Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wyborcy skarżą się na brak procedury postępowania z kartami wyborczymi lub referendalnymi, nieodesłanymi przez osobę głosującą korespondencyjnie
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk prosi o stanowisko przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej Sylwestra Marciniaka 
• Odpowiedź głosi, że PKW nie jest uprawniona do określania procedury postępowania wyborców z kartami do głosowania, których w związku ze swoją świadomą decyzją nie chcą oni odesłać do właściwej komisji wyborczej
• Kwestia powinna zostać uregulowana ustawowo, a więc powinna być przedmiotem analizy i działania organu mającego inicjatywę ustawodawczą 

Do Rzecznika wpływają wnioski obywateli zaniepokojonych brakiem oficjalnej procedury w takich przypadkach.  Wnioskodawcy to osoby powyżej 60. roku życia oraz osoby z niepełnosprawnościami o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Dbanie o możliwość wzięcia przez nich udziału w wyborach i ich komfort głosowania jest działaniem, które zalicza się do priorytetów Rzecznika.

Problematyka ta była już przedmiotem wystąpienia do PKW, lecz kolejne wnioski związane z nadchodzącymi wyborami samorządowymi skłaniają RPO do ponownego zajęcia się sprawą. 

Jak wskazano w piśmie PKW  do Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami, przekazanym Rzecznikowi 10 października 2023 r.: „wyborca głosujący korespondencyjnie nie ma obowiązku odesłania do obwodowej komisji wyborczej wszystkich kart do głosowania otrzymanych w pakiecie wyborczym. Wskazać przy tym należy, że zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami wyborca ma prawo, a nie obowiązek wzięcia udziału w głosowaniu. Wyborca głosujący korespondencyjnie może zatem nie odsyłać nawet żadnej karty do głosowania. Natomiast obowiązek przesłania mu wszystkich rodzajów kart wynika z konieczności zapewnienia wyborcy możliwości wyboru, w którym głosowaniu weźmie udział, aż do ostatniej chwili, tak jak to ma miejsce w lokalu wyborczym. (...) Ponadto Państwowa Komisja Wyborcza wyjaśnia, że postępowanie z kartą nieodesłaną do obwodowej komisji wyborczej jest decyzją samego wyborcy, lecz postępowanie to nie powinno naruszać powszechnie obowiązujących przepisów prawa”.

Do Rzecznika zgłaszają się obywatele zaniepokojeni tym, że, zgodnie z publicznie prezentowaną wykładnią PKW, zniszczenie własnej karty podlega karze na mocy Kodeksu karnego. W związku z tym wnioskodawcy poszukują właściwego sposobu postępowania z nieużytymi kartami, tak by nie narazić ich na zniszczenie (co może nastąpić przy ich składowaniu w warunkach domowych).

Jeden z wyborców opisał starania o wyjaśnienie takiej sprawy. Konkretny sposób postępowania z nieodesłanymi kartami został mu przedstawiony jedynie przez Komisarza Wyborczego w Słupsku. Wskazał on, że „niewykorzystaną kartę wyborca powinien zwrócić do Urzędu Gminy, z której ją otrzymał". Potem zaś napisał jednak, że „przepisy prawa wyborczego nie określają procedury postępowania z takimi kartami. Jeżeli jednak wyborca zdecyduje się zwrócić taką kartę, to należy mu to umożliwić. Zgodnie z art. 53i Kodeksu wyborczego koperty zwrotne niedostarczone do obwodowej komisji wyborczej po zakończeniu głosowania przekazywane są właściwemu dyrektorowi delegatury Krajowego Biura Wyborczego. Analogicznie należy zatem postąpić, gdy wyborca zdecyduje się na zwrot niewykorzystanej karty do głosowania. W takiej sytuacji wyborca może zwrócić taką kartę bezpośrednio do Delegatury Krajowego Biura Wyborczego, bądź za pośrednictwem Urzędu Gminy (urzędnika wyborczego), z której ją otrzymał. Tenże urząd winien przekazać ją wówczas do Delegatury Krajowego Biura Wyborczego”.

W piśmie do Rzecznika wnioskodawca wyraził wątpliwości co do podstawy prawnej zaproponowanego rozwiązania, a także do ewentualnego naruszenia standardu tajności głosowania. Wnioskodawca wskazuje także na brak wskazań organów wyborczych na inne możliwości postępowania.

Odpowiedź Sylwestra Marciniaka, przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej 

Państwowa Komisja Wyborcza, odnosząc się do pisma z dnia 9 lutego 2024 r. znak VII.602.3.2021.KNK, zauważa, że jak słusznie wskazuje Pan Rzecznik kwestia dotycząca postępowania z kartami do głosowania w wyborach lub referendum nieodesłanymi przez wyborców (osoby uprawnione do udziału w referendum), którzy otrzymali pakiety wyborcze (referendalne), była już przedmiotem stanowiska Komisji (pismo z dnia 25 września 2023 r. znak ZPOW.711.143.2023, skierowane do Przewodniczącego Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami i przekazane do wiadomości Pana Rzecznika przy piśmie z dnia 10 października 2023 r. znak ZPOW.711.164.2023).

Państwowa Komisja Wyborcza podtrzymuje stanowisko wyrażone w powołanym wyżej piśmie. Państwowa Komisja Wyborcza wskazuje przy tym, że nie jest uprawniona do określania oficjalnej procedury postępowania przez wyborców (osoby uprawnione do udziału w referendum) z kartami do głosowania w wyborach lub referendum, których w związku ze swoją świadomą decyzją nie chcą oni odesłać do właściwej obwodowej komisji wyborczej.

Państwowa Komisja Wyborcza zauważa bowiem, że nie jest uprawniona do wyrażania opinii, ani zajmowania stanowiska w sprawach, których ocena wiąże się z ewentualnym naruszeniem prawa, do którego stwierdzenia upoważnione są inne organy państwa, w tym prokuratura i sądy. Ze względu na treść art. 248 pkt 3 Kodeksu karnego, przewidującego odpowiedzialność karną za niszczenie, uszkadzanie, ukrywanie i przerabianie dokumentów wyborczych albo referendalnych, zasada ta dotyczy również postępowania z kartami do głosowania przesłanymi w pakiecie wyborczym, których wyborcy (osoby uprawnione do udziału w referendum) nie chcą odesłać właściwej obwodowej komisji wyborczej. Należy mieć bowiem świadomość, że w takiej sytuacji ewentualna ocena, czy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia prawa oraz które ewentualnie przepisy karne mają zastosowanie, należała będzie do organów ścigania lub sądu, a nie do organów wyborczych.

Państwowa Komisja Wyborcza podzielając wątpliwości Pana Rzecznika, stwierdza, że brak jest podstaw prawnych do przekazywania przez wyborców (osoby uprawnione do udziału w referendum) kart do głosowania nieodesłanych właściwej obwodowej komisji wyborczej do urzędu gminy lub do Delegatury Krajowego Biura Wyborczego. Nie wynika to z przepisów Kodeksu wyborczego i nie można tego rodzaju postępowania wywodzić z całościowej analizy przepisów prawa wyborczego. 

Państwowa Komisja Wyborcza wyraża opinię, że kwestia ta powinna zostać uregulowana ustawowo, a więc powinna być przedmiotem analizy i działania organu posiadającego inicjatywę ustawodawczą. 

VII.602.3.2021