Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich nadal nie jest wymieniony w ustawie o cudzoziemcach jako jeden z podmiotów monitorujących deportacje
• Uniemożliwia to wykonywanie powierzonego RPO mandatu Krajowego Mechanizmu Prewencji 
• RPO po raz kolejny pisze w tej sprawie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
• AKTUALIZACJA 23.04.2024: Ponieważ zmiana ustawy o cudzoziemcach, w zakresie uwzględnienia udziału RPO, nie została dotychczas wdrożona, konieczne jest dostosowanie regulacji prawnych w tym zakresie do wytycznych Komisji Europejskiej - informuje resort
• Przedstawiciele Biura RPO zostaną zaproszeni do udziału w pracach nad kształtem proponowanych rozwiązań usprawniających aktualnie funkcjonujący system

Rzecznik już trzykrotnie występował do resortu o podjęcie działań legislacyjnych umożliwiających pełną realizację mandatu RPO w zakresie monitorowania operacji deportacyjnych. Postulat ten nie został dotychczas zrealizowany, dlatego RPO ponownie przedstawia Ministrowi tę kwestię, apelując o pilną nowelizację art. 333 ustawy o cudzoziemcach.

Rzecznik wykonuje w Polsce funkcję niezależnego organu do spraw zapobiegania torturom oraz okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (Krajowy Mechanizm Prewencji). W tym zakresie znajduje się również detencja cudzoziemców, rozumiana nie tylko jako pobyt w ośrodkach dla cudzoziemców, zatrzymanie w pomieszczeniu Straży Granicznej dla osób zatrzymanych, lecz również pozbawienie wolności określone w art. 329 ust. 3 ustawy o cudzoziemcach, związane z "doprowadzeniem cudzoziemca do granicy albo do portu lotniczego albo morskiego państwa, do którego zostaje doprowadzony".

Na gruncie prawa krajowego możliwość monitorowania deportacji jest przewidziana w art. 333 ustawy o cudzoziemcach, gdzie ustalono katalog podmiotów do tego uprawnionych. Niewymienienie wśród nich RPO - choć nie odbiera mu prawa do monitoringu przekazania osoby do państwa trzeciego - rodzi liczne problemy organizacyjne, wyłączające w praktyce możliwość realizacji przez RPO funkcji Krajowego Mechanizmu Prewencji w tym obszarze. Na przeszkody te RPO obszernie wskazywał w dotychczasowej korespondencji.

W ocenie RPO, podzielonej uprzednio przez MSWiA, istnieje konieczność dodania Rzecznika do podmiotów włączonych wprost do krajowego systemu monitorowania przymusowych powrotów. Dalsza zwłoka rodzi obawy co do spełnienia przez Polskę wymogu skuteczności, określonego w art. 8 ust. 6  tzw. dyrektywy powrotowej. Naraża też na negatywną ocenę funkcjonowania Polski w strefie Schengen.

W 2019 r. w Polsce odbyła się misja ewaluacyjna dotycząca powrotów cudzoziemców. Strona polska otrzymała ocenę pozytywną, niemniej wskazano, że jednym z elementów wymagających wzmocnienia jest obszar monitoringu podczas realizacji decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu. Tegoroczna misja ewaluacyjna dorobku Schengen skłania tym bardziej do podjęcia pilnych działań w sygnalizowanym zakresie.

4 marca 2024 r. RPO przekazał MSWiA uwagi co do niektórych przepisów procedowanego obecnie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw. W opinii przypomniał, że niezrealizowany pozostaje postulat RPO wzmocnienia mechanizmu monitorowania deportacji na poziomie krajowym przez nowelizację art. 333 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach i dodanie Rzecznika do kręgu podmiotów uprawnionych do udziału w charakterze obserwatora w działaniach związanych z realizacją przymusowych powrotów.

RPO Marcin Wiącek prosi ministra spraw wewnętrznych i administracji Marcina Kierwińskiego o wdrożenie takich zmian. 

Odpowiedź podsekretarza stanu Macieja Duszczyka

W wyniku przeprowadzonej w 2019 r. ewaluacji Schengen Polska otrzymała rekomendację dotyczącą konieczności zapewnienia skutecznego systemu monitorowania powrotów przymusowych. Ponieważ zmiana ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, w zakresie uwzględnienia w art. 333 udziału Rzecznika Praw Obywatelskich, nie została dotychczas wdrożona, istnieje konieczność dostosowania regulacji prawnych w powyższym zakresie do wytycznych Komisji Europejskiej.

W związku z powyższym oraz mając na uwadze fakt, że aktualnie strona polska oczekuje na raport po kolejnej ewaluacji w obszarze polityki powrotowej, która odbyła się w drugiej połowie marca 2024 r., w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz w Straży Granicznej rozpoczęto już prace mające na celu stworzenie efektywnego monitoringu powrotów przymusowych.

Z uwagi na mandat Pana Rzecznika w przedmiotowym zakresie uprzejmie informuję, że przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Obywatelskich zostaną zaproszeni do udziału w pracach nad kształtem proponowanych rozwiązań, usprawniających aktualnie funkcjonujący system.

KMP.572.5.2018