Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie, którzy w stanie wojennym w 1981-82 r. skutecznie ukryli się przed internowaniem przez władze komunistyczne, zyskają prawo do odszkodowania.
• Do tej pory nie mieścili się w kategorii osób represjonowanych, choć ukrywali się (nie mogli więc pracować, utrzymywać rodzin, ponosili emocjonalne koszty rozłąki z rodziną) i dziś mogą pozostawać bez środków do życia
• Dzięki inicjatywie RPO Sejm zmienił ustawę naprawiając krzywdę tych osób. Ustawę musi jeszcze poprzeć Senat i podpisać Prezydent

Do tej pory odszkodowanie przysługiwało tylko tym, wobec których  nie tylko wydano decyzję o internowaniu ale ją wykonano. Zdaniem RPO takie zróżnicowanie uprawnień osób represjonowanych nie miało żadnego uzasadnienia. Osoby represjonowane przez sam fakt wydania wobec nich orzeczenia lub decyzji o internowaniu musiały ukrywać się, traciły pracę, a więc źródło utrzymania siebie i swych rodzin. Konsekwencje represji w większości przypadków odczuwają do dziś, znajdując się w trudnej sytuacji materialnej. Nie można też zapominać o kosztach emocjonalnych poniesionych przez osoby represjonowane i ich rodziny.

Obecna regulacja wyłączająca spoza zakresu odszkodowania lub zadośćuczynienia szkodę wynikłą

Dlatego w 2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Senatu zwraca się z prośbą o rozważenie podjęcia stosownych prac legislacyjnych. Efektem jest przyjęta przez Sejm 30 sierpnia 2019 r. ustawa o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (druk sejmowy nr 665).

Znowelizowana ustawa przewiduje, że prawo do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, za szkody i krzywdy wynikłe z wydania lub wykonania tego orzeczenia lub decyzji. Dotychczas możliwość taką miały tylko osoby, w przypadku których szkoda lub krzywda wynikała z wykonania decyzji, a zatem poza zakresem uprawnionych do odszkodowania o zadośćuczynienia były wszystkie te osoby, wobec których wydane orzeczenia nie zostały wykonane. Działo się tak najczęściej dlatego, że osoba ta uciekła lub ukrywała się, a to mogło wiązać się np. z porzuceniem pracy, rozłąką z rodziną i bliskimi, czy koniecznością wyprowadzenia się z rodzinnej miejscowości. Po wejściu w życie nowelizacji, również takie osoby będą mogły dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia.

Nowelizacja wydłuża ponadto okres przedawnienia tego typu roszczeń. Po wejściu ustawy w życie będzie to 10 lat do momentu uprawomocnienia się wyroku, który stwierdza nieważność orzeczenia lub decyzji. Okres ten powinien być wystarczający, aby wszystkie pokrzywdzone osoby mogły wystąpić ze stosownym roszczeniem.

Przyjęte zmiany stanowią realizację postulatu Rzecznika Praw Obywatelskich z zgłaszanego od kilku lat. Zrównują one sytuacje osób, które doznały szkody i krzywdy na skutek działań władz państwowych w okresie stanu wojennego, rozszerzając krąg osób uprawnionych do odszkodowania i zadośćuczynienia.