Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Gdy właściciela nieruchomości nie stać na jej obowiązkowe przyłączenie do sieci kanalizacyjnej, gmina może to nakazać lub sama wykonać i obciążyć go kosztami
• Czy taki ustawowy obowiązek wobec każdego spełnia wymagania konstytucyjne?
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się do Ministerstwa Klimatu i Środowiska

Do Rzecznika  wpłynęło pismo właścicieli nieruchomości, na których (zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy  o utrzymaniu czystości i porządku w gminach) - ciąży obowiązek przyłączenia nieruchomości do sieci kanalizacyjnej. Autorzy pisma wskazują, że nie są w stanie wykonać tego obowiązku z przyczyn ekonomicznych. Koszty wybudowania przyłącza wyceniono na kilkadziesiąt tys. zł, a dochody właścicieli nie pozwalają na pokrycie tych kosztów.

Gminy mogą udzielać dotacji celowych jako formy dofinansowania kosztów inwestycji służących ochronie środowiska, do których zalicza się m.in. budowę przyłączy kanalizacyjnych. Wpływy niektórych gmin z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnych kar pieniężnych są jednak niewielkie. W wyniku tego gminy nie przyznają dotacji na takie inwestycje lub są one bardzo niskie (np. kilkaset zł).

Obywatele zwracają uwagę, że niewykonanie przyłącza to wykroczenie zagrożone karą grzywny. A wtedy wójt gminy  wydaje decyzję administracyjną nakazującą jego wybudowanie. Nakaz podlega przymusowemu wykonaniu, a organ może stosować środki egzekucyjne, jakimi są grzywna w celu przymuszenia oraz wykonanie zastępcze. 

Właściciele nieruchomości wskazują, że wszczęto już postępowanie w tym przedmiocie. W ich ocenie obecne przepisy są nie do zaakceptowania w demokratycznym państwie prawnym, gdyż naruszają konstytucyjne zasady: zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, sprawiedliwości społecznej oraz poszanowania własności.

Według Trybunału Konstytucyjnego każdy obowiązek nałożony na obywatela jest pewnym ograniczeniem jego wolności (art. 31 ust. 1 Konstytucji), niezależnie czy stanowi również ingerencję w konkretne chronione przez Konstytucję wolności i prawa. Aby nakaz wykonania określonego obowiązku był zgodny z Konstytucją, ustawodawca musi wykazać, że jego realizacja jest niezbędna do ochrony określonych wartości konstytucyjnych oraz że nie pociąga za sobą nieproporcjonalnie uciążliwych skutków dla obywatela. Musi być także obiektywnie możliwy do wypełnienia przez obywatela, w przeciwnym razie byłby on nieracjonalny, a tym samym sprzeczny z konstytucyjnymi zasadami poprawnej legislacji oraz ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Należy zatem rozważyć, czy ustawowy obowiązek przyłączenia nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej spełnia te wymagania, gdy dotyczy niezamożnych właścicieli nieruchomości, którzy nie są w stanie sfinansować budowy przyłącza z własnych dochodów i nie mają zdolności kredytowej będącej warunkiem ubiegania się o kredyt lub pożyczkę.

Dyrektor Zespołu BRPO Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Piotr Mierzejewski prosi dyrektora Departamentu Gospodarki Odpadami MKiŚ Roberta Chciuka o zbadanie problemu, ustosunkowanie się do zarzutu niekonstytucyjności art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz poinformowanie o stanowisku.

V.7204.19.2023