Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby korzystające z klubów "Senior+", lub ubiegające się o to, muszą wypełniać kwestionariusz wywiadu środowiskowego 
• Wiele z nich ma zasadne wątpliwości co do ujawniania swych danych osobowych w tak obszernym zakresie, jaki wynika z kwestionariusza, w tym danych wrażliwych, jak np. sytuacja zdrowotna
• Zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk występuje w tej sprawie do prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych Jana Nowaka
• AKTUALIZACJA: Prezes uznał za konieczne wystąpienie do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej o podjęcie pod rozwagę działań mających na celu rewizję stanowiska resortu w sprawie, jako nie znajdującego uzasadnienia w świetle zasad ochrony danych osobowych

Do RPO wpłynął wniosek Inspektora Ochrony Danych w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej ws. ochrony danych osobowych podczas wdrażania programu „Senior+” w zakresie przeprowadzania wywiadów środowiskowych wobec uczestników klubu samopomocy „Senior+”.

Wnioskodawczyni ma wątpliwości co do interpretacji uchwały nr 191 Rady Ministrów z 21 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Senior+” na lata 2021–2025 w związku z art. 106 i 107 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz w związku z art. 5 ust. 1 lit. b i c unijnego rozporządzenia RODO.

Wnioskodawczyni wskazuje, że zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej wymaga się, by GOPS przeprowadzał wywiady środowiskowe u uczestników Klubów „Senior+”. Jednakże, w jej ocenie, „jedynym kryteriami uczestnictwa w tym programie rządowym są kryterium wieku (60+) i braku aktywności zawodowej”, nie ma więc konieczności zbierania szczegółowych danych osobowych uczestników programu, wymaganych w wywiadzie środowiskowym.

Także uczestnicy lokalnego Klubu Senior+ nie widzą potrzeby ujawniania swych danych osobowych w tak obszernym zakresie, jaki wynika z kwestionariusza, w tym danych wrażliwych, skoro nie służy to weryfikacji ich uprawnienia.

Jak wskazuje MRiPS, z przepisów wynika obowiązek przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w sytuacji osób korzystających lub ubiegających się o uczestnictwo w Klubie „Senior+”. Taka wykładnia wydaje się mieć oparcie w odczytywanych wspólnie art. 106 ust. 1 i 2 oraz art. 107 ust. 1, 1a i 1b ustawy o pomocy społecznej. Jej art. 106 ust. 2 przesądza, że uczestnictwo w zajęciach klubu samopomocy, jakim jest również Klub „Senior+”, jest świadczeniem pomocy społecznej. Art. 107 ust. 1 stanowi zaś, że u osób i rodzin korzystających lub ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej w celu ustalenia ich sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej przeprowadza się rodzinny wywiad środowiskowy.

Wątpliwości Rzecznika budzi jednak wymóg przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego (wypełnienia kwestionariusza) w pełnym zakresie. Art. 107 ust. 1b ustawy o pomocy społecznej stanowi, że w sprawach, o których mowa w jej art. 107 ust. 1 i 1a, wypełnia się odpowiednie części kwestionariusza. Choć ustawodawca wprost nie wskazuje, które jego części powinny być pominięte przy przeprowadzaniu wywiadów w celu realizacji konkretnych świadczeń, to w art. 107 ust. 1a wskazuje na kryterium celowości wywiadu jedynie w odpowiednich jego częściach. 

W kwestionariuszu są rubryki (np. sytuacja mieszkaniowa rodziny, sytuacja zdrowotna), których wypełnienie nie znajduje uzasadnienia w świetle kryteriów udziału w programie (wiek, brak aktywności zawodowej). Może to powodować zrozumiały dyskomfort i obawę dotyczącą celu wymagania ujawnienia tak szerokiego zakresu danych osobowych. Takie działanie budzi więc uzasadnione wątpliwości seniorów na tle zgodności z art. 5 ust. 1 lit. b i c RODO.

W ocenie Rzecznika wypełnianie tych części kwestionariusza, które pozostają irrelewantne z punktu widzenia celu wywiadu, nie znajduje uzasadnienia w świetle art. 107 ust. 1b ustawy oraz art. 5 ust. 1 lit. b i c RODO. Przyjęcie takiej wykładni przepisów ustawy o pomocy społecznej, która przewiduje ograniczenie zakresu przetwarzania danych osobowych uczestników programu „Senior+” w związku z koniecznością przeprowadzania wywiadu środowiskowego, będzie stanowić jednocześnie gwarancję ochrony prawa do prywatności i danych osobowych wynikających z art. 47 oraz 51 Konstytucji RP oraz zwiększy zaufanie jednostki do państwa.

Stanisław Trociuk prosi Jana Nowaka o stanowisko co do powyższej kwestii. Pyta ponadto, czy do UODO wpływają zapytania/skargi dotyczące przetwarzania danych osobowych w ramach programu Senior+, a jeśli tak, to ile.

Odpowiedź prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych Jana Nowaka

W odpowiedzi na pismo z 25 września br. (VII.501.145.2023.KNK/MK), zawierające prośbę o odniesienie się do problematyki ochrony danych osobowych w procesie wdrażania programu „Senior+” w zakresie przeprowadzania rodzinnych wywiadów środowiskowych wobec uczestników klubu samopomocy „Senior+” uprzejmie informuję, że „Stanowisko w sprawie kwalifikowania do uczestnictwa w klubach samopomocy (uczestnictwo w Klubie Senior+)”, stało się przedmiotem analizy organu nadzorczego pod kątem zgodności rekomendowanych w nim rozwiązań w zakresie zasad ochrony danych osobowych.

Wskutek sygnałów kierowanych przez Inspektorów Ochrony Danych (IOD), jak również administratorów danych osobowych obligowanych mocą ww. rekomendacji do pozyskiwania i dalszego przetwarzania danych osobowych w ramach rodzinnych wywiadów środowiskowych, organ nadzorczy uznał za konieczne wystąpienie do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej o podjęcie pod rozwagę działań mających na celu rewizję ww. stanowiska, jako nie znajdującego uzasadnienia w świetle zasad ochrony danych osobowych.

Przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej, jest bowiem ze swej istoty czynnością znacznie ingerującą w prywatność osoby, gdyż za jego pomocą pozyskiwane mogą być duże ilości danych osobowych zarówno seniorów, jak i osób trzecich (np. członków ich rodzin), w tym także danych szczególnych kategorii (np. danych o stanie zdrowia, karalności, przynależności religijnej itd.).

Gromadzenie takich danych może generować dodatkowe ryzyka z punktu widzenia nieuzasadnionej i nadmiernej ingerencji w prywatność osób, których dane są pozyskiwane, a tym samym prowadzić do naruszenia zasad ochrony danych osobowych, określonych w art. 5 RODO4, w tym zasady proporcjonalności, czy celowości.

Jednocześnie należy zauważyć, że przepisy ustawy o pomocy społecznej precyzyjnie określają kiedy rodzinny wywiad środowiskowy może być przeprowadzony i nie można domniemywać dodatkowych warunków jego przeprowadzania i pozyskiwania danych o ile z przepisów takowe wprost nie wynikają, gdyż to również stanowi naruszenie podstawowych zasad ochrony danych osobowych, w szczególności zasady legalizmu, proporcjonalności i rzetelności (art. 5 ust. 1 lit. a, lit. c RODO).

Odnosząc się z kolei do prośby Pana Rzecznika o przekazanie informacji, czy do Prezesa UODO wpływają zapytania/skargi dotyczące przetwarzania danych osobowych w ramach programu Senior+, a także jaka jest skala tego zjawiska uprzejmie informuję, że do Urzędu Ochrony Danych Osobowych wpłynęło jedno (wyżej opisane) pytanie na piśmie, a ponadto wpływały sygnały telefoniczne od administratorów oraz od inspektorów ochrony danych.

VII.501.145.2023