Biuletyn Informacji Publicznej RPO

26 maja 2022 r. rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek wziął udział LXIV Zjeździe Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, którego uczestnicy debatowali na temat bezpośredniego stosowanie norm Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.

RPO wygłosił referat w panelu poświęconym zagadnieniu Konstytucji w procesie - wykładni i stosowania norm konstytucyjnych przez sądy powszechne i sądy administracyjne.

W swoim wystąpieniu na temat - Prawa człowieka w orzecznictwie sądów administracyjnych – Rzecznik zaprezentował najważniejsze orzeczenia sądów administracyjnych, w których sądy zastosowały przepisy konstytucji określające prawa i wolności człowieka.

Prawa człowieka to nie tylko Konstytucja, ale również akty prawa międzynarodowego. Choć Europejska Konwencja Praw Człowieka nie jest szeroko stosowana, to pojawiają się orzeczenia, w których sądy bezpośrednio ją stosują. Jako przykład Marcin Wiącek przedstawił stosowanie zasady ne bis in idem, która nie jest wyrażona w Konstytucji, natomiast wynika wprost z EKPCz i Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych i sądy administracyjne wywodzą ją wprost tych aktów.

Zwrócił uwagę uczestników Zjazdu na bardzo ważne orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczące zakresu kognicji sądów administracyjnych. Chodzi o możliwość badania tzw. uchwał anty-LGBT. Rzecznik zwrócił uwagę, że NSA uznał, że art. 184 Konstytucji, mówiący o kontroli działalności administracji publicznej, dotyczy nie tylko aktów prawa miejscowego, ale również uchwał jednostek samorządu terytorialnego.

W swoim referacie przedstawił również inne orzeczenia sądów administracyjnych, w których sądy odniosły się do praw i wolności obywatelskich. Podkreślił, że najczęściej stosowanym przepisem konstytucji jest jej art. 2 mówiący o zasadzie demokratycznego państwa prawnego. Sądy powołują się też m.in. na zasadę ochrony godności, prawo do prywatności, prawo do ochrony zdrowia.

Wspomniał o ważnej linii orzeczniczej dotyczącej refundacji leków i zwrócił uwagę na orzecznictwo dotyczące konsekwencji prawnych naruszenia przepisów wprowadzających restrykcje w czasie lockdownu.

Kończąc swoje wystąpienie Marcin Wiącek zwrócił uwagę na wyczekiwane rozstrzygnięcie problemu związanego z sytuacją na granicy z Białorusią. Chodzi o procedurę zawracania do granicy osób, które przekroczyły ją nielegalnie – tzw. pushback. Sądy administracyjne pochylą się nad kwestią, czy jest to czynność faktyczna i nie podlega sądowej kontroli, czy też uznają, że mogą tą procedurę kontrolować ze względu na jej znaczenie z punktu widzenia ochrony praw i wolności człowieka.

W trakcie zjazdu podjęto próbę bilansu art. 8 ust. 2 Konstytucji po 25 latach obowiązywania ustawy zasadniczej. Mówiono o genezie bezpośredniego stosowania Konstytucji i jak zmieniało się na przestrzeni lat. Poruszono również temat skutków prawnych rozproszonej kontroli konstytucyjności w sprawach cywilnych. Ostatni panel dotyczył perspektywy międzynarodowej i orzecznictwa trybunałów europejskich.

Zjazd został zorganizowany przez Zakład Prawa Konstytucyjnego i Badań Europejskich Instytutu Nauk Prawnych PAN.