Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Ministerstwo Edukacji Narodowej udzieliło odpowiedzi na uwagi Krajowego Mechanizmu Prewencji dotyczące projektu rozporządzenia regulującego m.in. prawa osób przebywających w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Wprowadzone do projektu poprawki w dalszym ciągu nie gwarantują nieletnim matkom możliwości przebywania w ośrodkach ze swoimi dziećmi.

Działalność Krajowego Mechanizmu Prewencji (KMP) polega na regularnym sprawdzaniu sposobu traktowania osób pozbawionych wolności. 28 sierpnia br. KMP przedstawił opinię do projektu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach. Przedstawione uwagi dotyczą osób przebywających w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych (MOW).

KMP zwrócił uwagę m.in. na potrzebę dostosowania placówek oświatowych do potrzeb osób z niepełnosprawnością oraz wyznaczenia odrębnych pokoi odwiedzin w celu zapewnienia prywatności. Wskazano również na potrzebę zagwarantowania przyjmowanym do placówek nieletnim opieki medycznej w gabinetach profilaktyki zdrowotnej. Ponadto zwrócono uwagę, że zapis o monitorowaniu losów byłych wychowanków jest zbyt ogólnikowy i może naruszać prawo do prywatności. Pozytywnie oceniono natomiast regulację, która określała zakres pomocy udzielanej wychowance w ciąży oraz po urodzeniu dziecka (§ 15 projektowanego rozporządzenia).

W odpowiedzi na powyższe uwagi Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej wskazał, że w projekcie rozporządzenia zrezygnowano z regulacji przewidującej obowiązek prowadzenia przez m.in. młodzieżowe ośrodki wychowawcze monitorowania losów byłych wychowanków. Wprowadzono natomiast obowiązek zapewnienia przez MOW i inne placówki, których rozporządzenie dotyczy, odpowiednich warunków umożliwiających wychowankom kontakt z rodzicami, z poszanowaniem ich prywatności.

Propozycja wprowadzenia regulacji wskazującej na konieczność poddania wychowanków, w chwili przyjęcia do MOW, wstępnemu badaniu wykonanemu przez pielęgniarkę lub lekarza, a także na konieczność poddania wychowanka w dalszej kolejności okresowym badaniom profilaktycznym, nie została uwzględniona. Sekretarz Stanu wskazał na to, że wychowankowie tych ośrodków korzystają z podstawowej opieki zdrowotnej na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz aktów wykonawczych do tej ustawy. Z uwagi na przepis ustawy o systemie oświaty, w którym wskazano, że do realizacji zadań statutowych szkoła publiczna powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej, zrezygnowano z określania w rozporządzeniu obowiązku posiadania przez placówki gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. W skład placówek, m.in. MOW wchodzi szkoła, która powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania z takiego gabinetu.

Odnosząc się do postulatu dostosowania placówek oświatowych do potrzeb osób z niepełnosprawnością, MEN wskazało, że uregulowanie w przepisach rozporządzenia zakresu dostosowania infrastruktury w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych stanowiłoby wykroczenie poza upoważnienie ustawowe zawarte w ustawie o systemie oświaty.

MEN poinformowało również, że do rozporządzenia wprowadzono przepis, zgodnie z którym młodzieżowy ośrodek wychowawczy wspiera nieletnią matkę w uczestniczeniu w bieżącej pieczy nad dzieckiem i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej.

Marcin Mazur, Z-ca Dyrektora Zespołu Krajowy Mechanizm Prewencji w Biurze RPO:

Z pierwotnego brzmienia § 15 projektowanego rozporządzenia (MOW […] zapewnia nieletniej matce stały kontakt z dzieckiem, możliwość sprawowania opieki nad dzieckiem poza czasem nauki w szkole oraz udział w jego wychowywaniu), można było wnioskować, że intencją projektodawcy jest umożliwienie nieletnim matkom przebywania z dziećmi w MOW. Jest oczywiste, że ze względów konstytucyjnych pewne przepisy wskazujące na możliwość przebywania nieletniej matki z jej dzieckiem w MOW, muszą być zapisane w ustawie o postepowaniu w sprawach nieletnich. Z treści odpowiedzi udzielonej przez Podsekretarza Stanu wynika jednak, że „intencją przepisu nie było umożliwienie przebywania w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych nieletnim matkom wraz z dziećmi, lecz umożliwienie nieletniej matce, w miarę możliwości, udziału w sprawowaniu opieki nad dzieckiem”. W dalszym ciągu mamy zatem do czynienia z sytuacją, w której ustawodawca nie respektuje zapisów wynikających z ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który w art. 113 § 1 i 2 wskazuje, że niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem i bezpośrednie porozumiewanie się. Co więcej brak stosownych regulacji umożliwiających przebywanie nieletnim matkom w MOW ze swoimi dziećmi, narusza przepisy art. 18, 47 i 71 ust. 2 Konstytucji RP.

KMP.573.52.2014