Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Inność nie może być postrzegana jako zagrożenie. Nie można przyzwalać na używanie w przestrzeni publicznej ksenofobicznych treści.
• Przeciwwagą dla niepokojących trendów jest edukacja i upodmiotowienie mniejszości. Stworzenie realnej możliwości wpływania przez nie na politykę państwa
• Wiele dobrych pomysłów, jak to robić, zostało wypracowanych lokalnie. Także nasza historia – historia państwa współtworzonego przez mniejszości jest pełna dobrych wzorów.

Panel miał na celu refleksję nad obecną sytuacją mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Czy Art. 35 Konstytucji RP[1] jest w pełni realizowany? W jaki sposób realizować prawa mniejszości w dobie mocno akcentowanej narodowej, polocentrycznej polityki historycznej oraz zwrotu w kierunku demokracji nieliberalnej?

Uczestnicy panelu zgodzili się, że działania władz na poziomie centralnym, adresowane do mniejszości narodowych i etnicznych czy społeczności posługującej się językiem regionalnym, wykazują pewne cechy strategii, ale jest to zdeterminowane głównie potrzebą rozdysponowania określonych w budżecie pieniędzy. Dlatego też strategie, jeżeli powstają, tylko w niewielkim stopniu wykraczają poza roczne plany budżetowe.

Paneliści podkreślali, że przyjęta w 2005 r. ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym tworzy właściwe ramy funkcjonowania społeczności uznanych w tej ustawie za mniejszości. Nawet najlepiej skonstruowane prawo nie spowoduje jednak pozytywnych zmian, jeśli będzie je realizował niechętny mniejszościom urzędnik. A zbyt często zapomina się, że mówiąc o mniejszościach, mówi się o niewielkich w skali społeczeństwa grupach, które mają słabszy dostęp do ośrodków władzy i w związku z tym, co jest kluczowe, w niewielkim stopniu mogą wpływać na politykę państwa kształtującą ich rzeczywistość prawną i społeczną.

Konieczne zatem jest stworzenie realnej możliwości wpływania przez mniejszości na politykę państwa i działania władz, które ich dotyczą. Istniejące obecnie mechanizmy współpracy, jak chociażby Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych nie realizuje pokładanych w niej nadziei.

Uczestnicy panelu zaznaczali, że polityka państwa ulega zmianie. W okresie między I a II wojną światową działania państwa były ukierunkowane na asymilację. Kierunek ten został utrzymany  po II wojnie. Dopiero po przemianach ustrojowych, które nastąpiły do 1989 roku, Polska zaczęła realizować politykę integracji.

Niestety, ten kierunek w ostatnich latach ulega odwróceniu i obecnie dostrzec można zapowiedzi powrotu do polityki asymilacji. Tej zmianie towarzyszy budząca niepokój zmiana języka debaty publicznej. Coraz częściej „inność” postrzegana jest jako zagrożenie. Jawnie przyzwala się na używanie w przestrzeni publicznej ksenofobicznych treści, dotyczy to niestety również przedstawicieli państwa. Zatrważająca liczba przypadków mowy nienawiści, aktów przemocy wobec osób różnej narodowości czy pochodzenia etnicznego,  celowego niszczenia miejsc pamięci ważnych dla mniejszości,  to wszystko  powoduje, że członkowie mniejszości obawiają się o swoje bezpieczeństwo. Oczywiście są też pozytywne przykłady, głównie na poziomie lokalnym, kiedy to społeczności lokalne, często przy poparciu władz samorządowych, odkrywają obecność mniejszości, kultywują wspólną pamięć i przywracają mniejszościom należne im miejsce w historii.

Wszyscy uczestnicy zaznaczali, że jedynym skutecznym środkiem, który mógłby stanowić przeciwwagę dla niepokojących trendów jest edukacja. Konieczne jest aby przekazywane treści uwzględniały zróżnicowany charakter Polski. W tym celu musimy poznać naszą wspólną historię, tak abyśmy mieli świadomość, że losy państwa polskiego kreowali także przedstawiciele mniejszości narodowych i etnicznych. Jednakże aby edukacja była skuteczna, musi być kierowana nie tylko do przyszłych pokoleń, ale powinna dotyczyć jej twórców.

[1] ust. 1 Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Ust. 2 Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturanyych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej