Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zgodnie z prawem UE dopłaty bezpośrednie powinny trafiać do aktywnych rolników, prowadzących działalność rolniczą
• Wątpliwości rolników budzi definicja aktywnego rolnika, zawarta w przesłanym do Komisji Europejskiej projekcie Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej
• Zdaniem samorządu rolniczego, zaproponowane rozwiązanie chroni interesy osób, które posiadają grunty, ale nie prowadzą działalności rolniczej
• Rzecznik Praw Obywatelskich prosi Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o stanowisko co do przyjętej definicji
• Całość przepisów dotyczących płatności bezpośrednich została zaprojektowana w taki sposób, aby wsparcie nie przysługiwało podmiotom niebędącym rolnikami - odpowiada resort 

W ocenie samorządu rolniczego przyjęta w polskim Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2023-2027 definicja aktywnego rolnika nie wyklucza ze wsparcia osób, które nie prowadzą faktycznie działalności rolniczej.

Krajowa Rada Izb Rolniczych wskazała na konieczność doprecyzowania w krajowych aktach wykonawczych definicji aktywnego rolnika oraz wymogów stawianych beneficjentom - aby ograniczyć skalę wypłat płatności bezpośrednich dla osób, które nie prowadzą działalności rolniczej. Zwróciła uwagę, że zgodnie z prawem UE dopłaty powinny trafiać do aktywnych rolników, prowadzących działalność rolniczą.

W projekcie Planu Strategicznego WPR przesłanym do Komisji Europejskiej zapisano następującą definicję: rolnicy, którzy za poprzedni rok otrzymali płatności bezpośrednie w kwocie nieprzekraczającej 5 tys. euro, będą automatycznie uznawani za aktywnych zawodowo. W przypadku zaś, gdy kwota płatności za poprzedni rok przekracza 5 tys. euro, rolnik będzie uznawany za aktywnego, jeżeli nie prowadzi żadnej z działalności wymienionej na negatywnej liście, takiej jak:

• administrowanie portami lotniczymi,
• administrowanie wodociągami,
• administrowanie trwałymi terenami sportowymi i rekreacyjnymi,
• świadczeniem usług przewozu kolejowego,
• świadczeniem usług w zakresie obrotu nieruchomościami.

Projekt uwzględnia też wyjątki, w których rolnik może ubiegać się o dopłaty po przekroczeniu 5 tys. euro, mimo prowadzenia wyżej wymienionych działalności.

Podnoszone publicznie wątpliwości dotyczą faktu, że takie rozwiązanie chroni interesy osób posiadających grunty, które działalności rolniczej nie prowadzą. 

W związku z tym, że taka sytuacja wywołuje wątpliwości w kontekście wartości konstytucyjnych, RPO Marcin Wiącek zwraca się do wicepremiera Henryka Kowalczyka o stanowisko co do ukształtowania definicji aktywnego rolnika w odniesieniu do Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2023-2027.

Odpowiedź Krzysztofa Ciecióry, podsekretarza stanu w MRiRW 

Na wstępie należy wyjaśnić, że od 2023 r. stosowanie definicji aktywnego rolnika jest obowiązkowe dla państw członkowskich UE. W celu zapewnienia wspólnego podejścia, na poziomie unijnym została ustanowiona ramowa, zawierająca najważniejsze elementy, definicja „rolnika aktywnego zawodowo”. Niemniej jednak, państwa członkowskie w swoich planach strategicznych WPR są zobowiązane, na podstawie obiektywnych warunków (takich jak: badanie dochodów, nakłady pracy w gospodarstwie, przedmiot działalności przedsiębiorstwa oraz włączenie działalności rolniczej tych osób do rejestrów) określić, których rolników uznaje się za rolników aktywnych zawodowo.

Odnosząc się do stwierdzenia, że „definicja aktywnego rolnika nie wyklucza ze wsparcia osób nieprowadzących de facto działalności rolniczej” pragnę wyjaśnić, że osoby takie są wykluczone ze wsparcia na mocy przepisów unijnych. Mianowicie, zgodnie z art. 3 rozporządzenia UE 2021/2115 płatności mogą zostać przyznane wyłącznie rolnikom, czyli osobom prowadzącym działalność rolniczą.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że znaczna część płatności bezpośrednich (z wyjątkiem tzw. płatności związanych z produkcją) może zostać przyznana nie tylko do gruntów rolnych, na których jest prowadzona produkcja (chów zwierząt lub uprawa), ale również do takich, które są użytkowane jedynie w minimalnym stopniu, tj. na których został przeprowadzony jeden zabieg agrotechniczny mający na celu usunięcie niepożądanej roślinności (np. koszenie). Przepisy art. 4 ust. 2 rozporządzenia 2021/2115 uznają bowiem fakt utrzymywania użytków rolnych w stanie nadającym się do wypasu lub uprawy bez konieczności podejmowania działań przygotowawczych wykraczających ponad zwykłe praktyki rolnicze za wystarczający do stwierdzenia prowadzenia działalności rolniczej.
W związku z powyższym, nie można wykluczyć ze wsparcia osób, które nie wytwarzają produktów rolnych, a jedynie utrzymują grunty w stanie, dzięki któremu nadają się one do wypasu lub uprawy. Nie oznacza to jednak, że osoby takie nie prowadzą działalności rolniczej w rozumieniu przytoczonych przepisów Unii Europejskiej.

Natomiast istotą definicji rolnika aktywnego zawodowo, zgodnie z art. 4 ust. 5 ww. rozporządzenia jest zagwarantowanie, by wsparcie było przyznawane wyłącznie osobom prowadzącym działalność rolniczą na co najmniej minimalnym poziomie, nie wykluczając jednak (zgodnie z motywem 19 preambuły tego rozporządzenia) ze wsparcia rolników prowadzących działalność rolniczą i nierolniczą lub prowadzących działalność rolniczą w niepełnym wymiarze godzin, którzy oprócz działalności rolniczej prowadzą również działalność pozarolniczą.

Wdrożenie definicji rolnika aktywnego zawodowo w zaproponowanym w PS WPR kształcie ma na celu wykluczenie tych podmiotów, które dysponując znacznym areałem ziemi rolnej, nie zajmują się produkcją rolniczą. Zjawisko to (określane często jako „sofa farmers”) nie sprzyja prawidłowej dystrybucji środków finansowych w ramach wsparcia bezpośredniego, którego zasadniczym celem jest wsparcie dochodów rolników. Niekorzystny wpływ pobierania płatności przez osoby niezajmujące się produkcją rolną dotyczy w szczególności dużych podmiotów, które posiadając znaczne zasoby ziemi osiągają wysokie przychody z tego tytułu. Z tego względu działania związane z badaniem aktywności rolniczej zostały ograniczone jedynie do gospodarstw największych. W pozostałych przypadkach efekty stosowania tego mechanizmu byłyby niewspółmiernie małe do poniesionych nakładów administracyjnych. Jest to bowiem instrument o wysokim poziomie skomplikowania pod względem procesu weryfikacji.
Należy również zauważyć, że przepisy unijne dodatkowo wymagają, aby grunty, do których rolnik ubiega się o płatności znajdowały się w dyspozycji (posiadaniu) rolnika.

W związku z tym wsparcie na dany użytek rolny może zostać przyznane wyłącznie osobie faktycznie użytkującej dany grunt, niezależnie od charakteru stosunku prawnego, na podstawie którego dany obszar jest użytkowany przez danego rolnika. Jednocześnie zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 17 grudnia 2020 r. w sprawie C-216/19 Land Berlin „pozostawanie w dyspozycji” (posiadanie) powinno być zgodne z prawem danego państwa członkowskiego, a więc rolnik ubiegający się o przyznanie wsparcia do danych gruntów powinien posiadać do nich tytuł prawny.

Podsumowując, w mojej opinii, definicja rolnika aktywnego zawodowo zawarta w PS WPR realizuje cele wskazane przez unijnego ustawodawcę, a całość przepisów dotyczących płatności bezpośrednich została zaprojektowana w taki sposób, aby wsparcie nie przysługiwało podmiotom niebędącym rolnikami.

VII.7005.1.2022