Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Aresztowany mężczyzna był leczony bez swej zgody i z użyciem przymusu bezpośredniego
• Lekarz psychiatra zlecił mu zastrzyki, wpisując do dokumentacji medycznej ich wykonywanie – wobec braku zgody  - co 10 dni z zastosowaniem przymusu
• RPO uznał skargę osadzonego za zasadną. Podawanie mu leków pod przymusem nie miało oparcia w przepisach, tym samym naruszyło jego prawo do odmowy leczenia
• AKTUALIZACJA Zachowanie Służby Więziennej wynikało z chęci zapobieżenia pogorszeniu jego stanu psychicznego - odpowiedziała SW 
• Zapowiedziano szkolenia dla personelu medycznego ws. zasad stosowania przymusu bezpośredniego wobec osób z zaburzeniami psychicznymi

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek napisał do dyrektora generalnego Służby Więziennej gen. Jacka Kitlińskiego, aby podjął działania dla zapobieżenia podobnym naruszeniom praw pacjentów więziennej służby zdrowia.

Mężczyzna poskarżył się na stosowanie w areszcie śledczym leczenia, na które nie wyraził zgody oraz podawania mu leków z użyciem przymusu bezpośredniego. W związku z tym w Biurze RPO przeprowadzono  postępowanie wyjaśniające.

Z odpowiedzi Służby Więziennej wynikało, że podczas pobytu w areszcie śledczym osadzony był objęty leczeniem psychiatrycznym, w tym farmakologicznym. Był leczony ambulatoryjnie, ponieważ nie zgodził się na proponowane leczenie w oddziale psychiatrycznym szpitala Aresztu Śledczego. Lekarz konsultujący nie widział zaś potrzeby przyjęcia go do szpitala wbrew jego woli.

Osadzony wielokrotnie składał ustne i pisemne oświadczenia o odmowie leczenia psychiatrycznego, w tym przyjmowania leków. Lekarz zlecił zastrzyki co dziesięć dni.

Pacjent odmówił, w związku z czym - na zlecenie lekarza - zastrzyk zrobiono mu przy zastosowaniu przymusu bezpośredniego w postaci przytrzymania. Ponieważ w kolejnym terminie pacjent ponownie odmówił, lekarz zamieścił w dokumentacji medycznej osadzonego zalecenie podawania mu leku w przyszłości - jeśli nadal nie będzie wyrażał zgody  - z zastosowaniem przymusu bezpośredniego.

Dyrektor Okręgowy SW uznał skargę osadzonego za bezzasadną. RPO nie podzielił tej oceny i wystąpił  o zbadanie sprawy do Centralnego Zarządu SW. Dyrektor Biura Spraw Wewnętrznych CZSW potwierdził zaś ocenę Dyrektora Okręgowego.

Wówczas Rzecznik zwrócił się o opinię do konsultanta krajowego w dziedzinie psychiatrii prof. dr. hab. Piotra Gałeckiego. Podzielił on zastrzeżenia co  do prawidłowości działań służby zdrowia aresztu śledczego.

Stwierdził jednoznacznie brak podstaw do przymusowego stosowania czynności leczniczych w trybie art. 34 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Za niewłaściwe uznał podanie pacjentowi w ramach przymusu bezpośredniego leku o przedłużonym działaniu. Ponadto nie było też prawidłowe formułowanie przez lekarza zaleceń „na przyszłość" o podawaniu pacjentowi leku pod przymusem.

Dlatego też RPO uznał zarzuty osadzonego za zasadne. Podawanie mu leków pod przymusem nie miało oparcia w przepisach prawa, a tym samym naruszyło jego prawo do odmowy leczenia.

Marcin Wiącek poprosił Dyrektora Generalnego SW o działania w celu zapobieżenia podobnych naruszeń praw pacjentów więziennej służby zdrowia.

Dodatkowe zaniepokojenie budzi fakt, że nieprawidłowości w działaniach podległych służb nie dostrzegły także organy nadzoru.

- W mojej ocenie wskazuje to na pilną potrzebę wdrożenia szkoleń personelu medycznego, jak i funkcjonariuszy nadzorujących prawidłowość funkcjonowania placówek więziennej służby zdrowia, z zakresu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w części dotyczącej warunków i zasad stosowania przymusu bezpośredniego wobec osób z zaburzeniami psychicznymi – napisał RPO.

Stosowanie przymusu bezpośredniego na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego było już wcześniej przedmiotem wystąpień generalnych RPO do SW. Podnoszono w nich kwestie, o których mowa także w tej sprawie. A ten przypadek pokazuje, że - mimo zapewnień o prowadzeniu bieżącej kontroli, jak i deklaracji szkoleń personelu medycznego - w dalszym ciągu pojawiają się te same problemy.

Odpowiedź zastępcy DG SW gen. Andrzeja Leńczuka 

W związku z wnioskiem w sprawie stosowania wobec (…) w Areszcie Śledczym leczenia, na które nie wyraził zgody oraz podawania mu leków z użyciem przymusu bezpośredniego i załączoną wyczerpującą opinią Krajowego Konsultanta ds. Psychiatrii prof. dr. hab. n. med. Piotra Gałeckiego, ponownie dokonano analizy wszystkich okoliczności sprawy. 

Szczegółowa wykładnia tematu zawarta w w/w opinii nie budzi wątpliwości. Zapewniamy, że działanie pracowników i funkcjonariuszy Służby Więziennej opisane przez skarżącego jako naruszające jego prawo do odmowy leczenia nie wynikało z intencjonalnego działania w celu spowodowania szkód osobistych (…).

Zamiarem pracowników więziennej służby zdrowia było zapobieżenie pogorszeniu stanu psychicznego osadzonego, a tym samym jego funkcjonowania w warunkach izolacji. Zapewnienie bezpieczeństwa osób pozbawionych wolności przebywających w jednostkach penitencjarnych oraz funkcjonariuszy i pracowników sprawujących nad nimi opiekę, stanowi jeden z priorytetowych celów Służby Więziennej. 

Biorąc pod uwagę fakt, że w jednostkach penitencjarnych, poza oddziałami psychiatrii sądowej, przebywają osadzeni chorzy psychicznie w różnych stadiach choroby, również niewspółpracujący w procesie leczenia albo, co do których nie można zastosować przepisów Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego umożliwiających leczenie wbrew woli powoduje, że jeszcze trudniejszym staje się rozważenie właściwego postępowania chroniącego dobro pacjenta z równoczesnym zapewnieniem bezpieczeństwa pozostałych osadzonych oraz pracowników. 

Zachowania nieprzewidywalne (w tym agresywne) mogą implikować szereg okoliczności zagrażających bezpieczeństwu jednostki, a tym samym życiu i zdrowiu osób przebywających na jej terenie. 

Informuję Pana Rzecznika, że w celu wyeliminowania w przyszłości wszelkich sytuacji mogących ingerować w prawa pacjenta skierowałem do Dyrektorów Okręgowych Służby Więziennej pismo wraz z opinią Konsultanta Krajowego w dziedzinie psychiatrii w celu służbowego wykorzystania. 

Ponadto przeprowadzono wideokonferencję z lekarzami naczelnymi okręgowych inspektoratów Służby Więziennej, podczas której szczegółowo omówiono przedmiotowe zagadnienia i wskazano na konieczność . przeprowadzenie szkoleń dla personelu medycznego w zakresie warunków i zasad stosowania przymusu bezpośredniego wobec osób z zaburzeniami psychicznymi zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia psychicznego.

IX.517.1046.2020