Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich skierowała pismo do Prezesa Rady Ministrów w sprawie prawa do głosowania osób ubezwłasnowolnionych w wyborach do Parlamentu Europejskiego.

Zgodnie z art. 62 ust. 2 Konstytucji RP osoby ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu są pozbawione prawa wybierania. Jednocześnie kwestia regulacji materialnoprawnych przesłanek ubezwłasnowolnienia pozostaje w ustawach zwykłych.
Biorąc jednak pod uwagę prawa wyborcze, oba rodzaje ubezwłasnowolnienia (zarówno całkowite, jak i częściowe) wywierają taki sam skutek, prowadząc do pozbawienia czynnego i biernego prawa wyborczego. Sąd, po uprawomocnieniu się decyzji o ubezwłasnowolnieniu, przekazuje odpowiednie zawiadomienie do organu prowadzącego rejestr wyborców o skreślenie z niego ubezwłasnowolnionej osoby. Jest to czynność techniczna i obywatelowi nie przysługuje od niej odwołanie. Pozbawienie praw wyborczych osób ubezwłasnowolnionych jest sprzeczne z orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także z międzynarodową dobrą praktyką. Od kilku lat formułowane są postulaty zmiany prawnego mechanizmu ubezwłasnowolnienia, wskazujące na negatywne skutki w postaci ograniczenia konstytucyjnych praw wyborczych dużej grupy obywateli (jej liczebność w Polsce szacuje się na około 60 -70 tysięcy osób). W większości państw konstrukcje prawne podążają w kierunku rozwiązań elastycznych, dających możliwość podjęcia dopasowanych do konkretnych okoliczności decyzji przez orzekający sąd. Celem instytucji ubezwłasnowolnienia jest przede wszystkim ochrona interesów osoby, która nie jest w stanie w pełni samodzielnie pokierować swoim postępowaniem, a nie jej karanie.

Prof. Irena Lipowicz podkreśliła, że niezbędne jest podjęcie pilnych działań legislacyjnych w obliczu zbliżającego się w latach 2014-2015 cyklu czterech elekcji w Rzeczypospolitej i trwającego wciąż stanu dyskryminacji licznej grupy osób ubezwłasnowolnionych.