Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nie można złożyć skargi na przewlekłość postępowania dotyczącego  warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania reszty kary pozbawienia
• Rzecznik Praw Obywatelskich przyłączył się do skargi konstytucyjnej obywatela w takiej sprawie. Wniósł by Trybunał Konstytucyjny zakwestionował odpowiednie przepisy

RPO zgłosił udział w postępowaniu zainicjowanym skargą do TK obywatela, który czuje się pokrzywdzony w swych prawach brakiem takiego przepisu.

Rzecznik wniósł o stwierdzenie przez TK, że  art. 2 ust. 1b ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki - w zakresie w jakim wyłącza możliwość złożenia „skargi na przewlekłość postępowania" w postępowaniu karnym wykonawczym dotyczącym udzielenia osobie skazanej warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania reszty orzeczonej kary pozbawienia wolności oraz uzyskania rekompensaty z tytułu niezgodnego z prawem działania władzy publicznej - jest niezgodny z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Zaskarżony przepis  wszedł w życie  6 stycznia 2017 r. na podstawie noweli Prawa o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw. Jako powód wyeliminowania z porządku prawnego możliwości wniesienia skargi na przewlekłość postępowania wykonawczego wskazano fakt, że Europejski Trybunał Praw Człowieka nie wymaga dopuszczalności skargi w postępowaniu wykonawczym - chyba że w postępowaniu karnym orzeczono o prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym.

RPO podkreśla, że sam fakt niewymagania przez ETPCz dopuszczalności skargi w postępowaniu wykonawczym nie tworzy formalnego zakazu weryfikacji przewlekłości postępowania wykonawczego przez sądy krajowe.

W myśl projektodawców powodem uchwalenia zmiany było to, że postępowanie wykonawcze nie należy do postępowań, w których ocenia się (pod względem przewlekłości) „zasadność oskarżenia w sprawie karnej”, co łączy się z nienadaniem temu postępowaniu przymiotu „sprawy”. Postępowania wykonawczego nie można jednak było uznać za postępowanie incydentalne i z tego powodu wyłączyć możliwość wniesienia skargi na jego przewlekłość.

Możliwość taka łączy się bowiem ściśle z określonym w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji prawem do sądu. A TK uznawał już, że zakres prawa do sądu jest szerszy niż zakres tego prawa zawarty w prawie międzynarodowym, w tym m.in. w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Dlatego pojęcie „sprawy” w ujęciu art. 45 ust. 1 Konstytucji powinno być rozumiane szeroko.

Zdaniem Rzecznika postępowanie dotyczące warunkowego przedterminowego zwolnienia jest tym rodzajem postępowania wykonawczego, któremu należy nadać przymiot sprawy, w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Postępowanie to jest zaskarżalne.

Orzeczenie w takiej sprawie jest aktem sądowym, w którym sąd stwierdza, czy wobec skazanego zachodzi pozytywna prognoza kryminologiczna, skutkująca możliwością przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności. Nie budzi więc wątpliwości, że postanowienie sądu ma charakter orzeczenia sądowego - jest realizacją funkcji jurysdykcyjnej, a nie administracyjnej.

A przedmiotem postępowania jest w istocie odzyskanie wolności osobistej (art. 41 ust. 1 Konstytucji). Mając na uwadze potrzebę ochrony tego prawa, skazany ma prawo zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie sprawy w zakresie odzyskania wolności osobistej. Skoro tak, to ma też prawo oczekiwać, iż jego sprawa zostanie rozpatrzona bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Pod pojęciem drogi sądowej należy zaś rozumieć możliwość dochodzenia naruszonych praw i wolności przed każdym sądem, nie tylko powszechnym.

Sytuacja osób skazanych, chcących dochodzić swoich praw w kontekście przewlekłych postępowań sądowych, jest w obecnym stanie prawnym gorsza, niż pozostałych uczestników postępowań karnych czy cywilnych. Ci drudzy bowiem, już w jednym postępowaniu z ustawy skargowej, mogą domagać się  działań usprawniających tok postępowania, ale również uzyskać z tego tytułu odpowiednią kwotę pieniężną jako rekompensatę za przewlekłość.

Tymczasem osoby skazane i pozbawione wolności, ubiegające się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, muszą dochodzić swoich praw w dwóch odrębnych postępowaniach - w ramach wewnętrznego nadzoru administracyjnego i w postępowaniu cywilnym na zasadach ogólnych.

Należy zgodzić się z argumentacją skarżącego, że obywatel, nawet ten skazany i pozbawiony wolności, powinien być uprawniony do środka ochrony prawnej, który pozwalałby mu niejako „wymusić" sprawne działanie sądu w jego sprawie lub zainspirować sąd do działania z poszanowaniem jego praw, w tym godności i prawa do sądu.

Trafna jest również argumentacja skarżącego, że nie ma powodów, by rozróżniać sytuację osób skazanych w kontekście zasady równości oraz, by osobom pozbawionym wolności odmawiać jednakowego traktowania przez władzę publiczną. Taka praktyka w zakresie stosowania prawa powoduje stygmatyzację osób odbywających karę pozbawienia wolności i prowadzi do nierówności wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji).

IX.517.744.2021