Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Czy podczas stanu epidemii może być prowadzona egzekucja komornicza z nieruchomości?

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że na czas obowiązywania stanu epidemicznego w kraju wstrzymano wykonywanie eksmisji z lokali mieszkalnych. Na podstawie art. 15zzu ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach… eksmisje z lokali mieszkalnych nie wykonuje się w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19. Sytuacja taka nie dotyczy jedynie osób, wobec których wydano orzeczenie eksmisyjne na podstawie art. 11a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, czyli wobec osoby stosującej przemoc w rodzinie.

W związku z sytuacją epidemiczną w kraju dodano również nowe przepisy do kodeksu postępowania cywilnego (ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw Dz. U. 875, art. 2), art.  9521  określa, że wierzyciel jest uprawniony do złożenia wniosku, o którym mowa w § 1, jeżeli wysokość egzekwowanej należności głównej stanowi co najmniej równowartość jednej dwudziestej części sumy oszacowania. (§  2) a jeżeli egzekucję z nieruchomości prowadzi kilku wierzycieli, termin licytacji nieruchomości, o której mowa w § 1, wyznacza się również w przypadku, gdy wnioski w tym przedmiocie złożyli wierzyciele, których łączna wysokość egzekwowanych należności głównych stanowi co najmniej równowartość jednej dwudziestej części sumy oszacowania. (§  3). Przepisów § 2 i 3 nie stosuje się, jeżeli należność przysługuje Skarbowi Państwa, wynika z wyroku wydanego w postępowaniu karnym lub mimo niespełnienia warunków przewidzianych w tych przepisach zgodę na wyznaczenie terminu licytacji wyraził dłużnik, do którego nieruchomość należy, albo sąd. Sąd wyraża zgodę na wyznaczenie terminu licytacji na wniosek wierzyciela, jeżeli przemawia za tym wysokość i charakter dochodzonej należności lub brak możliwości zaspokojenia wierzyciela z innych składników majątku dłużnika. Na postanowienie sądu oddalające wniosek wierzyciela przysługuje zażalenie. Jeżeli jednak dłużnik mieszka w licytowanej nieruchomości, licytacji lokalu mieszkalnego lub nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika, nie przeprowadza się w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii oraz 90 dni po jego zakończeniu. (§  5).

Pani prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Z uwagi na epidemię, otrzymała z Urzędu Wojewódzkiego dotację w kwocie 9000 zł. Są to środki z tarczy antykryzysowej. Jednocześnie pani ma postępowanie egzekucyjne (sprawa lokalowa) i z tego powodu   16 listopada poinformowała pisemnie bank, że mogą wpłynąć na jej konto środki z tarczy, które są zwolnione od zajęcia. Mimo to, po wpłynięciu środków 25 listopada, bank zajął je i przekazał komornikowi. Pani pyta, co może zrobić.

Odpowiedzi należy poszukiwać na podstawie poniższych aktów prawnych (wg stanu na  30 listopada 2020 r.):

• ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U.2020.1575 ze), dalej jako „k.p.c.”,
• ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U.2020.1896 ze zm.), dalej jako „Pr.bank.”,
• ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U.2020.695 ze zm.), dalej jako „u.s.i.w”,
• ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (t.j. Dz.U.2020.2011), dalej jako „u.s.i.r.”.

Egzekucja środków z rachunku bankowego została uregulowana w art. 889 i następne k.p.c. oraz w art. 54 i 54a Pr.bank. Z przepisów tych wynika, że zasadniczo wszystkie środki znajdujące się na rachunku bankowym podlegają zajęciu. Od tej zasady, przewidziane są jednak ustawowe wyjątki. Pierwszy z nich jest uregulowany w art. 890 k.p.c. oraz w art. 54a Pr.bank., które to przepisy wymieniają jakie środki są zwolnione od zajęcia (tzw. przywilej przedmiotowy). Drugi wyjątek dotyczy natomiast kwoty wolnej od zajęcia i zawarty jest w art. 54 Pr.bank. zgodnie z którym, w każdym miesiącu kalendarzowym, wolne od zajęcia są środki do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę (tzw. przywilej kwotowy).

Przepisem art. 65 pkt 2 u.s.i.w. dodano jeszcze jeden wyjątek, który został wprowadzony do u.s.i.r. Obecnie zgodnie z art. 21a ust. 2a u.s.i.r., środki pochodzące z przekazanego przedsiębiorcom wsparcia finansowego (udzielanego przez Polski Fundusz Rozwoju) nie podlegają egzekucji sądowej ani administracyjnej, chyba że egzekwowana wierzytelność powstała w związku z naruszeniem zasad, na których udzielono danemu przedsiębiorcy takiego wsparcia. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek bankowy są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego.

Ustalenie, że środki z rachunku objętego zajęciem nie podlegają egzekucji powinno powodować odstąpienie od ich zajęcia. Jak wskazano w odpowiedzi Ministerstwa Finansów na interpelację nr 25271 w sprawie nieprawidłowej praktyki banków związanej z egzekucją środków finansowych, organ egzekucyjny, podejmując czynności egzekucyjne, bierze pod uwagę z urzędu określone przepisami wyłączenia spod egzekucji. Natomiast gdyby do takiego ustalenia doszło po zajęciu składnika majątku dłużnika niepodlegającego egzekucji, organ egzekucyjny z urzędu umarza w tej części postępowanie (art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Rzecznik podejmował problematykę przekazywania przez banki organom egzekucyjnym świadczeń, które zgodnie z przepisami są zwolnione od zajęcia. W celu wyjaśnienia przyczyn nieprawidłowości RPO zwrócił się do Prezesa Banków Polskich o przedstawienie stanowiska.

W odpowiedzi z 04.11.2020 r. wyjaśniono, iż banki nie gromadzą informacji co do charakteru świadczeń stanowiących wpływy na rachunki bankowe. Jednocześnie podkreślono, że identyfikacja charakteru świadczenia niejednokrotnie nie jest możliwa także na podstawie podawanego tytułu przelewu. Jak wskazano w piśmie, Związek Banków Polskich prowadzi  uzgodnienia  z  podmiotami  odpowiedzialnymi za wypłatę  danego świadczenia w  sprawie umieszczania przez te podmioty odpowiedniego   „słowa  kodowego"  w  tytule  przelewu,  co  ułatwi  identyfikację świadczenia.

W przypadku,  gdy  organ  egzekucyjny  nie  poinformował  banku  o  wyłączeniu  spod  egzekucji  określonych  wpływów  na  objęty zajęciem rachunek bankowy, w interesie dłużnika jest powiadomienie  komornika (organu egzekucyjnego) o okolicznościach uzasadniających wyłączenie bądź ograniczenie egzekucji, które to okoliczności komornik jest obowiązany uwzględnić z urzędu.

Zatem w opisanej sytuacji, należałoby zwrócić się (najlepiej pisemnie) do komornika z informacją o wpływie środków zwolnionych od zajęcia i jednocześnie wnieść o wyłączenie ich spod egzekucji. Stosowną informację o wyłączeniu danych środków spod egzekucji, komornik powinien przekazać wówczas bankowi.

Niezależnie od powyższego, warto dodać, że w art. 52a Prawa bankowego  uregulowana została instytucja „rachunku rodzinnego”, z którego warto skorzystać jeśli pobiera się środki zwolnione spod egzekucji. Na rachunek ten mogą być wpłacane wyłącznie środki pieniężne pochodzące ze świadczeń niepodlegających egzekucji. Wpłaty mogą być dokonywane wyłącznie z rachunków bankowych jednostek wypłacających świadczenia niepodlegające egzekucji.  A otwarcie i prowadzenie rachunku rodzinnego oraz wypłaty w banku, w którym rachunek jest prowadzony, są wolne od jakichkolwiek opłat i prowizji. Bank nie pobiera również opłat i prowizji za wydanie karty płatniczej do tego rachunku, za jego miesięczne utrzymanie oraz za wypłaty z bankomatów (banku prowadzącego rachunek) z wykorzystaniem tej karty.

W ocenie Rzecznika rachunek rodzinny wydaje się zatem właściwym i najprostszym instrumentem ochrony dłużników przed zajęciem środków niepodlegających egzekucji. Dlatego też Rzecznik zwrócił się do Prezesa Banków Polskich o podjęcie działań w celu upowszechnienia prowadzenia tego rodzaju rachunku przez funkcjonujące w Polsce banki oraz informowania obywateli o możliwości zawarcia umowy  rachunku rodzinnego i płynących z  tego korzyściach.

Więcej informacji:

• odpowiedź Ministerstwa Finansów na interpelację nr 25271 w sprawie nieprawidłowej praktyki banków związanej z egzekucją środków finansowych: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=65CF8A1F,
• wystąpienie Rzecznika do ZBP i odpowiedź z 04.11.2020 r.: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-bankowe-rachunki-rodzinne-malo-popularne oraz https://www.rpo.gov.pl/sprawy-generalne/index.php?sprawa=12704
• infolinia Krajowej Rady Komorniczej, nr: (22) 299 87 77, czynna w każdy wtorek w godz. 9:00 - 15:00.