Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Od 31 lipca do 3 sierpnia Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich jest na festiwalu Pol’and’Rock, gdzie w Namiocie Praw Człowieka czekamy na Was z przygotowanymi debatami, warsztatami i innymi aktywnościami.

1 sierpnia w namiocie Biura RPO odbyły się pierwsze debaty – rozmawialiśmy o problemie luki płacowej i zanieczyszczenia światłem. Uczestnicy festiwalu mieli również okazję porozmawiać z sędzią karnym Arkadiuszem Krupą i wziąć udział w symulowanej rozprawie karnej. 

Debata „17,6% mniej, czyli o równości płac w rzeczywistości”

Debatę o luce płacowej poprowadziła dyrektor Zespołu do spraw Prezydialnych i Współpracy Międzynarodowej Biura RPO Anna Grzelak. W panelu zasiedli: Aleksandra Niżyńska z think-tanku „Gender Solutions”, prof. Łukasz Arendt z Uniwersytetu Łódzkiego oraz Helena Agata Jackiewicz ze Stowarzyszenia Kobiety w Centrum.

Otwierając dyskusję eksperci wyjaśnili, czym jest luka płacowa i w jaki sposób jest ona obliczana. Luka występuje wtedy, gdy dwie osoby świadczące pracę taką samą lub o takiej samej wartości otrzymują różne wynagrodzenie. W ustalaniu jej mają znaczenie nie tylko wynagrodzenie pracownika, ale także inne korzyści uzyskiwane od pracodawcy – takie jak np. wartość odbywanych przez niego szkoleń.

Paneliści wspólnie z członkami widowni identyfikowali również przyczyny występowania luki płacowej. Eksperci zwrócili uwagę na utrwalone stereotypy i społeczne przekonania, które utrudniają kobietom osiąganie takich samych wynagrodzeń, co mężczyźni. Wśród kobiet często występuje tendencja do wątpienia we własne kompetencje, a negocjując wynagrodzenia ich oczekiwania z reguły są niższe niż mężczyzn w analogicznych sytuacjach. 

Znaczną część rozmowy poświęcono problemowi niedostatecznego określenia obowiązków pracodawcy w zakresie zwalczania zjawiska luki płacowej i wychodzących mu naprzeciw zmianach w prawie unijnym. Mają one ograniczyć występowanie tego zjawiska poprzez zwiększenie przejrzystości wynagrodzeń oraz wprowadzenie mechanizmów zwalczania luki – w szczególności pracodawcy mają zostać zobowiązani do raportowania o wysokości luk płacowych w ich zakładach pracy, a gdy będą one przekraczać 5% - inicjować wspólną ocenę wynagrodzeń z przedstawicielami pracowników.

Warsztaty z sędzią Arkadiuszem Krupą

Tradycyjne już warsztaty z uczestnikami festiwalu poprowadził sędzia Arkadiusz Krupa. Sędzia wyjaśnił kulisy postępowania karnego – co wpływa na jego długość, jak przebiega ocena dowodów i co wpływa na treść orzeczenia sądu. Następnie uczestnicy przyjęli poszczególne role procesowe i w symulacji rozprawy sprawdzili swoją wiedzę z praktycznych aspektów uczestnictwa w rozprawie. 

Debata „Łamiemy ekologiczne tabu. Światło. Poznaj całą prawdę o zanieczyszczeniu nocnego nieba

Na koniec dnia odbył się panel dotyczący zanieczyszczenia światłem. W prowadzonej przez Małgorzatę Żmudkę-Wyrwał i Małgorzatę Żerę z Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Biura RPO dyskusji wzięli udział eksperci: kierowniczka obserwatorium astronomicznego w Ostrowiku Monika Sitek, prof. Anna Kołton z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Karolina Skorb z Polskiej Akademii Nauk i dr. inż. Przemysław Tabaka z Politechniki Łódzkiej. Każdy z nich w swojej pracy zawodowej i naukowej w inny sposób styka się z problemem zanieczyszczenia światłem.

Obrazując zagadnienie niezliczonymi przykładami, uczestnicy panelu wskazywali słuchaczom, jak sztuczne światło może być z jednej strony przydatnym narzędziem, a z drugiej poważnym zagrożeniem dla roślin, zwierząt, ludzi, a także nauki. Oświetlenie zakłóca cykle biologiczne roślin, zwierząt i ludzi, co prowadzi do zachwiania stabilności ekosystemów i przyczynia się do problemu wymierania niektórych gatunków, w szczególności owadów. Dla ludzi szczególnie szkodliwe jest natomiast tzw. światło niebieskie emitowane przez wyświetlacze i niektóre typy oświetlenia. Ogranicza ono syntezę melatoniny w organizmie, powodując bezsenność i pogorszenie dobrostanu psychicznego, w skrajnych przypadkach przyczyniając się nawet do rozwoju poważnych chorób, na przykład nowotworowych. Przez nadmierne oświetlenie poważnie zagrożona jest również możliwość prowadzenia badań astronomicznych – w Polsce praktycznie nie ma już miejsc, w których stopień zaciemnienia w nocy pozwalałby na prowadzenie niezakłóconych obserwacji astronomicznych. Stawia to pod znakiem zapytania funkcjonowanie np. obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego w Ostrowiku.

Zanieczyszczenie światłem jest problemem o tyle trudnym do zwalczania, że brakuje odpowiednich regulacji prawnych pozwalających obywatelom skutecznie skarżyć się na nadmierne oświetlenie. Eksperci zwrócili uwagę, że przepisy administracyjne oparte o działanie nadzoru budowlanego w tym kontekście są w praktyce martwe, a obywatelom pozostaje jedynie cywilna ścieżka pozwu o naruszenie dóbr osobistych – co wiąże się ze znacznymi kosztami procesowymi. 

Potrzebna jest więc zmiana prawa. Przedstawicielki Biura RPO zwróciły uwagę na pozytywną odpowiedź Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na pismo BRPO w tej sprawie z kwietnia bieżącego roku. GDOŚ wskazał m.in. na potrzebę uregulowania kwestii definicji światła oraz zanieczyszczenia światłem lub rozszerzenie definicji „emisji” z ustawy Prawo ochrony środowiska, a także wprowadzenia wymogu przeprowadzenia analiz dotyczących zanieczyszczenia światłem przez inwestora w ramach oceny oddziaływania na środowisko danego przedsięwzięcia.

Paneliści podkreślili jednak, że istotne jest upowszechnienie świadomości tego problemu wśród opinii publicznej i zwiększenie presji społecznej na rozwiązanie tego problemu.