Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Międzynarodowy Dzień Praw Więźniów, obchodzony co roku 18 lipca, to dobra okazja, by przypomnieć, że istotną częścią misji Rzecznika Praw Obywatelskich jest ochrona praw osób pozbawionych wolności.

W ostatnich latach dzień ten dawał też sposobność, by pokazać, że człowiek pozbawiony wolności także może czynić dobro. Więźniowie, poprzez wolontariat, od lat angażują się na rzecz społeczności, wielu też zareagowało ofiarnością i pracą na bieżące problemy pandemii oraz uchodźstwa mieszkańców Ukrainy.

W tym roku Rzecznik chce szczególnie podkreślić, że więźniowie są połączeni siecią społecznych powiązań z osobami pozostającymi na wolności – pozostają w kontakcie ze swoimi rodzinami, z bliskimi, podejmują naukę, pracują, zabiegają o rozwiązanie swoich problemów w urzędach. Możliwość utrzymywania kontaktów ze światem zewnętrznym, do którego powrócą po odbyciu kary, jest jednym z praw osoby pozbawionej wolności.

Jednakże niedawna nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego w praktyce ograniczyła możliwość kontaktów osadzonych ze światem zewnętrznym, zarówno telefonicznych, jak i korespondencyjnych. Prowadzi to do ubytków więzi uczuciowej z bliskimi, trudności w załatwianiu spraw urzędowych i utrzymania się więźnia w sieci społecznych powiązań, które pozwalają na skuteczną readaptację społeczną, leżącą w interesie nas wszystkich.

Ograniczenie praw więźniów w zakresie kontaktów ze światem zewnętrznym nie wpływa bowiem wyłącznie na osoby pozbawione wolności. Poruszającym przykładem grupy, która cierpi w wyniku wprowadzonych zmian, są dzieci rodziców pozbawionych wolności. W Międzynarodowym Dniu Praw Więźniów żywe pozostaje więc także hasło „Nie moja wina, ale moja kara”, towarzyszące kampanii społecznej na temat sytuacji tej grupy dzieci. Rzecznik nie pozostaje obojętny na ich problemy.

Warto przypomnieć, że Międzynarodowy Dzień Praw Więźniów obchodzimy w rocznicę urodzin Nelsona Mandeli – wybitnego działacza na rzecz praw człowieka, który jako więzień sumienia pozbawiony był wolności przez 27 lat. W uznaniu dla jego zasług przyjęto tzw. Reguły Mandeli, określające standardy traktowania więźniów. Stanowią one między innymi, że biorąc pod uwagę przyszłość osadzonego po zwolnieniu, należy dążyć do umożliwienia mu podtrzymywania lub poprawy jego relacji z pozostającymi na wolności osobami bliskimi, rodziną oraz instytucjami sprzyjającymi jego resocjalizacji. Te reguły nabierają dziś w Polsce szczególnego znaczenia.

ZRPO Wojciech Brzozowski: Prawa więźniów to nasza wspólna sprawa

18 lipca przypada Międzynarodowy Dzień Praw Więźniów, data o szczególnym znaczeniu dla Rzecznika Praw Obywatelskich.

Nie jest łatwo upominać się o prawa więźniów. Wiele osób uważa, że więźniowie nie powinni mieć żadnych praw; że zasłużyli na wszystko, co najgorsze; że więzienie to nie ośrodek wypoczynkowy; że zamiast prawami więźniów należałoby się zająć prawami ofiar, tak jakby jedno wykluczało drugie. Mówią to najczęściej ludzie, którzy nie zdają sobie sprawy z tego, jak wyglądają realia życia w zakładzie karnym i na czym polega kara pozbawienia wolności.

Tak, kara powinna być dolegliwa. Ale nasza Konstytucja mówi, że każda osoba pozbawiona wolności powinna być traktowana w sposób humanitarny. Skoro kara została już wymierzona, to warunki jej odbywania nie mogą być dodatkową karą, nieprzewidzianą w wyroku skazującym. Więzień nie przestaje być człowiekiem. Nie traci prawa do sądu, prawa dostępu do informacji publicznej, prawa do nauki, prawa do opieki medycznej i wielu innych.

W niektórych przypadkach nie da się zresztą precyzyjnie oddzielić praw więźniów od praw osób pozostających na wolności. Jeśli ograniczamy więźniowi kontakt telefoniczny, już i tak bardzo ograniczony, z małoletnimi dziećmi, to zastanówmy się: czy ucierpi na tym tylko więzień, czy także dzieci? No i nie zapominajmy, że znakomita większość więźniów kiedyś wyjdzie na wolność. Czy nie powinno nam zależeć, żeby mogli po latach odbudować osłabione więzi, odnaleźć się w społeczeństwie, podjąć uczciwą pracę? Jeśli odetniemy ich całkowicie od świata zewnętrznego, szanse na to będą niewielkie. Na takim scenariuszu nikt nie skorzysta.

Prawa więźniów to nasza wspólna sprawa.

Biogram Nelsona Mandeli

Nelson Mandela (ur. 18 lipca 1918 r., zm. 5 grudnia 2013 r.) był jednym z przywódców ruchu przeciwko apartheidowi, politykiem, ale przede wszystkim aktywnym działaczem na rzecz praw człowieka, walczącym o wolność, sprawiedliwość i równe traktowanie. Przyczynił się on między innymi do odejścia od polityki apartheidu w Republice Południowej Afryki (RPA), prowadził kampanię na rzecz walki z AIDS, jak również utworzył pod swoim imieniem fundację zajmującą się ochroną praw dzieci. Co najistotniejsze jednak – był przez 27 lat więźniem politycznym, który każdego dnia w czasie swojego wieloletniego pobytu w więzieniu walczył o godne traktowanie osób pozbawionych wolności.

Za swoje osiągnięcia został nagrodzony w 1993 r. Pokojową Nagrodą Nobla, a w roku 1994 wybrany na urząd prezydenta RPA. Jednakże zanim do tego doszło, Mandela był represjonowany w swoim kraju, aresztowany i skazany za rzekome akty sabotażu i przygotowywanie inwazji obcych państwa na RPA. W więzieniu spędził 27 lat, z czego 18 lat na Robben Island. Będąc pozbawionym wolności Mandela dostępnymi sobie środkami aktywnie walczył o godne traktowanie więźniów. Działalność Mandeli miała niebagatelny wpływ na ogólnoświatową dyskusję o stanie więziennictwa, sytuacji i prawach osób pozbawionych wolności oraz na międzynarodowe prawodawstwo.

Zwieńczeniem powyższej dyskusji było przyjęcie 7 października 2015 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucji zawierającej Wzorcowe reguły minimalne ONZ dotyczące postępowania z więźniami, nazywane również „Regułami Mandeli”. Mają one zapewnić między innymi: kontakt osadzonego ze światem zewnętrznym, gwarancję podmiotowego traktowania oraz dokładnej klasyfikacji osadzonych i zindywidualizowaną ofertę readaptacyjną dla każdego z nich. Zasadniczym celem rezolucji jest poprawienie sytuacji więźniów na świecie oraz stworzenie warunków sprzyjających ich resocjalizacji i reintegracji. Dokument ten nie ma charakteru wiążącego dla Polski, jednakże winien być brany pod uwagę przy tworzeniu reguł postępowania z więźniami, a jego treść powinna być rozpowszechniana we wszystkich jednostkach penitencjarnych.