Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Projekt rozporządzenia MSWiA wychodzi naprzeciw sukcesywnemu dostosowaniu pomieszczeń dla osób zatrzymanych i policyjnych izb dziecka do potrzeb osób z niepełnosprawnościami
• RPO ocenia pozytywnie założenia projektu, skoro te kwestie były dotychczas wynikiem uzgodnień Policji z Krajowym Mechanizmem Prewencji Tortur działającym w Biurze RPO
• Określenie minimalnych wymagań w tym zakresie pozwoli na zminimalizowanie różnic w poszczególnych jednostkach
• W projekcie nie ma jednak szczegółowych uregulowań co do innych rodzajów niepełnosprawności niż ruchowa, zwłaszcza sensorycznej – co wymaga uzupełnienia

Zastępczyni rzecznika praw obywatelskich Hanna Machińska przedstawia uwagi w tej sprawie ministrowi spraw wewnętrznych i administracji Mariuszowi Kamińskiemu.

Chodzi o projekt rozporządzenia MSWiA zmieniającego rozporządzenie ws. pomieszczeń przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia, pokoi przejściowych, tymczasowych pomieszczeń przejściowych i policyjnych izb dziecka, regulaminu pobytu w tych pomieszczeniach, pokojach i izbach oraz sposobu postępowania z zapisami obrazu z tych pomieszczeń, pokoi i izb.

Projekt podejmuje próbę implementacji „Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030". Zmienia rozporządzenie regulujące funkcjonowanie policyjnych miejsc detencji, wskazując na możliwość ich dostosowania do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Według  uzasadnienia ma on na celu sukcesywne dostosowanie policyjnych miejsc detencji, tak aby w każdym garnizonie funkcjonowało co najmniej jedno pomieszczenie przeznaczone dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia oraz co najmniej pięć policyjnych izb dziecka.

Założenia projektu należy ocenić pozytywnie. Wychodzą one naprzeciw sukcesywnemu dostosowaniu PdOZ i PID do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Dotychczas było to wynikiem uzgodnień pomiędzy kierownictwem Policji, a funkcjonującym w Biurze RPO Krajowym Mechanizmem Prewencji Tortur. Określenie minimalnych wymagań pozwoli na zminimalizowanie różnic w poszczególnych jednostkach, co sprzyja realizacji potrzeb osób zatrzymanych.

Jednocześnie należy stwierdzić, że zaproponowane zmiany są niewystarczające, a  projekt wymaga uzupełnienia. Stwierdza on, że policyjne miejsca detencji mogą być dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w szczególności osób z niepełnosprawnością ruchową. Użycie zwrotu „w szczególności" wskazuje, że zamierzeniem projektodawcy jest dostosowanie obiektów do potrzeb osób z wszelkiego rodzaju niepełnosprawnościami, a wymienienie niepełnosprawności ruchowej ma jedynie charakter przykładowy.

Tymczasem warunki funkcjonowania miejsc detencji skupiają się wyłącznie na kwestiach dostępności, istotnych z punktu widzenia osób z niepełnosprawnością ruchową, w szczególności poruszających się na wózkach ortopedycznych. Projekt nie zawiera szczegółowych uregulowań odnoszących się do innych rodzajów niepełnosprawności, w szczególności osób z niepełnosprawnością sensoryczną.

W proponowanych przepisach wykonawczych pominięto więc tak ważne dla tej grupy osób zatrzymanych kwestie jak:

• odpowiednie oznakowanie obiektu, ułatwiające poruszanie się i funkcjonowanie,
• wyeksponowanie czytelnych z punktu widzenia osób z dysfunkcjami informacji, takich jak: regulamin pobytu, wykaz instytucji nadzoru i instytucji stojących na straży praw człowieka, lista adwokatów i radców prawnych świadczących pomoc prawną,
• ułatwienia w odczytywaniu treści przedstawianych dokumentów, np. za pomocą alfabetu Braille'a lub w formie elektronicznej do odczytu za pośrednictwem komputera ze specjalistycznym oprogramowaniem i klawiaturą,
• ułatwienia w odbiorze dźwięku przez osoby z dysfunkcją słuchu, np. poprzez system wspomagania słuchu z pętlą indukcyjną (induktofoniczną), który umożliwia osobie niedosłyszącej odbiór czystego i wyraźnego dźwięku poprzez cewkę telefoniczną, w którą wyposażone są aparaty słuchowe.

Wdrożenie takich rozwiązań gwarantuje wyższy standard opieki nad osobami zatrzymanymi, ułatwia ich dostęp do minimalnych gwarancji prewencji tortur (takich jak prawo do informacji, dostęp do niezależnego systemu składania skarg i profesjonalnej pomocy prawnej). Tym samym minimalizuje ryzyko niewłaściwych zachowań funkcjonariuszy. Ponadto otrzymanie przez zatrzymanego informacji dotyczących jego sytuacji, praw i obowiązków poprawia też komunikację wewnątrz Policji i może łagodzić napięcie wywołane faktem zatrzymania.

Dlatego też wszelkie wymogi, jakim powinny odpowiadać policyjne miejsca detencji, powinny uwzględniać również rozwiązania dla osób z niepełnosprawnością sensoryczną.

Strategia Rady Ministrów na rzecz osób z niepełnosprawnościami na lata 2021-2030 stawia za cel poprawę funkcjonowania społecznego osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, co powinno być punktem odniesienia również w przypadku policyjnych miejsc zatrzymań.

Zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych Polska powinna podjąć skuteczne środki ustawodawcze i administracyjne mające na celu prewencję możliwości stosowania wobec tych osób tortur i innych form złego traktowania, na zasadzie równości z innymi osobami. Osoby z niepełnosprawnościami, które zostają pozbawione wolności powinny mieć też prawo, na zasadzie równości z innymi osobami, do gwarancji zgodnych z międzynarodowym prawem praw człowieka i traktowania zgodnego z celami i zasadami tej Konwencji, włączając w to zapewnienie racjonalnych usprawnień.

Jak wskazuje Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami, państwa mają obowiązek zapewnienia osobom niepełnosprawnym przebywającym w detencji skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, na równych zasadach z innymi osobami, w celu ułatwienia im udziału we wszystkich postępowaniach sądowych dotyczących kontroli legalności ich zatrzymania oraz uzyskania zadośćuczynienia. Obowiązek ten obejmuje m.in. zapewnienie dostępności jednostek Policji do potrzeb tych osób.

Na ten aspekt zwracał Polsce uwagę również Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych. Wyraził zaniepokojenie barierami, jakie napotykają osoby z niepełnosprawnościami w postaci m.in.  braku udogodnień proceduralnych (posługiwanie się językiem migowym, alfabetem Braille'a, dokumentami cyfrowymi, możliwością łatwego czytania i wszelkimi innymi dostępnymi środkami, trybami i formatami komunikacji), dostępem do mechanizmów zgłaszania przemocy i pomocy prawnej. 

W 2019 r. Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur opublikował raport nt. dostosowania jednostek penitencjarnych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami fizyczną i sensoryczną. Stanowi on cenne źródło wiedzy i może być przydatny w dalszych pracach legislacyjnych nad rozporządzeniem.

Raport podkreślał potrzebę m.in. likwidacji barier architektonicznych, umożliwiającej osobom z problemami ze wzrokiem samodzielne funkcjonowanie, wprowadzenia udogodnień takich jak: pętle indukcyjne, schodołazy, ścieżki prowadzące, oznaczenia kontrastowe powierzchni, czytniki tekstu wyświetlanego na ekranie komputera, klawiatura dla słabowidzących, duże czcionki ogłoszeń i informacji przeznaczonych dla osadzonych, opracowanie najważniejszych zasad związanych z detencją w formie ikonografik.

Hanna Machińska wyraziła nadzieję, że te uwagi zostaną uwzględnione w dalszych pracach nad rozporządzeniem.

KMP.022.3.2022