Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Więzienne cele przejściowe w Polsce są w znacznie gorszym stanie niż w oddziałach mieszkalnych - wynika z ustaleń Biura RPO na przestrzeni lat
• Przetrzymywanie skazanych w takich warunkach, jak np. w Areszcie Śledczym w Warszawie-Grochowie, należy uznać za niehumanitarne i naruszające godność ludzką 
• Niezbędne jest zatem podjęcie działań, które doprowadzą do zapewnienia warunków higienicznych i niezagrażających zdrowiu
• AKTUALIZACJA 26.02.2024: W Areszcie Warszawa-Grochów prowadzone są prace remontowe w pięciu celach mieszkalnych, administracja planuje dalsze działania, by poprawić warunki zakwaterowania odsadzonych. Tempo prac jest uzależnione od możliwości zatrudnienia osadzonych z odpowiednimi  kwalifikacjami - odpowiada RPO dyrektor generalny Służby Więziennej 
• Cele przejściowe są pomieszczeniami najbardziej narażonymi na dewastacje i zniszczenia. Niejednokrotnie w pierwszym okresie izolacji osadzeni wyładowują swoją złość i frustrację. Mimo napraw i starań administracji tego typu cele mieszkalne zawsze będą obarczone większym stopniem zużycia niż pozostałe pomieszczenia.

- Umieszczenie w zaniedbanej, źle wyposażonej, a często zawilgoconej i niedostatecznie ogrzewanej celi dodatkowo potęguje emocje skazanego w pierwszym okresie pobytu, co w sposób nieuzasadniony zwiększa dolegliwość uwięzienia - pisze Rzecznik Praw Obywatelskich do dyrektora generalnego Służby Więziennej płk. Andrzeja Pecki. 

Marcin Wiącek prosi go m.in. o przegląd cel przejściowych we wszystkich więzieniach i aresztach pod kątem warunków bytowych i o przywrócenie właściwego stanu tych pomieszczeń.

Stan cel przejściowych w Areszcie Śledczym Warszawa-Grochów

W ostatnim czasie pracownicy Zespołu ds. Wykonywania Kar Biura RPO, prowadząc postępowanie w sprawie indywidualnej, wizytowali Areszt Śledczy w Warszawie-Grochowie. Sprawdzili stan cel w oddziale przejściowym dla mężczyzn, gdzie trafiają osadzeni w pierwszym okresie po przyjęciu.

Stan większości 11 cel przejściowych, jak i 13 zwykłych cel mieszkalnych, jest bardzo zły. Na ścianach i sufitach znajdują się wykwity wilgoci, farba się łuszczy, tyk odpada, są dziury. W wielu celach ściany są brudne i pokryte napisami, wykładziny podłogowe są zniszczone. Wyposażenie jest w większości wyeksploatowane. W kilku celach stoły mają uszkodzone, obłamane blaty. 

W jednej z cel cały sufit był pokryty czarnymi plamami wilgoci, była w nim wybita dziura, zabezpieczona plastikową butelką. Według osób, które przebywały w tej celi, wynikało, że z otworu w suficie ciekła woda. Także w innych celach osadzeni zgłaszali wodę kapiącą z sufitów, skarżyli się też na zimno.

Zły jest tam także stan kącików sanitarnych: drzwi mają znaczne uszkodzenia, brakuje im klamek, wyposażenie jest zniszczone. Powierzchnia niektórych kącików jest bardzo mała, co uniemożliwia swobodne czynności higieniczne. W jednej z cel wieloosobowych kącik sanitarny nie był w pełni zabudowany, więc osadzeni nie mieli możliwości niekrępującego korzystania z niego. W innym kąciku nie działało światło, ze spłuczki wyciekała woda, co osadzeni zatykali ręcznikami.

Większość cel wymaga generalnego remontu. Niektóre z pomieszczeń zostały przez wizytujących ocenione jako nienadające się na pobyt w nich ludzi.

Areszt Śledczy w Warszawie-Grochowie był wcześniej dwukrotnie wizytowany przez przedstawicieli RPO w listopadzie 2021 r. i 2022 r. Podczas obu wizytacji zwracano uwagę na zły stan cel  i kącików sanitarnych w oddziale męskim. Od tego czasu sytuacja nie uległa widocznej poprawie mimo prowadzenia - jak zapewnia administracja jednostki - prac remontowych.

Z wyjaśnień Dyrektora Aresztu wynika, że od lat remonty cel prowadzone są wyłącznie z bieżących środków jednostki. W 2023 r. pozwoliło to wyremontować 27 cele. Prace polegały na odnowieniu powłok malarskich, modernizacji instalacji elektrycznej i wodno-kanalizacyjnej, wymianie wykładziny PCV na płytki gresowe. Na 2024 r. zaplanowano remont podobnej liczby cel. W obliczu ustaleń tempo prac remontowych wydaje się jednak niewystarczające, podobnie jak i ich zakres.

Przetrzymywanie skazanych w takich warunkach należy uznać za niehumanitarne i naruszające godność ludzką osadzonych. Niezbędne jest więc podjęcie działań, które doprowadzą do zapewnienia warunków higienicznych i niezagrażających zdrowiu.

RPO Marcin Wiącek prosi Dyrektora Generalnego SW o zbadanie stanu technicznego pawilonu C, a w razie potrzeby również innych pawilonów oraz wykonanie koniecznych prac modernizacyjnych. Zwraca się też o niezwłoczne wyłączenie z użytkowania cel, które obecnie nie zapewniają osadzonym odpowiednich warunków.

Problem ma charakter ogólnopolski  

Sytuacja w tym areszcie nie jest przypadkiem odosobnionym. Podczas wizytacji zakładów karnych i aresztów śledczych w kraju przedstawiciele BRPO wielokrotnie spotykali się z niewłaściwymi warunkami w celach przejściowych. Ustalenia na przestrzeni lat pokazują, że cele te są w znacznie gorszym stanie niż w oddziałach mieszkalnych. 

Administracja więzienna tłumaczy to dużą rotacją skazanych w celach przejściowych, gdzie pobyt trwa do 14 dni. Jest to z pewnością istotny czynnik szybszej degradacji pomieszczeń i sprzętów. Nie może to jednak usprawiedliwiać utrzymywania pomieszczeń w stanie dewastacji bez działań naprawczych.

Umieszczenie w zaniedbanej, źle wyposażonej, a często zawilgoconej i niedostatecznie ogrzewanej celi dodatkowo potęguje emocje skazanego w pierwszym okresie pobytu, co w sposób nieuzasadniony zwiększa dolegliwość uwięzienia. A właśnie w tym czasie skazany może mieć szczególną potrzebę skomunikowania się ze  światem zewnętrznym w celu powiadomienia o miejscu pobytu, upoważnienia innych osób do załatwiania jego spraw, składania próśb, skarg, zażaleń. Pożądane  byłoby zatem, aby w każdej celi przejściowej znajdował się papier, długopis, koperty.

Marcin Wiącek zwraca się do Dyrektora Generalnego SW o przegląd cel przejściowych we wszystkich jednostkach penitencjarnych pod kątem  warunków bytowych i stosowne działania dla przywrócenia właściwego stanu pomieszczeń tam, gdzie to konieczne. Prosi też o rozważenie wyposażenia cel przejściowych w czajniki elektryczne i artykuły piśmienne.

Odpowiedź dyrektora generalnego Służby Więziennej płk. Andrzeja Pecki

W nawiązaniu do pisma o sygn. IX.517.110.2024.MK z dnia 1 lutego 2024 r. dotyczącego warunków bytowych zapewnionych osobom pozbawionym wolności uprzejmie informuję, że z uwagą zapoznałem się z przedstawioną argumentacją i podniesionymi w piśmie zastrzeżeniami.

Pragnę poinformować, że podzielam przedstawioną przez Pana opinię, wedle której administracja jednostek penitencjarnych zobowiązana jest do zapewnienia osobom osadzonym odpowiednich ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny. Warunki bytowe osób pozbawionych wolności pozostają przedmiotem stałego nadzoru sprawowanego przez kierownictwo Służby Więziennej realizowanego za pośrednictwem właściwej komórki organizacyjnej Centralnego Zarządu Służby Więziennej, jak i dyrektorów okręgowych Służby Więziennej w ramach swojej właściwości miejscowej.

W ramach przyznawanych środków finansowych z budżetu państwa realizowanych jest szereg przedsięwzięć remontowych, których podstawowym celem jest modernizacja i dostosowanie infrastruktury więziennej do europejskich standardów. Działania takie uwarunkowane są nie tylko przepisami prawa regulującymi sposób wykonywania kar i środków przymusu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ale szeregiem aktów prawa o charakterze międzynarodowym oraz orzecznictwem sądów i trybunałów, w tym orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (w szczególności przywołać tu można sprawy Orchowski v. Polska i Sikorski v. Polska, gdzie ETPCz odnosił się do warunków bytowych zapewnionych w polskich jednostkach penitencjarnych).

W mojej ocenie dotychczasowe działania prowadzone w tym zakresie przez organy Służby Więziennej wpisują się zarówno w gwarancje o charakterze konstytucyjnym, w tym wynikające z art. 40 i 41 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak i standardy międzynarodowe wyznaczane Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r.

Pragnę podkreślić, że w sytuacji zdarzeń losowych, względów sanitarno- epidemiologicznych lub okoliczności skutkujących tym, że pomieszczenie mieszkalne (cela) nie spełnia wymogów technicznych do zakwaterowania osadzonych, dyrektor jednostki penitencjarnej zwraca się do dyrektora okręgowego z wnioskiem o czasowe wyłączenie z użytkowania tego rodzaju pomieszczenia.

Wniosek, wraz z uzasadnieniem oraz opiniami funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej okręgowych inspektoratów, dyrektor okręgowy przesyła niezwłocznie Dyrektorowi Generalnemu celem podjęcia decyzji w sprawie. Co jednak istotne, dyrektorzy jednostek penitencjarnych mogą prowadzić prace remontowo- adaptacyjne we własnym zakresie, systemem gospodarczym bez konieczności czasowego wyłączania miejsc zakwaterowania, a jedynie rozmieszczając osoby pozbawione wolności w ramach wolnych miejsc w oddziałach mieszkalnych.

Biorąc pod uwagę powyższe informuję, że w dniu 3 stycznia 2024 r. Zastępca Dyrektora Generalnego Służby Więziennej wyraził zgodę na rotacyjne wyłączenie cel mieszkalnych w pawilonie „C" oddział III w Areszcie Śledczym w Warszawie - Grochówie w okresie od dnia 15 stycznia do dnia 31 marca 2024 r. celem umożliwienia przeprowadzenia prac remontowych skutkujących poprawą warunków socjalno-bytowych zakwaterowanych tamże osadzonych. Prace remontowe prowadzone są systemem gospodarczym, co pozwala wykonać większy zakres prac przy niższych nakładach finansowych niż w przypadku zlecenia wykonania robót podmiotowi zewnętrznemu.

Uprzejmie informuję, że kierując się koniecznością zagwarantowania odpowiednich warunków bytowych osobom pozbawionym wolności, po zapoznaniu się z przedstawionymi przez Pana spostrzeżeniami, podjęto decyzję o przeprowadzeniu przez właściwych merytorycznie funkcjonariuszy Centralnego Zarządu Służby Więziennej wizytacji pawilonu zakwaterowania osadzonych C-3, o którym mowa w Pana piśmie.

Podczas przeprowadzonej wizytacji, obejmującej w szczególności cele mieszkalne nr 304, 306, 315, 323, 326, 333, 334, 305, 307, 310, 325 stwierdzono, że prowadzone są prace remontowe w pięciu celach mieszkalnych w oddziale C-3, a administracja jednostki planuje dalsze działania by poprawić warunki zakwaterowania odsądzonych. Tempo prowadzonych prac remontowych jest uzależnione od możliwości zatrudnienia osadzonych posiadających odpowiednie umiejętności i kwalifikacje zawodowe.

Należy zauważyć, że cele mieszkalne przejściowe są pomieszczeniami najbardziej narażonymi na dewastacje i zniszczenia. Właśnie w tych celach osadzeni przebywają pierwsze dni pobytu w izolacji penitencjarnej. Niejednokrotnie w ciągu tego pierwszego okresu izolacji penitencjarnej osadzeni wyładowują swoją złość i frustrację na sprzęcie kwaterunkowym, stąd nierzadko stwierdza się napisy na ścianach, urwane klamki, krany i rury przy toaletach, obłamane blaty stołów, zniszczone szafki i inne podobne dewastacje. Mimo napraw i starań administracji tego typu cele mieszkalne zawsze będą obarczone większym stopniem zużycia niż pozostałe pomieszczenia.

W kwestii pojawiającej się wilgoci w celach mieszkalnych ustalono, że jest to wynik szczelnych okien i braku systematycznego przewietrzania pomieszczeń. Za czynność przewietrzania cel mieszkalnych odpowiadają sami osadzeni. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa uzasadnionym jest stosowanie okien o jak najniższym współczynniku przenikania ciepła, stąd na użytkowniku spoczywa obowiązek zapewnienia odpowiedniej wentylacji. Co istotne, przegląd kominiarski w jednostce był przeprowadzony we wrześniu 2023 r. i nie wykazał żadnych nieprawidłowości, co sugerować może, że pojawiające się plamy wilgoci w okresie grzewczym spowodowane są niedostatecznym wietrzeniem i zatykaniem wentylacji przez osoby pozbawione wolności.

Reasumując, w wyniku przeprowadzonej wizytacji potwierdzono, że jednostka podejmuje ciągłe czynności remontowe i naprawcze by warunki dla skazanych były jak najlepsze. Wyrazem tego rodzaju starań szeroko rozumianej administracji więziennej jest również wyposażenie wszystkich cel przejściowych w 2023 r. w czajniki elektryczne. Dodać należy również, że w celu zapewnienia praktycznej możliwości realizacji uprawnienia przewidującego możliwość składania wniosków i skarg, a także nawiązywania kontaktu ze światem zewnętrznym, w tym realizacji tego prawa w pierwszych dniach pobytu w warunkach izolacji penitencjarnej, wprowadzono w Instrukcji 10/20 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 5 listopada 2020 r. w sprawie zapobiegania samobójstwom osób pozbawionych wolności normę, wedle której celę przejściową wyposaża się w prasę, papier i przybory do pisania, a także w miarę możliwości odbiornik telewizyjny. Dzięki przyjętym rozwiązaniom osadzeni mają możliwość skontaktowania się ze światem zewnętrznym (przy odpowiednim zastosowaniu przepisów prawa regulujących tą tematykę w stosunku do osób skazanych, ukaranych i tymczasowo aresztowanych).

Zapewniam, że kwestia dotycząca zapewnienia osobom pozbawionym wolności praworządnych i humanitarnych warunków odbywania kary jest jednym z priorytetów kierownictwa Służby Więziennej. Z uwagi na ustawowe zobowiązania, a także sygnalizowane przez Pana kwestie dotyczące stanu technicznego cel przejściowych, podjęto decyzję, aby w każdym przypadku przeprowadzania kontroli przez organy nadrzędne zwracano szczególną uwagę na te pomieszczenia i skrupulatnie odnotowywano wszelkie stwierdzone w tym zakresie uchybienia w celu podjęcia adekwatnych działań.

IX.517.110.2024