Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wskutek rażących uchybień sąd wydał wadliwy wyrok zaoczny, który zobowiązał pozwanego do świadczenia nieobjętego umową przedwstępną

• Ogranicza też prawa pozostałych nabywców budynków posadowionych na spornej nieruchomości

• Godzi to nie tylko w powagę wymiaru sprawiedliwości, ale również w konstytucyjne zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, zasadę sprawiedliwości społecznej oraz w konstytucyjne prawo do ochrony własności i praw majątkowych

Rzecznik Praw Obywatelskich wnosi w skardze nadzwyczajnej, aby Sąd Najwyższy uchylił wyrok zaoczny Sądu Okręgowego z 2000 r. w sprawie sprzedaży nieruchomości wraz z budynkiem i zwrócił ją do ponownego rozpoznania.

Sytuacja prawna nabywców pozostałych segmentów posadowionych na dawnej działce wciąż wymaga bowiem uregulowania. A to jest możliwe wyłącznie dzięki uwzględnieniu skargi nadzwyczajnej. 

Zarzuty skargi RPO

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 2 u.s.n. RPO zaskarżonemu wyrokowi zarzuca:

1. rażące naruszenie prawa materialnego tj. art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 390 § 2 k.c. - poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i dokonanie wykładni łączącej strony umowy przedwstępnej w sposób pomijający okoliczności, w których umowa została zawarta, naruszający zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje, a także w sposób sprzeczny z zamiarem stron i celem umowy, co doprowadziło do wydania rozstrzygnięcia bezpodstawnie przyznającego powodom również prawa do nieruchomości nieobjętych umową, a przysługujących pozwanemu oraz osobom trzecim; 
2. rażące naruszenie prawa procesowego tj. art. 339 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego - poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że istnieją podstawy do wydania wyroku zaocznego, pomimo że w sprawie istniały uzasadnione wątpliwości co do twierdzenia powoda o faktach przesądzających o materialnoprawnej zasadności żądania pozwu, a tym samym, że domniemanie prawdziwości twierdzeń powoda przewidziane w art. 339 § 2 k.p.c. oznacza zwolnienie sądu orzekającego nie tylko z przeprowadzenia postępowania dowodowego, ale także z obowiązku dokonania oceny materialnoprawnej zasadności żądania pozwu opartego na tych twierdzeniach, podczas gdy art. 339 § 2 k.p.c. nie może być wykładany rozszerzająco, a zatem zawarte w nim domniemanie prawdziwości twierdzeń powoda odnosi się wyłącznie do podstawy faktycznej wyroku, natomiast nie obowiązuje w zakresie prawa materialnego. 

Ponadto, na podstawie art. 89 § 1 pkt 1 u.s.n. wyrokowi zarzuca:

1. naruszenie konstytucyjnych zasad zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasady bezpieczeństwa prawnego i zasady sprawiedliwości społecznej, wywodzonych z art. 2 Konstytucji, ponieważ zaskarżony wyrok uniemożliwia realizację przez pozwanego oraz osoby trzecie ważnie zawartych umów, bez możliwości przeciwdziałania takiej sytuacji przez osoby trzecie, tym samym pozbawiając prawnej ochrony ich słusznie nabyte prawa – a zarazem wyrok ten w sposób rażąco niesprawiedliwy przyznaje powodom, w istocie nieodpłatnie, również prawa do domów mieszkalnych kupionych od pozwanego przez osoby trzecie; 
2. naruszenie praw majątkowych chronionych w art. 64 ust. 1 Konstytucji, przez to, że kwestionowany wyrok przyznaje powodom również własność nieruchomości (tj. gruntu zabudowanego domami mieszkalnymi), do której nie mieli żadnych praw, pozostającej natomiast własnością pozwanego oraz przedmiotem praw majątkowych nabytych odpłatnie przez osoby trzecie. 

Uwzględnienie skargi jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, ponieważ zaskarżony wyrok narusza wywodzone z art. 2 Konstytucji RP zasady: zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę bezpieczeństwa prawnego oraz zasadę sprawiedliwości społecznej.

Istotne naruszenie zasad i praw określonych w Konstytucji przemawiają za wydaniem przez SN rozstrzygnięcia pomimo upływu znacznego czasu od wydania zaskarżonego orzeczenia. 

Powodowie nadal bowiem formalnie widnieją w księgach wieczystych prowadzonych dla poszczególnych nieruchomości jako właściciele. Z kolei nabywcy pozostałych budynków posadowionych na nieruchomości stanowiącej dawną działkę o określonym numerze nadal nie mogą zostać ujawnieni jako właściciele w księdze wieczystej prowadzonej dla ich nieruchomości. Stanowi to poważną uciążliwość, ponieważ taka nieruchomość ma ograniczone znaczenie gospodarcze i ekonomiczne. 

W świetle zarzutów skargi nie można uznać, że prawa powodów do tej części nieruchomości, która nie była przedmiotem umowy przedwstępnej zostały słusznie nabyte – a tylko takie korzystają z ochrony konstytucyjnej. Wskutek wydania zaskarżonego orzeczenia powodowie uzyskali nieuzasadnione przysporzenie, a jednocześnie zaistniała sytuacja dotkliwie naruszyła prawa zarówno samego pozwanego, jak i pozostałych nabywców nieruchomości. Taki stan rzeczy, w przekonaniu Rzecznika, nie może korzystać z dalszej ochrony państwa.

Kwestionowane orzeczenie, mimo długiego okresu funkcjonowania w obrocie prawnym, nie wywołało nieodwracalnych skutków prawnych. Dlatego uchylenie zaskarżonego wyroku jest nie tylko możliwe, lecz również konieczne z uwagi na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

IV.511.55.2020