Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik uznał, że nie ma podstaw do wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności potencjalnie wszystkich polskich sędziów powołanych przed 2018 r.
• Odnosząc się zaś do samego sędziego, który skierował pytania do TSUE, wyraził poważne wątpliwości, czy został prawidłowo powołany
• Stwierdził, że uchybienia w procedurze powołania, lub osobiste i zawodowe powiązania z Ministrem Sprawiedliwości, mogą doprowadzić do stwierdzenia naruszenia zasady skutecznej ochrony sądowej i prawa do rzetelnego procesu sądowego

8 lipca 2021 r. w Trybunale Sprawiedliwości UE w Luksemburgu rzecznik generalny Michal Bobek przedstawił opinię w sprawie odesłania prejudycjalnego przekazanego przez jednoosobowy składy Izby Cywilnej SN. W ramach przedsądu miała ona rozstrzygnąć, czy powinno się rozpoznać skargę kasacyjną w sprawie dotyczącej klauzul abuzywnych w umowie kredytu hipotecznego.

Pytania prawne do TSUE dotyczyły zaś tego, czy orzekający w niej wcześniej sąd był niezawisły, jeśli w jego składzie zasiadali sędziowie powołani przez Radę Państwa PRL lub zostali rekomendowani przez poprzednią Krajową Radę Sądownictwa (przed 2018 r.).

Rzecznik uznał, że fakt powołania sędziego po raz pierwszy na urząd w okresie PRL nie pozwala sam w sobie podważyć jego niezawisłości. Nie da się bowiem wskazać dziś osoby, instytucji lub organu, które byłyby w stanie wywierać nieuzasadnione naciski na takiego sędziego.

Kwestią wątpliwą byłoby także stosowanie wymogów unijnej zasady skutecznego ochrony sądowej do powołań sędziowskich dokonanych przed 1989 r., zatem nadawanie szczególnych skutków przepisom, które już od kilkudziesięciu lat nie obowiązują. Wprowadzenie takich rozwiązań byłoby swoistym nowym środkiem lustracyjnym, który nie wydaje się już uzasadniony kilkadziesiąt lat po upadku reżimu PRL.

Podobnie negatywnie Rzecznik Generalny odniósł się do sugestii organu pytającego dotyczących sędziów powołanych z udziałem poprzedniej KRS. Uznał, że nie można bowiem ustalić żadnego motywu, czy środków przemawiających na rzecz potencjalnego braku niezawisłości takich sędziów.

Rzecznik Generalny wskazał także, że zasada nieusuwalności sędziów nie stoi na przeszkodzie badaniu przez sądy krajowe, czy nieprawidłowości w procedurze powołania na urząd sędziego nie naruszają prawa Unii, a w szczególności prawa jednostki do rzetelnego procesu sądowego przed niezawisłym sądem. Pozwolenie na sprawowanie urzędu przez sędziów ulegającym politycznym lub osobistym naciskom uderza w samo serce systemu prawnego opartego na zasadach rządów prawa i demokracji.

Do postępowania przed TS UE przystąpił również RPO, który przedstawił uwagi na piśmie, a jego przedstawiciele wzięli udział w rozprawie 2 marca 2021 r.

RPO wniósł o uznanie pytań za niedopuszczalne z powodu przesłania ich przez organ niespełniający wymogów ustanowienia na mocy ustawy, ani nie dający gwarancji niezawisłości i bezstronności. Skład organu odsyłającego stanowił bowiem Kamil Zaradkiewicz, powołany do Sądu Najwyższego w 2018 r. na podstawie wniosku nowej KRS.

Rzecznik Generalny uznał, że analiza prawna podmiotów biorących udział w procedurze prejudycjalnej powinna koncentrować się na kwestiach o charakterze strukturalnym i instytucjonalnym, nie ma na celu zaś sprawdzenia, czy konkretna osoba, zasiadająca w składzie organu odsyłającego spełnia kryteria określone w art. 267 TFUE.

Wskazał natomiast, że ewentualne uchybienia w procedurze powołania sędziego, lub jego osobiste i zawodowe powiązania z Ministrem Sprawiedliwości będącym zarazem Prokuratorem Generalnym, mogłyby doprowadzić do stwierdzenia naruszenia zasady skutecznej ochrony sądowej (art. 19 ust. 1 TUE) lub prawa do rzetelnego procesu sądowego przed niezawisłym i bezstronnym sądem (art. 47 Karty praw podstawowych).

Opinia Rzecznika Generalnego (pierwotnie planowana na 18 maja) poprzedza wydanie ostatecznego wyroku przez Wielką Izbę Trybunału. Nie jest wiążąca dla składu orzekającego TSUE, który może się z nią zgodzić lub w nie, w całości bądź części.

VII.510.30.2020