Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dziś aplikant Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, który ma obywatelstwo państwa obcego, nie może po zdaniu egzaminu prokuratorskiego objąć stanowiska asesora prokuratorskiego
• W ocenie RPO jest to niezgodne z prawem dostępu do służby publicznej (art. 60 Konstytucji) oraz z zasadą równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji) 
• Marcin Wiącek występuje do ministra sprawiedliwości Adama Bodnara 
• AKTUALIZACJA 9.08.2024:  Minister Sprawiedliwości dostrzega potrzebę prac legislacyjnych w zakresie przepisów zarówno u.k.s.s.p., jak i pozostałych regulacji przewidujących zakaz posiadania obywatelstwa innego państwa przez sędziów i prokuratorów. Takiego rodzaju zmiany prawa ustrojowego muszą być poprzedzone gruntowną analizą uwzględniającą nie tylko interesy jednostek, ale i państwa, zwłaszcza w kontekście potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa jego i jego mieszkańców. 

Aplikantka Krajowej Szkoły zwróciła się do RPO o interwencję w sprawie niemożności przyjęcia propozycji objęcia stanowiska asesora prokuratorskiego z uwagi na posiadanie obywatelstwa Ukrainy. Rok temu złożyła za pośrednictwem ukraińskiego konsulatu we Wrocławiu wniosek do Prezydenta Ukrainy o zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa, ale do dziś nie został on rozpatrzony.

W obecnym stanie prawnym aplikant KSSiP po zdaniu egzaminu prokuratorskiego nie może przyjąć propozycji objęcia stanowiska asesora prokuratorskiego, jeśli posiada obywatelstwo państwa obcego. Zakaz posiadania obywatelstwa państwa obcego w tym kontekście jest niezgodny z prawem dostępu do służby publicznej i zasadą równości wobec prawa. 

Analogiczny zarzut można odnieść do zakazu przyjęcia propozycji stanowiska asesorskiego z uwagi na podwójne obywatelstwo. Zakaz ten jest nie tylko niekonstytucyjny, ale też nieracjonalny, gdyż nie bierze pod uwagę oczywistej okoliczności, że w większości państw zrzeczenie się obywatelstwa jest uzależnione od całkowicie uznaniowej zgody głowy państwa, która nie jest związana żadnym terminem podjęcia decyzji.

Skarżąca uczyniła wszystko, aby spełnić wymagania co do objęcia stanowiska asesorskiego. Mimo poświęcenia ponad 3 lat na przygotowanie do służby państwu polskiemu w charakterze śledczego i podjęcia wszelkich starań do spełnienia wymogów ustawowych, nie może tego uczynić z uwagi na nadmiernie rygorystyczny zakaz.

Zgodnie z art. 4 ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, Minister Sprawiedliwości może wyrazić zgodę na objęcie przez nią stanowiska asesorskiego, mimo posiadania obywatelstwa państwa obcego.

Rzecznik zwraca się do min. Adama Bodnara o potraktowanie pisma wnioskodawczyni jako wniosku w rozumieniu art. 4 ustawy z 10 grudnia 2020 r. o zmianie ustawy o KSSiP oraz jego pozytywne rozpatrzenie. Pyta też, czy w Ministerstwie  toczą się prace legislacyjne nad projektem uchylającym zakaz posiadania obywatelstwa państwa obcego przez aplikantów ubiegających się o stanowiska asesorskie, asesorów i sędziów.

Odpowiedź Dariusza Mazura, podsekretarza stanu w MS

Zgodnie z art. 35 ust. 4a zd. 5 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury egzaminowanemu aplikantowi aplikacji prokuratorskiej posiadającemu także obywatelstwo innego państwa nie przysługuje możliwość przyjęcia propozycji pracy na stanowisku asesora prokuratury. Regulację tę - zgodnie z treścią art. 37a ust. 2 u.k.s.s.p. - stosuje się także do egzaminowanych aplikantów aplikacji uzupełniającej prokuratorskiej. Ograniczenie to zostało wprowadzone ustawą z dnia 10 grudnia 2020 r. o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury , która weszła w życie 20 stycznia 2021 r.

W przepisach przejściowych tej ustawy, a konkretnie w jej art. 4, zawarto zasadę, zgodnie z którą do aplikantów aplikacji prokuratorskiej, którzy rozpoczęli odbywanie aplikacji prokuratorskiej przed dniem wejścia w życie nowelizacji u.k.s.s.p. i którzy w chwili przedstawienia propozycji pracy na stanowisku asesora prokuratury nie spełniają wymogu posiadania wyłącznie obywatelstwa polskiego, przepisy art. 3 ust. 1-4 oraz ust. 7 i 8 nowelizacji u.k.s.s.p. stosuje się odpowiednio. Przewidziane w tych przepisach uprawnienia Krajowej Rady Sądownictwa w stosunku do egzaminowanych aplikantów aplikacji sędziowskiej, w przypadku egzaminowanych aplikantów aplikacji prokuratorskiej przysługują natomiast Prokuratorowi Generalnemu. Oznacza to, że wyłącznie objęci dyspozycją przywołanego art. 4 nowelizacji u.k.s.s.p. aplikanci aplikacji prokuratorskiej byli (i ewentualnie nadal są) uprawnieni do złożenia wniosku do Prokuratora Generalnego o wyrażenie zgody na zajmowanie stanowiska asesora prokuratury pomimo posiadania obywatelstwa innego państwa.

Odnosząc się do postulowanego potraktowania wniosku pani (....) jako złożonego w trybie art. 4 nowelizacji u.k.s.s.p., należy wskazać, że organem posiadającym kompetencje do jego rozpatrzenia jest nie Minister Sprawiedliwości, lecz Prokurator Generalny (art. 35 ust. 4 i 4a u.k.s.s.p. oraz art. 172 § 1 ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze ). Stąd też złożony przez wymienioną wniosek w tym przedmiocie został przekazany - według właściwości - Prokuratorowi Generalnemu przy piśmie z dnia 3 czerwca 2024 r.

Równocześnie należy jednak wskazać, że - wbrew twierdzeniom zawartym w wystąpieniu - przywołany art. 4 nowelizacji u.k.s.s.p. nie może mieć zastosowania w sytuacji pani (....), ponieważ nie należy ona do grona osób, których krąg został przez tę regulację określony. Zważyć bowiem trzeba, ze pani (...) odbywała w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury szkolenie na aplikacji uzupełniającej prokuratorskiej III rocznika czyli w okresie od 24 września 2022 r. do 24 marca 2024 r. i w 2024 r. złożyła egzamin prokuratorski. Tym samym, nawet przy uznaniu, że art. 4 nowelizacji u.k.s.s.p. należałoby stosować odpowiednio do aplikantów aplikacji uzupełniającej prokuratorskiej, co - wobec braku odesłania przez art. 37a ust. 2 u.k.s.s.p. do nowelizacji u.k.s.s.p. - jest wątpliwe, to zainteresowana nie spełnia kluczowego określonego w tym przepisie warunku, a to rozpoczęcia aplikacji przed dniem wejścia w życie nowelizacji u.k.s.s.p. W konsekwencji już tylko z tego powodu jej wniosek nie może zostać uznany za złożony w trybie art. 4 nowelizacji u.k.s.s.p.

Konkludując, stwierdzić należy, że w stanie prawnym, który obowiązywał już w czasie ubiegania się przez panią (...) o przyjęcie jej na aplikację uzupełniającą prokuratorską, i pozostaje aktualny, przy niezakwestionowanej dotychczas skutecznie konstytucyjności przepisu art. 35 ust. 4a u.k.s.s.p., zachodzi nie dająca się usunąć - bez zmian natury legislacyjnej - przeszkoda uniemożliwiająca zarówno przyjęcie przez wymienioną propozycji pracy na stanowiska asesora prokuratury, jak i mianowanie jej na to stanowisko i tym samym dopuszczenie jej do wykonywania na nim pracy.

Równocześnie wskazuję, że Minister Sprawiedliwości dostrzega potrzebę prac legislacyjnych w zakresie przepisów zarówno u.k.s.s.p., jak i pozostałych regulacji przewidujących zakaz posiadania obywatelstwa innego państwa przez sędziów i prokuratorów.

Należy przy tym podkreślić, że takiego rodzaju zmiany prawa ustrojowego muszą być poprzedzone gruntowną analizą uwzględniającą nie tylko interesy jednostek, ale i państwa, zwłaszcza w kontekście potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa jego i jego mieszkańców. Niemniej jednak kwestie te znajdują się aktualnie w obszarze zainteresowania Ministerstwa Sprawiedliwości, w którym prowadzone są prace nad modyfikacjami przywołanych aktów prawnych. Postulaty w tym zakresie zostaną również przekazane do rozważenia powołanej przez Ministra Sprawiedliwości Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądów Powszechnych i Prokuratury, której prace aktualnie skoncentrowane są jednak na projektach ustaw przywracających praworządność w Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności zaś tych, które mają zapewnić obywatelom realizację prawa do należycie obsadzonego sądu. Obszary te bowiem - po latach wypaczeń - musiały zostać potraktowane priorytetowo, gdyż są one kluczowe dla naprawy systemu prawnego oraz niezbędne dla systemowej poprawy funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.

VII.561.23.2024