Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie skarżą się na sposoby wdrażania państwowych programów mających na celu ograniczenie kosztów ogrzewania
• Wskazują na pomijanie pewnych grup w programach pomocowych, m.in. świadczeniu finansowym dla osób ogrzewających domy węglem
• A wielość mechanizmów pomocowych może rodzić trudności w uzyskaniu wsparcia 
• Skorzystanie zaś z jednego z mechanizmów generalnie wyklucza możliwość skorzystania z innych
• AKTUALIZACJA: W obszernej odpowiedzi resort klimatu i środowiska przedstawia działania na rzecz złagodzenia skutków kryzysu energetycznego i inflacji oraz pomocy tym odbiorcom energii, którzy najbardziej potrzebują wsparcia

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przekazuje swe oceny i wnioski minister klimatu i środowiska Annie Moskwie, licząc na przeprowadzenie przeglądu mechanizmów pomocowych pod kątem grup obywateli potencjalnie wykluczonych z możliwości skorzystania z nich.

Do RPO nieustannie napływają sygnały zaniepokojonych obywateli, obawiających się drastycznego wzrostu kosztów ogrzewania w sezonie grzewczym. Obawy te w zasadzie są niezależne od stosowanego źródła ogrzewania. Powtarzającym się elementem są bowiem zastrzeżenia co do sposobu wdrażania państwowych programów, mających na celu ograniczenie kosztów ogrzewania.

Zdając sobie sprawę, że aktualna wyjątkowa sytuacja jest ogromnym wyzwaniem dla naszego Państwa, RPO docenia działania pomocowe rządu na rzecz obywateli. Nie może jednak nie przyznać racji skarżącym, że rządowe inicjatywy wykazują pewne wady.

Najczęstszym zgłaszanym problemem  jest pomijanie pewnych grup w programach pomocowych. Występował on już przy wdrażaniu tzw. tarcz antyinflacyjnych i podwyższonego dodatku osłonowego. Ponownie ujawnił się wraz z wdrażaniem uregulowań przewidujących specjalne świadczenie finansowe dla osób ogrzewających domy węglem, w związku z czym do RPO zwróciły się osoby stosujące inne paliwa.

Pierwotnie obowiązujące zasady przyznawania dodatku węglowego, które stały się źródłem „zmultiplikowania" gospodarstw domowych, umożliwiającym uzyskanie faktycznie wielokrotności dodatku węglowego, były szczególnie istotnym powodem zarzutów obywateli o nierówne traktowanie osób dotkniętych drastycznym wzrostem kosztów ogrzewania.

Nb. także regulacje, które tę wadę zasad przyznawania dodatku węglowego mają wyeliminować, wzbudziły już sprzeciw beneficjentów dodatku węglowego.  Wprowadzenie w odniesieniu do gospodarstw domowych pod jednym adresem,  korzystających z odrębnych źródeł ogrzewania, zasady „kto pierwszy, ten lepszy" w uzyskaniu dodatku (rozwiązanie takie zastosowano w rządowym przedłożeniu także przy dodatku do paliw innych niż węgiel), rodzi zasadnicze wątpliwości w kontekście konstytucyjnej zasady równości. Możliwość uzyskania tego świadczenia uzależniona jest bowiem de facto od tego, czy danemu budynkowi/lokalowi nadany został odrębny numer porządkowy. 

Rozwiązanie takie nie jest też zrozumiałe, biorąc pod uwagę powiązanie możliwości przyznawania dodatku węglowego ze zgłoszeniami do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków, w których była możliwość zgłaszania wielu źródeł ogrzewania znajdujących się „pod jednym adresem".

Przyjęty przez Radę Ministrów projekt kolejnej ustawy, który miał objąć użytkowników pozostałych paliw, także stał się przedmiotem skarg - użytkowników kotłów na gaz ziemny dostarczany z sieci przesyłowych - nieobjętych przewidzianymi ustawą dodatkami. Po raz kolejny pojawiły się zarzuty wybiórczego stosowania mechanizmów pomocowych.

Kolejne zastrzeżenia są sygnalizowane RPO w związku z niedawno skierowanymi do Sejmu uregulowaniami, mającymi na celu wsparcie obywateli w związku ze wzrostem cen energii elektrycznej. Jakkolwiek regulacje te są oczekiwane przez obywateli (ogrzewających mieszkania energią elektryczną, a także korzystających z energochłonnych pomp ciepła), to ich proponowany kształt budzi także zastrzeżenia. 

Dotyczą one zwłaszcza wprowadzonych limitów poboru energii, których dotyczyć ma zamrożenie cen energii. Zainteresowani zwracają uwagę, że określone projektem ustawy zużycie objęte proponowanymi regulacjami na poziomie 2-3 MWh nie zapewni oczekiwanej ulgi. Wskazują na przypadki „ponadnormatywnego” zużycia (nawet takiego, które wynika z konieczności stałego korzystania ze sprzętu medycznego). 

Kształt proponowanych regulacji spotkał się także ze sprzeciwem prosumentów, którzy postulują uwzględnianie przy określaniu – na potrzeby realizacji tych przepisów – ich zużycia energii elektrycznej produkowanej przez nich i odprowadzanej do sieci energii elektrycznej.

Mnogość mechanizmów pomocowych wprowadzanych kolejnymi ustawami może powodować danym osobom trudności w uzyskaniu wsparcia. Skorzystanie z jednego z mechanizmów z zasady wyklucza możliwość skorzystania z innych. Wybór optymalnego dla danego adresata publicznej pomocy mechanizmu wymaga jednak sięgnięcia do wszystkich aktów prawnych, które je regulują. Nieuchronne przy tym wydają się zastrzeżenia osób, które skorzystały z konkretnego środka przed pojawieniem się bardziej korzystnych rozwiązań zawartych w kolejnych projektach przyjętych przez Radę Ministrów. 

Te oceny i wnioski Marcin Wiącek przedkłada Pani Minister, licząc na przeprowadzenie przeglądu mechanizmów pomocowych pod kątem grup obywateli potencjalnie z wykluczonych z możliwości skorzystania z nich. 

Biorąc pod uwagę, że dotychczasowe rządowe przedłożenia były pozbawione konsultacji na etapie rządowych prac legislacyjnych, wskazane byłoby uwzględnienie tego nad kolejnymi uregulowaniami. Umożliwienie wypowiedzenia się interesariuszom co do kształtu rozwiązań mogłoby pomóc w zapobiegnięciu kierowania do Parlamentu projektów obarczonych istotnymi wadami i powodujących niepokoje społeczne – podsumował RPO.

Odpowiedź Anny Łukaszewskiej-Trzeciakowskiej, podsekretarz stanu w MKiŚ

W odpowiedzi na pismo z dnia 10 października 2022 r. (znak: V.7215.13.2022.ŁK) uprzejmie informuję, że Rząd RP na bieżąco monitoruje skutki wzrostu cen nośników energii oraz możliwości wprowadzenia nowych skutecznych mechanizmów wsparcia. Należy mieć na uwadze, że działania interwencyjne na rynku energii są poddawane pogłębionej analizie m.in. pod kątem specyfiki rynku energii elektrycznej w Polsce, mechanizmów jego funkcjonowania, a także warunków oddziaływujących na aktualną sytuację.

W celu ochrony polskich odbiorców przed negatywnymi skutkami kryzysu energetycznego Rząd RP podejmuje wszystkie możliwe i zgodne z prawem wspólnotowym działania osłonowe. Dotychczas przyjęte przez Rząd RP kompleksowe rozwiązania kierowane są do szerokiego grona odbiorców w Polsce, w tym przede wszystkim do gospodarstw domowych, jednostek użyteczności publicznej, a także, poprzez rozwiązania fiskalne, do polskich przedsiębiorców.

Wydaje się niezasadnym stosowanie jednego rozwiązania prawnego, które mogłoby objąć wszystkich obywateli naszego kraju równocześnie i w równym stopniu. Każde z przedstawionych poniżej rozwiązań ma, w jak największym stopniu, złagodzić skutki trwającego obecnie kryzysu energetycznego i inflacji oraz wspomóc tych odbiorców energii, którzy najbardziej potrzebują wsparcia. Zaadresowanie wsparcia do określonego kręgu odbiorców wynikało z potrzeby szybkiej i sprawnej realizacji, aby pomoc została udzielona przed nadchodzącym sezonem grzewczym. Zarzut, że obywatele nie potrafią zorientować się w przygotowanej dla nich pomocy i gubią się w uchwalonych rozwiązaniach prawnych, nie może stać na przeszkodzie ustalenia rozwiązań dopasowanych do różnych odbiorców, wykorzystujących różne rodzaje paliw i nośników energii do ogrzewania mieszkań, budynków i lokali. Uwzględniając jednocześnie dbałość o efektywną dystrybucję środków pomocy. Dla przykładu, wysokość dopłat została zróżnicowana ze względu na wartość kaloryczną paliwa, aby wszystkie narzędzia wsparcia zostały ograniczone do relatywnie podobnego poziomu. Trudno więc mówić o niesprawiedliwym, bo bardziej lub mniej korzystnym traktowaniu tych odbiorców, dla których rozwiązania prawne pojawiły się najpóźniej.

W ostatnim czasie do krajowego porządku prawnego wprowadzonych zostało szereg regulacji, których celem jest ochrona odbiorców paliw lub energii przed wzrostem cen związanym z aktualnie istniejącą sytuacją na rynkach, w tym m. in.:

1)    wsparcie w postaci dodatku węglowego, które trafia do ok. 3,8 mln polskich gospodarstw domowych wykorzystujących do ogrzewania ww. źródła ciepła - ustawa z 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym (Dz.U. 2022 poz. 1692). Mając na uwadze sygnały obywatelskie, przeprowadzona została nowelizacja wyżej wymienionej ustawy ustawą z dnia 27 października 2022 o zakupie preferencyjnym paliwa stałego dla gospodarstw domowych, którą Prezydent RP podpisał 2 listopada 2022 r. Ustawa ta wprowadza bardzo istotne zmiany do ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym. W myśl uchwalonych przepisów wprowadzających zmiany w art. 2 ustawy o dodatku węglowym w przypadku, gdy pod jednym adresem miejsca zamieszkania zamieszkuje więcej niż jedno gospodarstwo domowe i w terminie do dnia 30 listopada 2022 r. nie jest możliwe ustalenie odrębnego adresu miejsca zamieszkania dla poszczególnych gospodarstw domowych zamieszkujących pod tym adresem w odrębnych lokalach, nie będzie miała zastosowania reguła jeden dodatek węglowy na jeden adres do gospodarstwa domowego, którego źródłem ogrzewania jest oddzielne lub współdzielone źródło ciepła. Dodatek węglowy przysługuje osobie w gospodarstwie domowym także wówczas, gdy główne źródło ogrzewania gospodarstwa domowego, którym jest kocioł na paliwo stałe, kominek, koza, ogrzewacz powietrza, trzon kuchenny, piecokuchnia, kuchnia węglowa lub piec kaflowy na paliwo stałe, zasilane paliwami stałymi, nie zostało zgłoszone lub wpisane do centralnej ewidencji emisyjności budynków, a w wyniku przeprowadzenia wywiadu środowiskowego ustalono, że źródłem ogrzewania tego gospodarstwa jest źródło ogrzewania wskazane powyżej.
W myśl przepisu przejściowego regulującego kwestie dodatku węglowego do postępowań w sprawie wypłaty dodatku węglowego wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, zastosowanie będą miały już nowe regulacje. W przypadku, gdy wójt, burmistrz albo prezydent miasta odmówił przyznania dodatku węglowego, zgodnie z art. 2 ust. 16 ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym w przypadku zaistnienia wyżej wskazanych okoliczności wnioskodawca będzie mógł złożyć ponownie wniosek o wypłatę tego dodatku. Uwzględniono więc w szczególności te przypadki, w których obywatele byli pozbawieni wsparcia ze względu na skomplikowaną sytuację prawną ich nieruchomości.
2)    program „Czyste Powietrze” i „Czyste Powietrze +” - to dotacja na wymianę źródeł ciepła i termomodernizację domu. Można na nią otrzymać od 30 tys. zł do 69 tys. zł lub od 47 tys. zł. do 79 tys. zł przy dotacji z prefinansowaniem;
3)    obniżenie stawki VAT na gaz ziemny - od 1 stycznia z 23 proc. do 8 proc., a od 1 lutego do 31 grudnia 2022 r. z 8 proc. do 0 proc. To duże uszczuplenie dochodów budżetowych państwa, ale bardzo ważna korzyść dla obywateli, którzy ogrzewają gazem swoje mieszkania i domy;
4)    obniżenie stawki VAT na energię elektryczną - od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r. z 23 proc. na 5 proc. Rozwiązanie to pozwoli na pozostawienie milionów złotych w zasobach obywateli;
5)    obniżenie akcyzy na energię elektryczną do minimum unijnego - od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r.;
6)    zwolnienie gospodarstw domowych z akcyzy na energię elektryczną - od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r.;
7)    obniżenie stawki VAT na ciepło systemowe (ogrzewanie z kaloryferów) - od 1 stycznia z 23 proc. do 8 proc., a od 1 lutego do 31 grudnia 2022 r. z 8 proc. do 5 proc., obniżenie podatku VAT na ogrzewanie z sieci, z którego korzystają mieszkańcy spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych. Wpłynie to na obniżenie czynszu,
8)    obniżenie akcyzy na lekki olej opałowy do minimum unijnego - od 1 czerwca do 31 grudnia 2022 r;
9)    dodatek osłonowy - skorzystało z niego nawet 6,8 mln gospodarstw domowych, Dodatek osłonowy dla gospodarstw domowych rekompensuje mniej zamożnym gospodarstwom domowym wzrost kosztów energii elektrycznej i gazu ziemnego, a także wzrost cen podstawowych produktów spożywczych. Należy również zaznaczyć, że dla celów przyznawania dodatku osłonowego przyjęto tzw. zasadę „złotówka za złotówkę”, polegającą na tym, że przekroczenie progu dochodowego nie powoduje automatycznego wykluczenia z otrzymywania dodatku, a jedynie jego zmniejszenie o kwotę przekroczenia, przy czym jeżeli wyliczona w ten sposób kwota jest niższa niż 20 zł, dodatek ten nie przysługuje. Dzięki takiemu zabiegowi wsparciem została objęta większa grupa osób;
10)    wdrożenie mechanizmów wsparcia niefinansowego dla odbiorców wrażliwych energii elektrycznej i paliw gazowych, które powinny pomóc odbiorcom znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej regulować należności za energię. Skuteczne narzędzie służące minimalizowaniu ubóstwa energetycznego oraz wzmocnieniu ochrony odbiorców wrażliwych;
11)    mechanizm służący ograniczeniu wzrostu cen gazu ziemnego dla najbardziej wrażliwych odbiorców, wprowadzony ustawą z dnia 26 stycznia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców paliw gazowych w związku z sytuacją na rynku gazu (Dz. U. z 2022 r., poz. 202) który spowodował zamrożenie ceny gazu ziemnego dla odbiorców taryfowanych na poziomie cen zatwierdzonych przez Prezesa URE pod koniec 2021 r.;
Pomimo okoliczności rynkowych, które wskazywałyby na konieczność podwyższenia cen gazu ziemnego w znacznie wyższym stopniu, wzrosty tych cen dla odbiorców objętych ochroną taryfową są ograniczone. Ustawa rozszerzyła także katalog odbiorców korzystających z cen taryfowanych - oprócz gospodarstw domowych, w tym w budynkach wielolokalowych, uprawnione do ochrony taryfowej zostały również jednostki świadczące kluczowe dla społeczeństwa usługi, w tym: szpitale, jednostki edukacyjne, kościoły czy ośrodki pomocy społecznej. Ustawa zapewnia również wszystkim spółdzielniom i wspólnotom, które dotychczas z różnych przyczyn nie korzystały z ochrony taryfowej, transparentny i prosty mechanizm pozwalający, z mocą wsteczną, na obniżenie wysokości rachunków za gaz ziemny;
12)    tzw. „ciepło z rekompensatą” - ustawa z 15 września 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw, wprowadziła mechanizm ustalania przez przedsiębiorstwa energetyczne prowadzące działalność w zakresie wytwarzania ciepła, tzw. średnich cen wytwarzania ciepła z rekompensatą. Mechanizm dotyczy ciepła dostarczanego z przeznaczeniem na cele mieszkaniowe i użyteczności publicznej. Rekompensata pozwoli na ograniczenie opłat ponoszonych przez odbiorców pomimo rosnących kosztów przedsiębiorstw energetycznych wytwarzających ciepło. Zaproponowane rozwiązanie pozwoli także na zmniejszenie zagrożenia zatorami płatniczymi mogącymi dotknąć przedsiębiorstwa dostarczające ciepło, z powodu braku możliwości regulowania należności wobec tych przedsiębiorstw przez odbiorców ciepła;
13)    dodatek dla podmiotów wrażliwych - we wspomnianej wyżej ustawie zostało przewidziane także wsparcie finansowe w postaci jednorazowego dodatku dla gospodarstw domowych, dla których główne źródło ciepła zasilane jest: peletem drzewnym, drewnem kawałkowym lub innym rodzajem biomasy, w szczególności brykietem drzewnym, słomą lub ziarnami zbóż albo skroplonym gazem LPG albo olejem opałowym. Dodatek ma za zadanie wsparcie gospodarstw domowych w związku z koniecznością zakupu źródeł ciepła w sytuacji rosnących ich cen, nie jest zaś dochodem członków tych gospodarstw. Dlatego ustawa zwalnia to świadczenie od podatku dochodowego od osób fizycznych, wyłączając je spod egzekucji, jak również nie uwzględnia się go przy obliczaniu wysokości osiągniętego dochodu;
14)    ustawa z 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej w celu ochrony odbiorców w grupie taryfowej G przed skokowym wzrostem cen energii elektrycznej wprowadził m. in mechanizm zmitygowania wzrostu tej ceny w zatwierdzanych taryfach przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki na 2023 r. Uchwalone rozwiązania w zakresie ochrony ww. grupy odbiorców zakładają, że niezależnie od wzrostu cen energii elektrycznej w taryfach na rok 2023 w rozliczeniach z odbiorcami przewidziana jest stabilizacja ich rachunków za obrót i dystrybucję energii na poziomie cen taryfowych z roku 2022. Jednocześnie, aby mechanizm w sposób istotny nie zakłócał sygnałów cenowych jako czynników kształtujących postawy u odbiorców mające na celu oszczędzanie energii elektrycznej oraz zwiększanie efektywności energetycznej, zdecydowano się na ustalenie limitu zużycia na poziomie 2 MWh. Przyjęty limit odnosi się do średniego zużycia energii elektrycznej w gospodarstwie domowym;
15)    tzw. dodatek elektryczny, wprowadzony na mocy ww przepisów, który przysługuje odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, w przypadku gdy główne źródło ogrzewania gospodarstwa domowego jest zasilane energią elektryczną. Wysokość dodatku dla gospodarstwa domowego co do zasady wynosi 1000 zł, natomiast w przypadku rocznego zużycia przez to gospodarstwo domowe więcej niż 5 MWh, odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym przysługuje dodatek w podwyższonej wysokości 1500 zł;
16)    wspomniana wyżej ustawa zawiera także instrument zachęty do oszczędzania energii elektrycznej, czyli mechanizm upustu w przypadku oszczędności energii o 10% w okresie od 1 października tego roku do 31 grudnia roku przyszłego, względem zużycia z analogicznego poprzedniego okresu, czyli od 1 października 2021 r. do 31 grudnia 2022 r. Upust, który wynosi 10% wartości rachunku z okresu od dnia 1 października 2022 r. do dnia 31 grudnia 2023 r., będzie uwzględniony w rozliczeniach z odbiorcą w kolejnych latach.
17)    ustawa z dnia 27 października 2022 o środkach nadzwyczajnych mających na celu ograniczenie wysokości cen energii elektrycznej oraz wsparciu niektórych odbiorców w 2023 roku - celem ustawy jest zwiększenie ochrony gospodarstw domowych, wprowadzenie ochrony dla podmiotów użyteczności publicznej, jednostek samorządu terytorialnego oraz mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw (MiŚP) przed drastycznym wzrostem rachunków za energię elektryczną poprzez wprowadzenie mechanizmu ceny energii elektrycznej „maksymalnej” do rozliczeń z odbiorcami uprawnionymi przez sprzedawców energii. W przypadku odbiorców w gospodarstwach domowych ceny maksymalnej obowiązywać będą w okresie od dnia 1 stycznia 2023 r. do dnia 31 grudnia 2023 r. w odniesieniu do całego zużycia energii elektrycznej powyżej limitu przyznanego odpowiednio tym odbiorcom zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej,

Wszyscy obywatele mogą również korzystać z innych rozwiązań przygotowanych przez Ministra Klimatu i Środowiska, który w ramach swoich kompetencji podejmuje wszelkie możliwe działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa i ciągłości dostaw energii dla wszystkich odbiorców końcowych w kraju. W tym kontekście warto wskazać na funkcjonowanie w Polsce mechanizmu rynku mocy, który w horyzoncie długoterminowym zapewni stabilne dostawy energii elektrycznej do gospodarstw domowych oraz przemysłu, dzięki czemu każdy odbiorca energii na terenie kraju będzie mógł korzystać z energii elektrycznej w czasie i w ilości wynikających z jego potrzeb. Narzędzie to stwarza zachęty inwestycyjne do budowy nowych i modernizacji istniejących jednostek wytwórczych, a także aktywizuje nowych uczestników rynku, m.in. inwestorów planujących budowę magazynów energii, co pozwoli zapobiec sytuacji niedoboru energii elektrycznej.

Warto wskazać też na przyjętą przez Radę Ministrów w lutym 2021 r. „Politykę energetyczną Polski do 2040 r.”, która wyznacza kierunki rozwoju sektora energetycznego - nastawione na jego głęboką, ale również bezpieczną transformację, co pozwoli na uniknięcie drastycznego ograniczania dotychczasowych źródeł energii, jak również gwałtownego wzrostu cen energii. Aby osiągnąć większą konkurencyjność na rynku energii elektrycznej i doprowadzić do finalnego spadku cen energii, należy wybudować do 2040 r. nowy system energetyczny, oparty na źródłach niskoemisyjnych, których moc będzie porównywalna z aktualnie zainstalowanymi mocami w całym systemie elektroenergetycznym. 

Niemniej tempo prowadzenia transformacji energetycznej musi być zaplanowane tak, aby w pierwszych latach koniecznych zmian wzrosty cen energii były akceptowalne dla społeczeństwa i gospodarki, przy jednoczesnym uwzględnieniu zachowania bezpieczeństwa systemu elektroenergetycznego.

Należy przypomnieć, że aby zapewnić odbiorcom odpowiednie warunki do efektywnego wykorzystywania energii elektrycznej, w ustawie z dnia 20 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne, która weszła w życie 3 lipca 2021 r., wprowadzono obowiązek instalacji inteligentnych liczników zdalnego odczytu u co najmniej 80% odbiorców końcowych, zgodnie z harmonogramem określonym w ustawie. Instalacja inteligentnych liczników zdalnego odczytu przyniesie liczne korzyści dla odbiorców końcowych, którzy będą mogli zarządzać swoim zużyciem energii, a przez to wpływać na poziom rachunków za energię elektryczną i poziom ponoszonych kosztów.

Przedmiotowa ustawa zapewniła również równy oraz działający na przejrzystych zasadach dostęp uprawnionych podmiotów do danych pomiarowych i informacji o rynku, które są warunkiem skutecznej konkurencji na rynku energii elektrycznej. W ramach ww. ustawy stworzone zostały także ramy prawne dla funkcjonowania Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii (CSIRE) oraz powołano Operatora Informacji Rynku Energii (OIRE). Uruchomienie systemu CSIRE przewidziane zostało na dzień 3 lipca 2024 r.

Rozwiązania zawarte w ustawie przyczynią się do dalszego rozwoju rynku energii elektrycznej i pozwolą na zapewnienie odbiorcom niezakłóconego dostępu do energii. Odbiorcy energii elektrycznej zyskają bezpłatny dostęp do swoich danych pomiarowych, dzięki czemu będą mogli kontrolować jej zużycie, a w razie niedotrzymania przez przedsiębiorstwo energetyczne parametrów jakościowych dostarczanej energii lub w przypadku przerw w jej dostawie, odbiorcom będą przysługiwały automatyczne bonifikaty z tego tytułu. Dzięki temu będą mogli w dużym stopniu kształtować wysokość swoich kosztów ponoszonych za energię elektryczną. Dodatkowo operatorzy systemów dystrybucyjnych będą mogli obniżyć koszty swojej działalności, co z pewnością przełoży się na rachunki za energię elektryczną.

Ponadto, art. 15a ustawy z 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. z 2021 r. poz. 2166)  przewiduje dla podmiotów zobowiązanych w ramach systemu świadectw efektywności energetycznej, możliwość zrealizowania programów bezzwrotnych dofinansowań w celu współfinansowania przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, polegających na wymianie urządzeń lub instalacji służących do celów ogrzewania lub przygotowania ciepłej wody użytkowej na urządzenia lub instalacje służące do celów ogrzewania lub przygotowania ciepłej wody użytkowej charakteryzujące się wyższą klasą efektywności energetycznej, bądź przyłączeniu do sieci ciepłowniczej.

Program powinien przyczynić się do przyspieszenia procesu modernizacji indywidualnych źródeł ciepła. Ponadto programy dofinansowań pozwolą także na odblokowanie inwestycji proefektywnościowych u małych odbiorców końcowych (tj. gospodarstw domowych), których dotychczasową barierą był fakt, że dofinansowanie w ramach systemu świadectw efektywności energetycznej mogło być przyznane tylko dla tych przedsięwzięć, których łączna ilość średniorocznych oszczędności wynosi nie mniej niż 10 toe. Program bezzwrotnych dofinansowań został skierowany do tych odbiorców, u których niemożliwe byłoby osiągnięcie takiego progu oszczędności energii finalnej. Przy omawianiu działań podejmowanych przez Ministra Klimatu i Środowiska, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego obywateli należy również wskazać na programy realizowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w tym cieszący się dużym zainteresowaniem Program Priorytetowy Czyste Powietrze. Celem programu jest dofinansowanie wymiany starych i nieefektywnych źródeł ciepła na nowoczesne źródła ciepła spełniające najwyższe normy oraz przeprowadzenia niezbędnych prac termomodernizacyjnych budynków. W tym kontekście należy wspomnieć o najnowszej, trzeciej odsłonie Programu, na której realizację zamierza się przeznaczyć aż 1,95 mld zł. Ta kwota pozwoli w większym stopniu wspomóc osoby najuboższe w wymianie przestarzałego źródła ciepła, przeprowadzeniu termomodernizacji budynku czy też w zakupie nowych okien i drzwi.

W trzeciej części programu przeznaczonej dla osób najuboższych przewidziano 69 tys. zł maksymalnej dotacji przy pokryciu aż 90% kosztów kwalifikowanych. Przeciętny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w tym przypadku wyniesie do 900 zł (gospodarstwa wieloosobowe) lub do 1260 zł (gospodarstwa jednoosobowe). Alternatywą do dochodowego kryterium kwalifikowalności będzie też ustalone prawo do otrzymywania przez wnioskodawcę zasiłku stałego, zasiłku okresowego, zasiłku rodzinnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego. Obecnie w ramach Zespołu roboczego prowadzonego przez NFOŚiGW (w skład zespołu wchodzą m.in. przedstawiciele Ministra Klimatu i Środowiska, przedstawiciele strony samorządowej, wojewodów i urzędów centralnych) prowadzone są prace w ramach II fazy wdrażania 3 Części Programu. Zespół aktualnie pracuje nad rozwiązaniem kwestii finansowania wsparcia w sposób możliwie najmniej angażujący finansowo najuboższych odbiorców, dla których podstawową barierą na początku jest zapewnieniem wkładu własnego na rozpoczęcie inwestycji.

Kolejnym programem, który również może zniwelować wysokość opłat za energię elektryczną jest Program „Mój Prąd”, dzięki któremu można stać się prosumentem i samodzielnie wytwarzać energię elektryczną, niezbędną do zaspokojenia potrzeb swojego gospodarstwa domowego. Jego celem jest zwiększenie w Polsce produkcji energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznych, wzrost autokonsumpcji wytworzonej energii poprzez jej magazynowanie, a także zwiększenie efektywności zarządzania energią elektryczną. Program ten jest stale rozwijany, aby dostosować go do dynamicznie zmieniających warunków i zapewnić jego dostępność możliwie jak największej grupie odbiorów. Jest to unikatowy i jeden z największych w Europie programów finansowania energetyki prosumenckiej, przeznaczony dla osób fizycznych, które wytwarzają energię elektryczną na własne potrzeby.

W ramach programu priorytetowego „Renowacja z gwarancją oszczędności EPC (Energy Performance Contract) Plus” przewidziano wsparcie na prace modernizacyjne budynków mieszkalnych wielorodzinnych oraz budynków użyteczności publicznej umożliwiające zmniejszenie zużycia energii przynajmniej o 30% w stosunku do stanu istniejącego. Natomiast Program Priorytetowy „Moje ciepło” ma na celu wsparcie rozwoju ogrzewnictwa indywidualnego i rozwoju energetyki prosumenckiej w obszarze powietrznych, wodnych i gruntowych pomp ciepła w nowych budynkach mieszkalnych jednorodzinnych.

Programy priorytetowe finansowane w ramach Funduszu Modernizacyjnego są przygotowywane cyklicznie i będą realizowane do 2030 r. będą służyć wsparciu realizacji inwestycji z zakresu transformacji energetycznej.

Należy również podkreślić, że Rząd RP podejmuje szerokie działania na arenie europejskiej, również w ramach prowadzonych obecnie prac nad pakietem Fit for 55, na rzecz zapewnienia jak najkorzystniejszych warunków transformacji energetycznej dla obywateli i podmiotów gospodarczych. 

W szczególności wskazuje się przedstawicielom Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego oraz naszym partnerom z innych państw członkowskich na specyficzną sytuację wyjściową polskiego systemu energetycznego, w tym ciepłowniczego. Celem tych negocjacji jest również uzyskanie możliwie, jak największych środków finansowych na transformację energetyczną i poprawę efektywności energetycznej.

Wymieniona wyżej lista podjętych inicjatyw wskazuje, jak rozległe i kompleksowe wsparcie zostało zaproponowane polskim obywatelom oraz w jak szczególny sposób pomocą objęto najbardziej potrzebujące osoby i rodziny, których wzrost cen dotknął w największym stopniu. Jednocześnie z uwagi na dynamikę zdarzeń o charakterze międzynarodowym sytuacja na rynku energii jest bardzo zmienna, dlatego realizowana jest permanentna ewaluacja uruchomionych systemów wsparcia i ich dostosowywanie do aktualnych warunków.

V.7215.13.2022