocenie RPO orzeczenie zapadło z rażącym naruszeniem przepisów postępowania,  co miało istotny wpływ na jego treść.

RPO zarzuca wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa karnego procesowego, tj. art. 343 § 7  Kodeksu postępowania karnego w związku z art. 335 § 1 k.p.k. Polegało ono na uwzględnieniu przez sąd sprzecznego z wymogami prawa wniosku prokuratora o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy i wydaniu wyroku zgodnego z tym wnioskiem, w zakresie proponowanego obowiązku naprawienia szkody - w sytuacji, gdy o roszczeniu wynikającym z popełnienia przestępstwa, prawomocnie orzeczono w postępowaniu nakazowym innego Sądu Rejonowego. W konsekwencji doszło do naruszenia art. 415 § 1 k.p.k.

Argumentacja RPO

Zgodnie z art. 415 § 1 k.p.k., obowiązku naprawienia szkody nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. 

Wynika stąd kategoryczny zakaz orzekania w różnych postępowaniach o tej samej szkodzie i to niezależnie od tego, czy zasądzone w postępowaniu cywilnym roszczenie zostało wyegzekwowane. Ma to na celu zapobieżenie funkcjonowaniu w obrocie prawnym tytułów egzekucyjnych wynikających z dochodzenia tego samego roszczenia. Art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. nie stanowi o "tej samej szkodzie", ale o "tym samym roszczeniu", których to pojęć nie sposób uznać za tożsame.

W okolicznościach sprawy roszczenie płynące z czynu przypisanego oskarżonemu, było wcześniej przedmiotem orzekania w postępowaniu cywilnym. Oskarżony zawarł umowę pożyczki w całościowej kwocie 17 856 zł, z czego wypłacono mu kwotę 6000 zł. Na zabezpieczenie pożyczki pożyczkobiorca wystawił własny weksel in blanco „nie na zlecenie.” W związku z brakiem zapłaty przez oskarżonego zobowiązań, zgodnie z ustalonym kalendarzem spłat pożyczki, umowa została wypowiedziana a wystawiony przez oskarżonego weksel in blanco został wypełniony na kwotę 21 535,66 zł. Na wskazaną kwotę złożyła się całkowita kwota niespłaconej pożyczki - 17 856 zł, opłaty dodatkowe, wynikające z postanowień umowy oraz odsetki.

W związku z pozwem wniesionym przez spółkę inny Sąd Rejonowy w styczniu 2016 r. wydał wobec oskarżonego nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla na kwotę 21 535,66 zł., który stanowi tytuł wykonawczy.

Wymóg tożsamości przedmiotowej i podmiotowej roszczenia został spełniony. Wydane tytuły wykonawcze dotyczą bowiem tych samych podmiotów oraz roszczenia wynikającego z tego samego zdarzenia faktycznego, tj. umowy pożyczki gotówkowej. Kwota 6000 zł, orzeczona od oskarżonego na rzecz spółki tytułem obowiązku naprawienia szkody, mieści się w kwocie orzeczonej nakazem zapłaty. Jest to bowiem ta część pożyczki, która została obywatelowi rzeczywiście wypłacona. Roszczenie, o którym orzeczono w postępowaniu cywilnym powstało w następstwie popełnienia czynu zabronionego będącego przedmiotem procesu karnego, czyli zawarcia przez oskarżonego umowy pożyczki bez zamiaru jej spłaty. 

Zachodzi zatem tożsamość roszczenia między orzeczonym przez jeden Sąd Rejonowy obowiązkiem naprawienia szkody a nakazem zapłaty wydanym przez drugi Sąd Rejonowy, choć dotyczą one kwot w różnej wysokości. Kumulacja tytułów egzekucyjnych prowadzi do nienależytego wzbogacenia pokrzywdzonej spółki kosztem oskarżonego.  W kontekście zadań, jakie realizuje art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k., jest to niedopuszczalne.

Tym samym Sąd Rejonowy - rozpoznający złożony przez prokuratora, w trybie art. 335 § 1 k.p.k., wniosek o wydanie bez przeprowadzenia rozprawy wyroku skazującego i wymierzenie uzgodnionych kar i środka karnego - dopuścił się rażącego naruszenia art. 343 § 7 k.p.k. w związku z art. 335 § 1 k.p.k. Zaaprobował bowiem wniosek o obciążenie oskarżonego obowiązkiem naprawienia szkody, choć nie miał ku temu podstaw. 

A obywatel przesłuchiwany w charakterze podejrzanego wyjaśniał, że w sprawie pożyczki komornik potrąca mu co miesiąc ok. 490 zł. W związku z tym sąd powinien był wziąć pod rozwagę okoliczność, że o roszczeniu wynikającym z przestępstwa wcześniej prawomocnie orzeczono, skoro, jak wyjaśniał oskarżony, prowadzona jest egzekucja komornicza.

Skierowanie przez prokuratora wniosku o skazanie bez rozprawy, nawet przy uwzględnieniu, że wniosek jest zaakceptowany przez oskarżonego, nie zwalnia sądu od kontroli wniosku z punktu widzenia zgodności z przepisami.  Stwierdzenie, że pozostaje on w sprzeczności z prawem materialnym lub narusza prawo procesowe, obliguje do wskazania stronom konieczności zmian, a w braku akceptacji dla tych modyfikacji ze strony uprawnionych - prowadzi do skierowania sprawy na drogę rozpoznania na zasadach ogólnych. Nie ulega wątpliwości, że tym obowiązkom sąd nie sprostał.

II.511.197.2017