Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dyrektor Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury odmówił wszczęcia postępowania z zawiadomienia aplikanta Szkoły o zamiarze objęcia funkcji członka zarządu Stowarzyszenia Absolwentów i Aplikantów KSSiP
• Rzecznik Praw Obywatelskich wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie możliwego naruszenia prawa do decydowania o życiu osobistym (art. 47 Konstytucji RP) oraz wolności  zrzeszania się (art. 58 ust. 1 Konstytucji RP)
• Marcin Wiącek występuje do p.o. Dyrektora KSSiP oraz do Ministra Sprawiedliwości

RPO wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie możliwego naruszenia prawa do decydowania o życiu osobistym i wolności zrzeszania się YY, aplikanta KSSiP. Dyrektor KSSiP odmówił wszczęcia postępowania w sprawie zawiadomienia o zamiarze objęcia przezeń funkcji członka zarządu Stowarzyszenia Absolwentów i Aplikantów KSSiP (postanowienie z 17 kwietnia 2024 r.). 

Sprawa ta pod pewnymi względami przypomina sytuację p. XX - również aplikanta KSSiP, któremu Dyrektor Szkoły odmówił prawa kontynowania funkcji komendanta chorągwi harcerskiej (sprzeciw z 16 lutego 2023 r.) W tej sprawie RPO podjął już wcześniej interwencję - przystąpił do postępowania przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie, który wyrokiem z 23 sierpnia 2023 r.  uchylił decyzję Ministra Sprawiedliwości ws. sprzeciwu Dyrektora KSSiP.

Stosownie do art. 47 ust. 1-3 ustawy z 23 stycznia 2009 r. o KSSiP: "Aplikant nie może podejmować zatrudnienia lub zajęcia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym oraz zajęcia o charakterze naukowym, dydaktycznym lub publicystycznym, jeżeli wykonywanie tego zatrudnienia lub zajęcia nie przeszkadza w wykonywaniu obowiązków aplikanta. Aplikant zawiadamia Dyrektora Krajowej Szkoły o zamiarze podjęcia zatrudnienia lub zajęcia. Dyrektor Krajowej Szkoły może wyrazić sprzeciw wobec zamiaru podjęcia przez aplikanta zatrudnienia lub zajęcia, jeżeli uzna, że będzie to przeszkadzało w wykonywaniu obowiązków aplikanta".

Jak RPO sygnalizował w postępowaniu przed WSA w przywołanej prawie, pojęcie „zajęcia" z art. 47 ust. 1 ustawy o KSSiP powinno być interpretowane prokonstytucyjnie, czyli w tym przypadku zawężająco - tak aby nie uniemożliwiać aplikantom działalności w ramach wolontariatu, hobby czy praktyk religijnych. W przypadku dosłownej wykładni pojęcia „zajęcia" - które w sensie językowym z pewnością obejmuje wszelkiego rodzaju aktywność - taka działalność jest jednak niemożliwa. Dotychczas Dyrektor Szkoły jednak konsekwentnie stał na stanowisku o konieczności dosłownej wykładni art. 47 ust. 1 ustawy o KSSiP.

W sprzeciwie z 16 lutego 2023 r. w sprawie XX Dyrektor Szkoły jednoznacznie stwierdził, że jedynym wyjątkiem od zakazu podejmowania przez aplikanta „zajęcia" są wymienione wprost w tym przepisie zajęcia o charakterze naukowym, dydaktycznym lub publicystycznym.

Tymczasem w postanowieniu z 17 kwietnia 2024 r. w sprawie YY dostrzegł, że „pewne aktywności życiowe aplikanta nie będą zajęciami w rozumieniu wskazanego powyżej przepisu, przykładowo wykonywanie obowiązków rodzinnych, dbanie przez aplikanta o zdrowie i kondycję fizyczną czy też udział w obrządkach religijnych i - co oczywiste - nie podlegają one obowiązkowi zgłoszenia Dyrektorowi".

Praktyka Dyrektora Szkoły w sprawie stosowania art. 47 ust. 1 ustawy o KSSiP jest zatem niejednoznaczna. W jednej sprawie przepis jest interpretowany dosłownie - co automatycznie prowadzi do zakazania aplikantom wszelkich aktywności niezwiązanych z działalnością naukową, dydaktyczną lub publicystyczną, a w drugiej sprawie przepis jest interpretowany zawężająco przez uznanie, że nie dotyczy on „obowiązków rodzinnych", „dbałości o zdrowie i kondycję" czy „udziału w obrządkach religijnych".

W tym kontekście wątpliwości budzi rozumienie pojęcia „zajęcia" przyjęte przez Dyrektora KSSiP. 

Po pierwsze, nie jest jasne, jakie argumenty prawne przemawiają za sformułowaniem właśnie takich, a nie innych wyjątków od art. 47 ust. 1 i 2 ustawy o KSSiP. Z żadnego przepisu prawa nie wynika wprost zwolnienie aplikanta z obowiązku zgłoszenia Dyrektorowi KSSiP „obowiązków rodzinnych", „dbałości o zdrowie i kondycję" czy „udziału w obrządkach religijnych". Po drugie, przypadki „zwolnione z obowiązku zgłoszenia" wymienione w postanowieniu z 17 kwietnia br. mają charakter przykładowy. Po trzecie, przypadki zwolnione z obowiązku zgłoszenia nie zostały przez Dyrektora KSSiP podane do publicznej wiadomości.

Oznacza to, że aplikanci nie mogą mieć pewności, które przypadki są zwolnione z obowiązku zgłoszenia Dyrektorowi KSSiP, a które nie. Naraża to ich na zarzut naruszenia art. 47 ust. 1 i 2 ustawy o KSSiP. Taki stan rzeczy budzi wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnej zasady zaufania obywatela do państwa.

Wątpliwości budzi też forma rozstrzygnięć. Choć Dyrektor KSSiP uznał za ex lege niedopuszczalne zarówno pełnienie funkcji komendanta chorągwi harcerskiej, jak i pełnienie funkcji członka zarządu stowarzyszenia - przyjmując w obu przypadkach, że zakaz ma charakter absolutny - to w pierwszym przypadku zdecydował się na wydanie sprzeciwu w trybie art. 47 ust. 3 ustawy o KSSiP, a w drugim - na wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania. Z uzasadnienia nie wynika, skąd to rozróżnienie.

RPO prosi Dyrektora KSSiP o:

• przedstawienie uargumentowanego stanowiska w sprawie interpretacji pojęcia „zajęcia" w rozumieniu art. 47 ust. 1 ustawy o KSSiP i wyjaśnienie, jakie dokładnie zajęcia są zwolnione z obowiązku zgłoszenia Dyrektorowi KSSiP, jakie są podstawy prawne przyjętego rozróżnienia i za pomocą jakich kryteriów rozróżnia się zajęcia dozwolone od niedozwolonych;
• wyjaśnienie, z czego wynika odmienna forma rozstrzygnięcia w obu sprawach, mimo że w obu uznano, iż zajmowanie funkcji przez aplikanta jest ex lege niedopuszczalne, bo nie mieści się w pojęciu działalności naukowej, dydaktycznej, publicystycznej;
• przedstawienie uargumentowanego stanowiska w sprawie formy rozstrzygnięcia w przedmiocie woli podjęcia przez aplikanta zajęcia niemającego naukowego, dydaktycznego lub publicystycznego charakteru - czy powinien to być sprzeciw czy postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania;
• przedstawienie informacji na temat rodzajów zajęć zgłaszanych Dyrektorowi KSSiP przez aplikantów Szkoły w latach 2009-2024 oraz wskazanie przy każdym z nich, czy wyrażono wobec nich sprzeciw czy odmówiono wszczęcia postępowania, uznając zajęcie za ex lege niedopuszczalne.

Ponadto RPO zwraca się do Ministra Sprawiedliwości, do którego trafiło zażalenie YY na postanowienie Dyrektora KSSiP. Rzecznik prosi Ministra o przesłanie o przesłanie skanu rozstrzygnięcia wraz z uzasadnieniem.

VII.503.2.2024