Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Uchodźcy wojenni z Ukrainy spotykają się w Polsce z problemami dostępu do właściwej opieki zdrowotnej  
• Na trudności skarżą się zwłaszcza obywatele Ukrainy, którzy nie mają nr PESEL
• Wobec ich napływu potrzeby polskiego systemu ochrony zdrowia wzrosną. Wymaga to działań systemowych, zakładających, że taki stan może trwać w perspektywie lat
• AKTUALIZACJA: Nie obserwuje się gwałtownych wzrostów chorób zakaźnych w Polsce w związku z napływem obywateli Ukrainy – odpowiada resort
• Płatnik świadczeń nie zanotował świadczeniodawców, u których doszłoby do wstrzymania lub ograniczenia przyjęć pacjentów w związku z falą uchodźców
• MZ uruchomiło m.in. aplikację, która ma usprawnić porady lekarskie dla obywateli Ukrainy. Brak numeru PESEL nie jest  przeszkodą w ich dostępie do świadczeń

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek napisał w tej sprawie do ministra zdrowia Adama Niedzielskiego.

Z ostatniego posiedzenia Komisji Ekspertów ds. Zdrowia przy RPO oraz w świetle sygnałów obywatelskich wynikają liczne trudności, z jakimi zmagają się obywatele Ukrainy przybywający do Polski, podmioty lecznicze oraz przedstawiciele zawodów medycznych.  

Eksperci zwrócili uwagę na wyzwania polskiego systemu ochrony zdrowia w obliczu kryzysu uchodźczego po agresji Rosji na Ukrainę. Zmaga  się on z wieloma problemami – jednym z nich jest dług zdrowotny, będący wynikiem pandemii COVID-19. Obecna sytuacja może go zwiększać.

Wobec napływu znacznej liczby uchodźców potrzeby w obszarze ochrony zdrowia wyraźnie wzrosną. Wymaga to działań systemowych, zakładających, że stan ten będzie trwał w perspektywie lat. Należy zatem szukać nowych rozwiązań. 

W perspektywie długofalowej niezbędne jest opracowanie strategii z zapewnieniem informacji oraz edukacji uchodźców w kwestii włączenia się do systemu. W tym kontekście konieczne jest poszerzenie kampanii edukacyjnej, ze  zwróceniem uwagi na poszanowanie godności ludzkiej. 

Ostatnio doszło do istotnych zmian cyfrowych w systemie ochrony zdrowia. To m.in. e-skierowania, e-recepty, prowadzenie elektronicznej dokumentacji medycznej. Według NIK poziom bezpieczeństwa tych danych jest jednak stosunkowo niski.

Oto najważniejsze problemy zgłaszane przez członków Komisji oraz obywateli, a także podnoszone w debacie publicznej.

Dostęp do leczenia 

Wydzielenie szpitali dla obywateli Ukrainy oraz standardy relokacji

Specustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa nie zawiera rozwiązań pozwalających na wydzielenie części systemu ochrony zdrowia na potrzeby obywateli z Ukrainy.  

Pewnym rozwiązaniem jest wydzielenie dla nich oddziałów bądź całych placówek medycznych, z jednoczesną koniecznością zmiany otoczenia prawnego. Może to być niezbędne w obliczu katastrofy humanitarnej, która może być spotęgowana przez jesienną falę pandemii. Nie ma zaś pełni wiedzy co do dobrostanu zdrowotnego populacji przybywającej z Ukrainy. Wydzielone placówki mogłyby zaspokoić potrzeby podmiotów znajdujących się w dużych aglomeracjach.   

Ponadto nie ma standardów relokacji. Nie wiemy, jakie oczekiwania mają obywatele Ukrainy: czy chcą pozostać w Polsce, czy  też wrócić po zakończonym konflikcie zbrojnym. Istotny jest plan władz co do relokowania tych uchodźców.  

Sytuacja epidemiczna dotycząca chorób zakaźnych

Obecna sytuacja to precedensowe wyzwanie dla systemu ochrony zdrowia. Dobry kierunek stanowi rozporządzenie Ministra Zdrowia z 25 marca 2022 r. w sprawie metody zapobiegania zakażeniu lub chorobie zakaźnej stanowiącej szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy. Według niego osoby, które nie dysponują dokumentacją medyczną potwierdzającą wykonanie szczepienia, powinny być traktowane jak osoby nieszczepione i zostać objęte szczepieniami.  

Wśród przybyszów z Ukrainy są osoby z COVID–19. Tymczasem od 31 marca oddziały covidowe przestały być rozliczane i funkcjonować. 

Ponadto niezbędne jest wdrożenie powszechnego programu badania przeciwciał u osób, które nie są w stanie udokumentować szczepienia np. przeciwko odrze i następnie wdrożyć bezpłatne szczepienia. 

Za konieczne uznano w pierwszej kolejności przebadanie, zweryfikowanie oraz odizolowanie osób potencjalnie wysoce zakaźnych, które mogą sparaliżować system ochrony zdrowia w Polsce. Wyzwaniem są również szczepienia i kalendarz szczepień nie tylko dzieci, ale i również osób dorosłych.

Regulacja kwestii finansowania usług tłumaczy

Kolejna kwestia to brak zapewnienia i sfinansowania usługi tłumaczy przez NFZ. Obecnie szpitale muszą radzić sobie doraźnie, a nie zawsze wśród personelu jest osoba znająca język ukraiński.

Generalnie nie ma regulacji prawnych ws. dostępu do tłumacza w sektorze ochrony zdrowia. O ile osoba trzecia, jaką jest tłumacz, może uczestniczyć w udzielaniu świadczeń zdrowotnych, o tyle praktyka jest bardzo zróżnicowana. Niektóre podmioty lecznicze finansują tłumaczy, inne wymagają, by to pacjent przyszedł z tłumaczem, a pozostałe korzystają z kompetencji własnego personelu czy osób bliskich przybyłych z pacjentem, które pełnią rolę tłumacza. Jakość takiego tłumaczenia jednak może być różna, w zależności od kompetencji danej osoby. Może to stanowić barierę językową w komunikacji pacjent-lekarz, np. co do udzielania świadomej zgody na świadczenia. 

Podstawowa opieka zdrowotna

Wyzwaniem mogą być szczepienia ochronne, w tym szczepienia przeciw COVID-19. Nie jest w pełni jasne, od kiedy można wykonać szczepienie w przypadku osób nieposiadjących dokumentacji medycznej, np. dziecka: czy rozpoczynać szczepienia od początku, czy od 6. roku życia oraz jak rozpocząć kalendarz szczepień.

Do zgromadzenia danych sytuacyjnych, jak i zagrożeń logistycznych oraz zdrowotnych wskazane byłoby powołanie sztabu kryzysowego. Mógłby być on również ukierunkowany na walkę z fake newsami. 

Leczenie pacjentów bez dokumentacji medycznej

Zdaniem ekspertów należy zwrócić uwagę na problemy związane z pacjentkami, które rozpoczęły leczenie onkologiczne w Ukrainie. Personel medyczny nie jest w stanie dokładnie zweryfikować dotychczasowego leczenia. Pacjentki dysponują albo fragmentaryczną dokumentacją medyczną, albo w ogóle jej nie mają. W przypadku osób, które ją mają, mogą zaś występować trudności w tłumaczeniu. Konieczne jest wtedy przeprowadzenie wielu badań od nowa, co wiąże się z pogorszeniem rokowań. 

Trudności w dostępie do świadczeń zdrowotnych w przypadku braku nr PESEL

W skargach kierowanych do BRPO wskazano na trudności dostępu do świadczeń zdrowotnych obywatela Ukrainy, gdy nie ma on nr PESEL, a jedynie paszport. Uwidocznił się również problem braku jasnych informacji ze strony podmiotu leczniczego, na jakiej podstawie osoba ta uzyska świadczenie zdrowotne. 

Dla sprawniejszego funkcjonowania i korzystania z pełnego wsparcia, o którym mowa w specustawie, konieczne może być posiadanie nr PESEL przez obywatela Ukrainy. 

Dostęp do leków, tj. refundacji w ramach programów lekowych, dostęp do leków w przypadku braku dokumentacji medycznej

Refundacja w ramach programów lekowych

Zgodnie ze specustawą obywatel jest uprawniony do opieki medycznej finansowanej ze środków publicznych, z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej.

Może to powodować wątpliwości interpretacyjne co do dostępu uchodźców do produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra zdrowia. Może to wpłynąć na brak dostępu do świadczeń zdrowotnych ze środków publicznych  osób ciepiących na choroby rzadkie i ultrarzadkie, co uniemożliwi im leczenie lub jego kontynuację. 

Wątpliwość może też budzić wyłączenie obywateli Ukrainy z dostępu do leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej.

Refundacja leku w przypadku braku dokumentacji medycznej

Brak dokumentacji medycznej u pacjentów z Ukrainy może powodować problemy w dostępie do refundacji leków. Lekarz może, bez badania pacjenta, wystawić receptę niezbędną do kontynuacji leczenia. Może zatem wystąpić trudność w wypisaniu recepty i uzyskaniu refundacji bez dokumentacji medycznej. Specustawa nie rozwiązuje tego problemu – nie reguluje kwestii możliwości refundacji recepty w przypadku chorób przewlekłych bez diagnozy i braku dokumentacji medycznej. Mogą zaś wystąpić sytuacje, w których lek może być potrzebny natychmiast. 

Wykonywanie zawodów medycznych w Polsce przez obywateli Ukrainy - pielęgniarki, położne, lekarzy

Wykonywanie zawodu pielęgniarki i położnej

Zofia Małas, prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych, poinformowała o zaangażowaniu informacyjnym i włączeniu się środowiska w pomoc pielęgniarkom i położnym z Ukrainy ws. warunków podjęcia pracy w Polsce. 

Osoba nie znająca języka polskiego, która chce wykonywać zawód regulowany, może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowa pacjenta. Pewnym rozwiązaniem mogłaby być praca takiej osoby pod nadzorem.

Pracodawcy powinni też pomyśleć o zatrudnieniu na stanowiskach pomocniczych pielęgniarek i położnych z Ukrainy, które jeszcze nie opanowały wystarczająco języka polskiego. Byłoby to istotne wsparcie dla  zawodu, który boryka się ze znacznymi brakami kadrowymi. 

Wykonywanie zawodu lekarza

Prof. Instytutu Onkologii Piotr Sobiczewski zwrócił uwagę, że czas leczenia w onkologii  coraz bardziej się wydłuża. Liczba lekarzy w Polsce na 100 tys.  mieszkańców jest jedną z najniższych w Europie. Włączanie kolejnej grupy pacjentów do systemu spowoduje, że liczba ta będzie jeszcze  bardziej niewystarczająca. 

Pojawiają się propozycje samorządu lekarskiego ws. natychmiastowego przyznania pracownikom medycznym z Ukrainy uprawnień opiekuna medycznego. Zdaniem NIL pozwoliłoby to na zatrudnienie tych osób jako pracowników medycznych do momentu uzyskania przez nich uprawnień zawodowych. Pilnego rozwiązania wymaga także problem prowadzenia dokumentacji medycznej przez osoby nieznające języka polskiego, które uzyskały zgodę na wykonywanie zawodu na terenie Polski. 

Naczelna Rada Lekarska uważa, że przyjęte w ustawie rozwiązania pomijające konieczność znajomości języka polskiego są niebezpieczne i dla lekarzy, którzy będą chcieli leczyć polskich pacjentów, i dla tych pacjentów, i dla zatrudniających ich podmiotów leczniczych.

Wskazano, że wsparcie państwa polskiego dla uchodźców powinno opierać się na otoczeniu ich opieką medyczną zapewnianą z udziałem ukraińskich medyków – nawet tych, którzy nie znają języka polskiego. Wsparcie umożliwiające im leczenie polskich pacjentów powinno zaś polegać na zapewnieniu im możliwości uzupełnienia kompetencji językowych do takiego poziomu, w którym opieka nad polskojęzycznym pacjentem będzie bezpieczna.

Rzecznik prosi ministra o poinformowanie o podjętych, planowanych i wdrożonych działaniach w opisanych kwestiach.

Odpowiedź Waldemara Kraski, sekretarz stanu MZ  (pełna treść w załączniku)

Dostęp do leczenia

Wydzielenie szpitali dla obywateli Ukrainy oraz standardy relokacji

Nie przewiduje się tworzenia wyodrębnionych placówek medycznych przeznaczonych dla uchodźców z Ukrainy. Takie rozwiązanie nie znajduje uzasadnienia. Zgodnie z art. 37 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 583, z późn. zm.), osoby objęte tą ustawą są uprawnione w Polsce do opieki zdrowotnej w takim samym zakresie jak osoby ubezpieczone (z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej). Aktualnie trwają prace nad szczegółowymi rozwiązaniami, które pozwolą na uwzględnienie zwiększonej realizacji świadczeń opieki zdrowotnej, w związku z przyjmowaniem pacjentów należących do omawianej grupy, przez poszczególne szpitale, także w zakresie świadczeń finansowanych w ramach tzw. ryczałtu systemu zabezpieczenia.

Koszty świadczeń opieki zdrowotnej dla omawianej grupy uchodźców są rozliczane ze świadczeniodawcami oraz aptekami przez Narodowy Fundusz Zdrowia, a finansowane z Funduszu Pomocy, o którym mowa w art. 14 ww. ustawy. Szczegółowy tryb i sposób finansowania ww. kosztów świadczeń zostanie określony w umowie zawartej między ministrem właściwym do spraw zdrowia a Narodowym Funduszem Zdrowia, która jest aktualnie przygotowywana. Na realizację ww. zadania, zgodnie z przepisami projektu ww. umowy, Minister przekaże NFZ w 2022 r. środki Funduszu Pomocy w wysokości nieprzekraczającej kwoty 1 034 310 000 zł (środki aktualnie zabezpieczone na ten cel z Funduszu Pomocy).

Należy zauważyć, że osoby, które doświadczyły uchodźctwa w związku z wojną w Ukrainie, mają prawo do wszystkich świadczeń w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień - w tym opieki ambulatoryjnej oraz stacjonarnej. (…)

Sytuacja epidemiczna dotycząca chorób zakaźnych

(…) Odnosząc się do kwestii gruźlicy - zgodnie z dokumentem opracowanym przez WHO i ECDC pn. „Diagnostyka zakażeń prątkiem gruźlicy i badania przesiewowe pod kątem aktywnej gruźlicy wśród uchodźców przybywających z Ukrainy do innych krajów europejskich”, nie zaleca się przeprowadzania powszechnych badań przesiewowych (powszechne badanie RTG klatki piersiowej) pod kątem aktywnej gruźlicy u uchodźców przybywających z Ukrainy do innych krajów europejskich. Wykrywanie gruźlicy opiera się na wczesnej diagnostyce tetrady objawów klinicznych: utrata wagi, poty nocne, utrzymująca się gorączka i kaszel. Natomiast powszechne badania przesiewowe pod kątem aktywnej gruźlicy można prowadzić wśród przyjezdnych z krajów o dużej zachorowalności na gruźlicę tj. na poziomie 100 przypadków na 100 000 mieszkańców. Obecnie szacowana w Ukrainie zachorowalność na gruźlicę wynosi 73 na 100 000 mieszkańców, a więc mniej niż graniczny próg stanowiący podstawę do wprowadzenia powszechnych badań przesiewowych w tym zakresie.

(…)  Podsumowując, zarówno systematyczne badania diagnostyczne, jak i badania przesiewowe pod kątem zakażenia gruźlicą, nie są zalecane u wszystkich uchodźców z Ukrainy i mają zastosowanie jedynie w konkretnych grupach. Diagnostyka chorób zakaźnych czy leczenia chorób zakaźnych jak np. gruźlica, odra, COVID-19 jest prowadzona zgodnie z aktualnymi wytycznymi medycznymi przez lekarzy w ramach systemu opieki zdrowotnej, do której dostęp dla uchodźców z Ukrainy został zagwarantowany w sposób nieodpłatny z zachowaniem zasad równego dostępu.

Należy zaznaczyć, iż w chwili obecnej nie obserwuje się gwałtownych wzrostów występowania chorób zakaźnych na terenie Polski w związku z napływem obywateli Ukrainy. Notowane są typowe choroby występujące w Polsce endemicznie (np. ospa wietrzna) oraz pojedyncze ogniska zachorowań związane z przebywaniem w punktach zbiorowego zakwaterowania uchodźców z Ukrainy. Należy zauważyć, iż są to głównie ogniska typowych i powszechnie występujących również w polskiej populacji zakażeń pokarmowych, wywołanych patogenami takimi jak np. rotawirusy, norowirusy czy też ogniska chorób przenoszonych droga oddechową np. zachorowania grypopodobne. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej monitorują sytuację epidemiologiczną i wdrażają niezbędne działania na bieżąco. (..)

Uregulowanie kwestii finansowania usług tłumaczy

Nie ma podstawy prawnej do tego, aby NFZ pokrywał koszty związane z udziałem tłumacza przy udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej cudzoziemcowi. (…) Należy sądzić, że bariera językowa akurat w przypadku pacjentów z Ukrainy jest mniejsza niż w przypadku pacjentów z większości państw UE.

Jednocześnie informuję, że Ministerstwo Zdrowia uruchomiło aplikację LikarPL, która ma usprawnić porady lekarskie dla obywateli Ukrainy. Umożliwi ona szybką diagnozę stanu zdrowia pacjenta, a także komunikację między pacjentem i lekarzem, który nie posługuje się językiem ukraińskim. Aplikacja składa się z dwóch modułów - dla pacjenta i dla lekarza. W części dla pacjenta znajduje się specjalny formularz, do którego należy wpisać podstawowe dane o stanie zdrowia. Pozwoli to lekarzowi przygotować się do konsultacji medycznej. Ankietę można wypełnić na komputerze lub telefonie, dostępna jest w języku ukraińskim, rosyjskim polskim oraz angielskim. Po wypełnieniu formularza należy zapamiętać lub zapisać indywidualny numer. Numer pacjent poda lekarzowi przed konsultacją medyczną, lekarz spyta także o datę urodzenia. Na podstawie podanych danych aplikacja odszuka wypełniony formularz. Można go również pobrać i wydrukować. Formularz jest dostępny w języku ukraińskim, rosyjskim, polskim oraz angielskim. Moduł dla lekarza jest wykorzystywany podczas wizyty. Dzięki aplikacji w czasie konsultacji medycznej język ukraiński/rosyjski będzie tłumaczony na język polski a język polski na język ukraiński/rosyjski. Gdy pacjent będzie mówił po ukraińsku, lekarz otrzyma transkrypcję w języku polskim. Gdy lekarz będzie wykorzystywać język polski pacjent otrzyma transkrypcję w języku ukraińskim. Moduł zapewnia sprawną komunikację pomiędzy lekarzem i pacjentem. Zarówno formularz, jak i transkrypcja rozmowy będą mogły być wygenerowane do pliku pdf i wydrukowane. 

Obecnie trwają prace z Instytutem Matki i Dziecka celem rozszerzenia aplikacji LikarPL o elementy skierowany do kobiet w ciąży oraz młodych matek. Dodatkowo podjęto działania umożliwiające skanowanie dokumentacji medycznej przygotowanej w języku ukraińskim i jednoczesne tłumaczenie jej na język polski. Aplikacja została udostępniona pod linkiem: https://likar.mz.gov.pl. Dotychczas wypełniono ponad 3 tys. formularzy, odbyło się również ponad 200 wizyt lekarskich z wykorzystaniem aplikacji.

Dodatkowo Ministerstwo Zdrowia rozszerzyło usługę Teleplatformy Pierwszego Kontaktu na osoby posługujące się językiem ukraińskim. W nocy, w weekendy i święta, czyli poza godzinami pracy Podstawowej Opieki Zdrowotnej, każdy otrzyma profesjonalną pomoc medyczną przez telefon – w języku ukraińskim, polskim oraz angielskim. Wystarczy zadzwonić na Teleplatformę Pierwszego Kontaktu 800 137 200 lub wypełnić formularz. W ramach Teleplatformy Pierwszego Kontaktu można otrzymać:
-    poradę medyczną
-    e-receptę
-    e-skierowanie
-    e-zwolnienie.

Teleplatforma Pierwszego Kontaktu jest dostępna:
-    od poniedziałku do piątku w godzinach od 18:00 do 8:00 następnego dnia
-    w soboty i niedziele oraz inne dni ustawowo wolne od pracy, w godzinach od 8:00 do 8:00 następnego dnia.

Około 20% wszystkich osób otrzymujących wsparcie na Teleplatformie Pierwszego Kontaktu stanowią obywatele z Ukrainy.

Ministerstwo Zdrowia wraz z Centrum e-Zdrowia uruchomiło Internetowe Konto Pacjent w języku ukraińskim. W Internetowym Koncie Pacjenta widoczne są recepty, skierowania oraz dokumentacja medyczna z przebiegu leczenia. W języku ukraińskim została uruchomiona również aplikacja moje IKP. Aplikacja mojeIKP to wygodny i prosty sposób, by mieć pod ręką informacje medyczne. 

Podstawowa opieka zdrowotna

Szczepienia ochronne

W odniesieniu do wątpliwości kiedy można wykonać szczepienie w przypadku osób nieposiadających dokumentacji medycznej np. w przypadku dziecka - czy rozpoczynać szczepienia od początku, czy od 6 roku życia oraz jak rozpocząć kalendarz szczepień, informuję, że zakres informacji o takim postępowaniu stanowi wiedzę medyczną opartą o dostępne zalecenia ACIP, CDC czy WHO. Lekarze aktualnie mogą posiłkować się opracowaniami medycznymi dostępnymi m.in. w portalu Medycyna Praktyczna dotyczącymi postępowania w oparciu o tworzony Indywidualny Kalendarz Szczepień. Postępowanie w zakresie uodpornienia dziecka, które nie posiada poświadczenia o wykonanych szczepieniach jest oparte o generalną zasadę, że w takiej sytuacji przyjmuje się, że szczepienia nie zostały wykonane. Nie zaleca się wykonywania badań swoistych przeciwciał przed szczepieniem, ale też przebycie choroby nie jest przeciwskazaniem do szczepienia.

(…) W odniesieniu do szczepień przeciwko COVID-19 należy zauważyć, że obywatele Ukrainy przebywający w Polce mają prawo przyjęcia szczepionki przeciw COVID-19. Na podstawie Rejestru numerów PESEL Centrum e-Zdrowia wystawia skierowania na szczepienie - dotychczas wystawiono ponad 770 tys. skierowań uprawniających do szczepienia. Skierowanie może wystawić również lekarz. Obywatele z Ukrainy mogą przyjąć szczepienie w każdym punkcie szczepień. W przypadku dysponowania dokumentem o zakończeniu cyklu podstawoweqo szczepieni preparatem dopuszczonym w UE, obywatel Ukrainy może przyjąć dawkę przypominającą. Dokument potwierdzający fakt zaszczepienia w Ukrainie nie wymaga tłumaczenie przysięgłego (wystarczy zwykłe tłumaczenie). Dotychczas szczepienie przyjęło ponad 42 tys. obywateli z Ukrainy, w tym ponad 33 tys. przyjęło jednodawkową szczepionkę Johnson@Johnson.

(…) Ministerstwo Zdrowia wyprodukowało animację oraz spot radiowy, skierowany dla obywateli Ukrainy, informujący o możliwości skorzystania przez nich z bezpłatnych szczepień, dostępnych zarówno dla dorosłych, jak i dzieci. W swoich mediach społecznościowych MZ opublikowało apel do mediów z prośbą o emisję i rozpowszechnienie tych materiałów. Dodatkowo zwrócono się z prośbą do największych stacji ogólnopolskich, radiowych o emisję spotu oraz rozpowszechnienie animacji. Ponadto MZ przygotowało ulotki informacje dotyczące szczepień dla noworodków. Zostały one przygotowane z myślą o młodych rodzicach, aby dowiedzieli się dlaczego już na oddziałach noworodkowych wykonywane są pierwsze szczepienia ich dzieci oraz jak ważna jest profilaktyka - Kalendarz Szczepień Ochronnych. Ulotki zostały opublikowane na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia. Powstała także ulotka na temat gruźlicy - z informacjami jakie objawy powinny niepokoić oraz gdzie należy udać się po pomoc, która również opublikowana jest na stronie ministerstwa. Oba materiały przygotowano w dwu wersjach językowych.

Leczenie pacjentów bez dokumentacji medycznej

W przypadku nieposiadania odpowiedniej dokumentacji medycznej bądź zaistnienia wątpliwości co do kompletności czy jakości takiej dokumentacji z innego państwa konieczne jest poddanie pacjenta/ pacjentki odpowiednim badaniom diagnostycznym w celu ustalenia właściwej ścieżki postepowania terapeutycznego.

Trudności w dostępie do świadczeń zdrowotnych w przypadku braku nr PESEL

Brak numeru PESEL nie stanowi przeszkody w dostępie do świadczeń zdrowotnych dla osób uprawnionych na podstawie art. 37 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. W celu skorzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej konieczne jest potwierdzenie tożsamości oraz posiadania prawa do świadczeń. Prawo do świadczeń może być potwierdzone:

-    za pośrednictwem systemu Elektronicznej Weryfikacji Uprawnień Świadczeniobiorców (eWUŚ) - w przypadku osób, które uzyskały już specjalny numer PESEL,
-    w przypadku osób nie posiadających numeru PESEL lub braku potwierdzenia prawa za pośrednictwem eWUŚ - przez złożenie oświadczenia o przysługującym prawie do świadczeń opieki zdrowotnej. Odrębny wzór takiego formularza został opracowany w języku polskim, ukraińskim i rosyjskim.

Dostęp do leków, tj. refundacji w ramach programów lekowych, dostęp do leków w przypadku braku dokumentacji medycznej

(…) Zgodnie z przepisami ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy  przysługuje im również prawo do produktów leczniczych w ramach programów zdrowotnych Ministra Zdrowia oraz prawo do szczepienia przeciwko COVID-19, testy w kierunku koronawirusa oraz leczenie związane z COVID-19, a dzieciom - szczepienia ochronne w ramach kalendarza szczepień ochronnych (Program Szczepień Ochronnych - PSO na 2022 r.). Co istotne, obywatele Ukrainy oraz inne osoby uprawnione z mocy specustawy do uzyskania pomocy medycznej w Polsce, otrzymują ją bezpłatnie.

Ponadto należy wskazać, że w przypadku prowadzenia terapii uchodźców z Ukrainy przez polskie szpitale istnieje możliwość standardowego pozyskania produktów leczniczych z rynku za pośrednictwem hurtowni farmaceutycznych, zaś rozliczenie zakupu refundowanego leku odbywa się za pośrednictwem Narodowego Funduszu Zdrowia.

Niezależnie od powyższego należy zaznaczyć, że choć w ww. ustawie uregulowano dostęp do opieki medycznej dla uchodźców z Ukrainy, w tym do leków refundowanych, to lekarze obawiają się negatywnych skutków po ewentualnych kontrolach Narodowego Funduszu Zdrowia. Jednocześnie wskazać należy, że Narodowy Fundusz Zdrowia wydał komunikat w sprawie recept dla uchodźców z Ukrainy i zasad ich refundacji. Określono w nim komu można wystawić receptę na podstawie specustawy oraz co powinna zawierać - link: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/pomoc- medyczna-dla-obywateli-ukrainy-zasady-udzielania-i-rozliczania-swiadczen,8149.html.

Wykonywanie zawodów medycznych w Polsce przez obywateli Ukrainy - pielęgniarki, położne, lekarzy

(…) W związku z wybuchem wojny w Ukrainie przepisami ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa:

1.    wprowadzono dodatkowe ułatwienia dla obywateli Ukrainy w uzyskaniu warunkowego prawa wykonywania zawodu w podmiotach leczniczych, również poza obowiązywaniem stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii i poza podmiotami udzielającymi świadczeń zdrowotnych pacjentom chorym na COVID-19;
2.    umożliwiono tymczasowe i okazjonalne wykonywanie zawodu lekarza i lekarza dentysty (na zasadach obowiązujących obecnie obywateli UE) oraz udzielanie świadczeń zdrowotnych (również finansowanych ze środków publicznych), przez osoby posiadające prawo wykonywania zawodu uzyskane poza UE, które przybędą do Polski w celu udzielania świadczeń zdrowotnych obywatelom Ukrainy przebywającym w Polsce w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy.

Przewiduje się określenie w wykazie listy krajów, które wyrażą wolę niesienia pomocy ofiarom wojny w Ukrainie. Szczegółowa informacja w ww. sprawie procedury ubiegania się o wykonywanie poszczególnych zawodów medycznych znajduje się pod następującym linkiem: https://www.gov.pl/web/zdrowie/praca-dla-personelu-med-z-ukrainy.

Kolejne korzystne zmiany dla personelu medycznego z Ukrainy zostały wprowadzone ustawą z dnia 8 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 830). Zgodnie z tą ustawą, lekarze lub lekarze dentyści, pielęgniarki, położne posiadający warunkowe prawo wykonywania zawodu, mogą wykonywać zawód poza podmiotami leczniczymi przeznaczonymi do udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom chorym na COVID-19 bez obowiązku uzyskania zgody Ministra Zdrowia na powyższe w przypadku:

1)    zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego oraz zniesienia stanu epidemii lub
2)    braku wyodrębnienia podmiotów leczniczych przeznaczonych do udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom chorym na COVID-19 (stan obecny).

Ww. zmiany stanowią modelowe działania podejmowane przez Ministra Zdrowia w obliczu znacznego napływu obywateli Ukrainy do naszego kraju, wychodzące naprzeciw oczekiwaniom personelu medycznego, który uzyskał kwalifikacje poza UE, poprzez umożliwienie pracy, na określonych zasadach, w wyuczonym zawodzie medycznym, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

W opinii Ministra Zdrowia powyższe działania stanowią rzeczywiste wsparcie dla ww. pracowników medycznych, zaś ewentualne propozycje zmian takich jak umożliwienie m.in. lekarzom pracy w roli opiekunów na terytorium RP, czy też zatrudnianie pielęgniarek lub położnych jako personel pomocniczy, nie może stanowić w żadnej mierze wyjścia naprzeciw oczekiwaniom ww. osób, gdyż de facto zmuszałoby ww. osoby do pracy znacznie poniżej ich kwalifikacji, mimo niejednokrotnie wieloletniego doświadczenia zawodowego w wyuczonym zawodzie.

Z uwagi na powyższe, w ocenie resortu zdrowia obecnie funkcjonujące ww. rozwiązania w powyższym zakresie są dużo bardziej korzystne dla personelu medycznego, gdyż pozwalają na pracę w wyuczonym zawodzie medycznym ww. osobom, bez obligowania pracowników medycznych z Ukrainy do pracy znacznie poniżej swoich kwalifikacji. Ponadto, propozycje odnoszące się do przyznania pracownikom medycznym z Ukrainy uprawnień opiekuna medycznego nie mogą spotkać się z uznaniem ze strony resortu zdrowia, gdyż status społeczny ww. osób, jaki posiadali w swojej ojczyźnie uległby istotnej deprecjacji. Powyższe, zamiast pomagać, mogłoby skutecznie zniechęcać ww. osoby do podejmowania jakiejkolwiek aktywności zawodowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a w konsekwencji pogłębiać traumę spowodowaną wojną. Proponowane rozwiązania mogłyby również potencjalnie skutkować dalszą emigracją ww. osób do krajów, w których warunki wykonywania zawodu byłyby dla nich bardziej korzystne.

Ponadto, w odniesieniu do potencjalnego problemu niewystarczającej znajomości języka polskiego przez personel medyczny, który uzyskał kwalifikacje poza UE, ubiegający się o uzyskanie zgody Ministra Zdrowia na wykonywanie zawodu w Polsce, należy zauważyć, że Naczelna Izba Lekarska nie wskazała na liczbę udokumentowanych przypadków związanych z niewystarczającą znajomością języka polskiego lub brakiem takiej znajomości m.in. przez personel medyczny z Ukrainy, które w sposób jednoznaczny pozwalałby na zidentyfikowanie skali zjawiska.

(…) Ponadto, w związku z masowym napływem uchodźców z Ukrainy, powodującym zwiększoną presję na system opieki zdrowotnej, niezbędne stało się przekazywanie za granicę pacjentów ukraińskich przybywających do Polski i wymagających długotrwałego leczenia. Pacjenci przekazywani są do państw członkowskich UE/EOG wyrażających chęć ich przyjęcia z uwzględnieniem ich sytuacji zdrowotnej i potrzeb medycznych.

W celu zapewnienia sprawnej koordynacji współpracy pomiędzy Unią Europejską, a Rzeczpospolitą Polską w zakresie relokacji pacjentów ukraińskich z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium innych państw członkowskich Unii Europejskiej przy Ministrze Zdrowia ustanowiono Pełnomocnika do spraw przeniesienia w celu kontynuacji leczenia poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej pacjentów ukraińskich przebywających na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy. Pełnomocnik i Ministerstwo Zdrowia ściśle współpracuje z KE i prezydencją francuską oraz bilateralnie z poszczególnymi państwami w zakresie relokacji pacjentów z Ukrainy. Procedura relokacji została opracowana przez KE (DG ECHO i DG SANTE) i zakłada wykorzystanie mechanizmu UCPM (Unijny Mechanizm Ochrony Ludności) do organizowania i koordynowania transferu pacjentów, wymagających leczenia długoterminowego oraz systemów CECIS (Wspólny System Komunikacji i Informacji Kryzysowej) i EWRS (System Wczesnego Ostrzegania i Reagowania) do zgłaszania potrzeb (listy pacjentów, stan ich zdrowia i potrzeby terapeutyczne) przez państwa „pierwszej linii” oraz możliwości przejęcia pacjentów przez pozostałe państwa UE. Pierwszy transfer pacjentów ukraińskich leczonych w Polsce do szpitali w innych państwach UE z wykorzystaniem zaproponowanego przez KE mechanizmu miał miejsce 13 marca br.

W celu usprawnienia relokacji i podniesienia jej bezpieczeństwa, przy współpracy Unii Europejskiej (zespoły EUCPM), Światowej Organizacji Zdrowia (zespoły ds. zarządzania kryzysowego) i w porozumieniu z ukraińskim Ministerstwem Zdrowia, planowane jest uruchomienie tzw. hubu medycznego, w którym pacjenci będący w trakcie relokacji mogliby bezpiecznie oczekiwać w przypadku opóźnienia transportu do innego państwa członkowskiego UE/EOG.

(…) Kwestia ewentualnego zwiększania się długu zdrowotnego w związku z napływem znacznej liczby uchodźców z uwagi na konflikt zbrojny w Ukrainie jest w sposób ciągły monitorowana przez Ministerstwo Zdrowia, jak również przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Centralę Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 19 kwietnia br., płatnik świadczeń nie zanotował świadczeniodawców, u których doszło do wstrzymania lub ograniczenia przyjęć pacjentów w związku z napływem uchodźców z terenu Ukrainy. Powyższe oznacza, że realizacja świadczeń w chwili obecnej odbywa się na bieżąco.

V.7010.74.2022