Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Resort Infrastruktury i Budownictwa dostrzega zgłoszony przez Rzecznika problem niewystarczającej ochrony praw osób oczekujących na lokale socjale, przyznane im przez sądy w wyrokach eksmisyjnych, przed roszczeniami regresowymi gmin o zwrot odszkodowań wypłaconych właścicielom kamienic. Przyznaje też, że państwo powinno bardziej aktywnie rozwiązywać problemy osób, których nie stać na wynajem mieszkania na zasadach komercyjnych, a tym bardziej – na zakup. Zapowiada więc prace nad zmianą przepisów, tak by lepiej chroniły najbiedniejszych lokatorów.

Ochrona osób, którym samorząd nie zapewnia mieszkania socjalnego

Odpowiadając na wystąpienie Rzecznika Minister Infrastruktury i Budownictwa zapowiedział, że rozważy zmianę art. 18 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów, tak by osoby z wyrokami eksmisyjnymi do mieszkań socjalnych nie były obciążane konsekwencjami tego, że gmina nie ma mieszkań socjalnych.

Chodzi o to, że jeśli lokator dostanie wyrok eksmisyjny do mieszkania socjalnego, ale gmina nie jest mu go w stanie zapewnić, to lokator nadal mieszka w starym mieszkaniu. W tym czasie nie jest mu już naliczany czynsz, ale odszkodowanie dla właściciela. To odszkodowanie wynosi na ogół tyle, ile wcześniej czynsz (a przecież eksmitowany nie był w stanie go płacić). Takie odszkodowania płacą na ogół gminy, ale potem występują do lokatorów o zwrot tych kwot (nazywa się to regresem).

Rzecznik Praw Obywatelskich od dawna zwracał uwagę, że nie można w ten sposób przenosić konsekwencji polityki mieszkaniowej gmin (które latami nie inwestowały w lokale socjalne) na najsłabszych i najmniej zamożnych mieszkańców gmin.

Po spotkaniu w Poznaniu, gdzie ten problem okazał się już bardzo poważny, ale samorząd i przedstawiciele lokatorów zaczęli wypracowywać rozwiązania, RPO zwrócił się do rządu o taką zmianę przepisów, by od lokatora, który mimo eksmisji nie ma się dokąd wyprowadzić, można było się domagać tylko opłaty w wysokości jak za lokal socjalny. Resztę dopłacałaby właścicielowi mieszkania gmina. Takie rozwiązanie zmobilizowałoby samorządy do budowy lokali socjalnych, których teraz w Polsce dramatycznie brakuje.

Minister Infrastruktury potwierdza w odpowiedzi, że brak możliwości bieżącej i pełnej realizacji przez gminy nałożonego na nie prawem, a skonkretyzowanego w odpowiednim wyroku sądu obowiązku, wynika z niewystarczającej liczby mieszkań w zasobie publicznym. Przekłada się to nie tylko na czas wstrzymania eksmisji do lokalu socjalnego i wysokość odszkodowania wypłacanego osobom uprawnionym, ale również liczbę kierowanych roszczeń regresowych wobec byłych lokatorów.

Problem braku wsparcia dla samorządów, które mają zapewnić mieszkania mieszkańcom

Rzecznik Praw Obywatelskich pisał do premier Beaty Szydło, a potem do ministra infrastruktury, że trzeba podjąć kompleksowe i długofalowe działania, żeby zapewnić mieszkania tym, których nie stać ani na wynajem na rynku komercyjnym ani tym bardziej na kupno mieszkania.

Rzecznik powołując się na Konstytucję oraz na standardy w wiążących Polskę międzynarodowych dokumentach z zakresu ochrony praw człowieka, podkreśla, iż władze publiczne mają obowiązek ustanowienia takich rozwiązań prawnych, infrastrukturalnych i organizacyjnych, by każdy obywatel miał co najmniej minimum egzystencji.

Ponieważ to głównie na jednostkach samorządu terytorialnego spoczywa ustawowy obowiązek zapewnienia lokali osobom najuboższym, musi je aktywnie wspierać budżet państwa. Trzeba też pobudzać samorządy do prowadzenia odpowiedniej, racjonalnej i długofalowej polityki mieszkaniowej. Oznacza to m.in. konieczność zmian w ustawie o ochronie praw lokatorów.

- Jeśli nic się nie zmieni, to obecne potrzeby mieszkaniowe zostaną zaspokojone za 80 lat – pisał RPO w obszernym wystąpieniu analizującym skuteczność dotychczasowych programów rządowych dotyczących budownictwa mieszkaniowego. Na mieszkanie od gminy w 2014 r. czekało 144 729 osób, w tym aż 57 756 na mieszkania socjalne wskazane im w wyroku eksmisyjnym.

W odpowiedzi Minister Infrastruktury i Budownictwa poinformował, że jeszcze w pierwszej połowie roku zostanie zaprezentowany nowy „dokument programowy zawierający zestaw działań regulacyjnych i finansowych mających na celu rozwój budownictwa mieszkaniowego i poprawę warunków mieszkaniowych społeczeństwa”.

Powstałe w ramach tego programu mieszkania będą kierowane do gospodarstw domowych, których dochody są zbyt niskie, by wynająć mieszkanie lub zaciągnąć kredyt hipoteczny także w ramach programu „MdM”, a zarazem zbyt wysokie by uzyskać lokal komunalny.

Minister przypomina też, że 21 listopada 2015 r. weszła w życie (przygotowana przez poprzedni rząd) nowelizacja ustawy o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych, która została pozytywnie odebrana przez gminy, o czym świadczy większa ilość wniosków o dofinansowanie budownictwa socjalnego.

Minister wskazuje też na dobre rozwiązania w nowelizacji ustawy o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego, która weszła w życie 25 października 2015 r. i określiła ramy prawne nowego programu popierania społecznego budownictwa czynszowego.

Jeśli eksmisje, to…

Kolejne z wystąpień Rzecznika dotyczy eksmisji do tzw. tymczasowych pomieszczeń oraz wyroków eksmisyjnych, w których dłużnikowi nie przyznano prawa do lokalu socjalnego.

W sprawie tej, zdaniem Rzecznika, konieczne jest zmiana przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.) oraz w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.)

Chodzi o uniemożliwienie sytuacji, że dłużnik eksmitowany jest  do schroniska bądź noclegowni z tego powodu, że gmina w terminie 6 miesięcy nie wskazała mu tymczasowego pomieszczenia. Chodzi o takie regulacje, które zapewnią osobom eksmitowanym lokale lub pomieszczenia o zróżnicowanym standardzie, w zależności od ich sytuacji życiowej (wiek, stan zdrowia, opieka nad małoletnimi dziećmi), a także przyczyn orzeczenia wobec nich obowiązku opróżnienia lokalu.

Minister zgadza się, że takie zmiany legislacyjne  są potrzebne. Ministerstwo Infrastruktury złożyło wniosek o wpisanie do wykazu prac legislacyjnych i problemowych Rady Ministrów nowelizacji ustawy o ochronie praw lokatorów – bez tego nie daje się prowadzić planowych prac legislacyjnych.

Projekt wpisany do wykazu plac legislacyjnych ma swoje miejsce w kolejce i można zacząć nad nim prace.  Obecnie - jak zapewnia resort infrastruktury - trwają prace analityczne nad koncepcją oraz zakresem zmian tej ustawy.