Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków popiera pomysł RPO, by w Kruszynianach – gdzie mają powstać kurze fermy - utworzyć tzw. park kulturowy
• Powołanie parku – oznaczające zakaz lokalizacji uciążliwych inwestycji - pozostaje jednak w wyłącznej gestii władz gmin Krynki
• Pozytywna opinia Konserwatora – wobec braku działania ze strony gminy – nie ma znaczenia dla sprawy
• W świetle przepisów nie jest zaś możliwy wpis do rejestru zabytków pól i łąk wsi jako "otoczenia zabytku” lub "układu ruralistycznego”  - wskazuje Konserwator

Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje kolejne działania w sprawie budowy ferm przemysłowych na terenie gminy Krynki, we wsiach Górka i Kruszyniany. Jest to przedmiotem sporu między mieszkańcami żyjącymi z turystyki a tymi, którzy stawiają na biznes fermiarski.

Gmina Krynki słynie z bogactwa przyrodniczego (obszar Natura 2000) i wielokulturowej historii. W Kruszynianach - wsi założonej przez Tatarów z nadania króla Jana III Sobieskiego - znajdują się słynne na całym świecie: drewniany meczet z XVII w, mizar i cerkiew prawosławna. Wszystkie te obiekty, a także układ przestrzenny wsi z XVII, wpisane są do rejestru zabytków.

Rzecznik włączył się do sporu po skargach mieszkańców. Podziela obawy mieszkańców, że kurzy przemysł zaszkodzi temu dziedzictwu. Odstraszy turystów, a samym mieszkańcom uprzykrzy życie i pozbawi ich źródła dochodów. W takich warunkach dbanie o spuściznę przodków zapewne okaże się ostatnią pozycją na liście ich potrzeb – a to może oznaczać kres sławy Kruszynian jako kolebki wielokulturowości.

Dla władz gminy unikatowe dziedzictwo kulturowe Kruszynian nie jest ważnym argumentem przeciw fermom. Dlatego zastępca Rzecznika Maciej Taborowski spytał prof. Małgorzatę Dajnowicz, Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, o zasadność wprowadzenia na terenie Krynek  - lub choćby samych Kruszynian - parku kulturowego. Zgodnie z przepisami uchwałę w tej sprawie podejmuje Rada Gminy, ale obowiązana jest ona wcześniej do zasięgnięcia opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 

RPO poddał też pod rozwagę wpisanie obszaru całej wsi do rejestru zabytków jako "układu ruralistycznego". W ten sposób wszelkie inwestycje na tym terenie musiałyby być uzgadniane bezpośrednio z Konserwatorem.

Odpowiedź Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

Podlaski Wojewódzki Konserwator monitoruje sytuację związaną z tą inwestycją w sposób ciągły od ponad roku – odpisała RPO prof. Małgorzata Dajnowicz. Zaproponowane przez Rzecznika rozwiązania były już poddawane wielokrotnie pogłębionej analizie prawnej. 

Historyczny układ przestrzenny wsi Kruszyniany (tzw. układ ruralistyczny) objęty jest ochroną konserwatorską na mocy decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku z 17 grudnia 1979 r. Co za tym idzie, pozostaje on od wielu lat pod stałą kontrolą Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku. Teren ten obejmuje przestrzenne założenie wiejskie zawierające zespoły budowlane i pojedyncze budynki, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg (art. 3 ust 12 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).

Wielkość obszaru wpisu została przeanalizowana pod kątem historycznego ulokowania wsi i obejmuje cały teren pierwotnego założenia osadniczego. Co za tym idzie, brak jest aktualnie podstaw do jego zmiany. „Tereny otwarte, zielone, słabo zainwestowane”, jak postuluje Rzecznik w swym piśmie, nie stanowią zaś w świetle powyższego przepisu założenia wiejskiego w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. Nie mogą zatem stanowić elementu układu ruralistycznego.

Ochroną objęte są również (na mocy indywidualnych wpisów do rejestru zabytków) meczet oraz mizar. Obiekty te wraz z meczetem i mizarem położonym w Bohonikach (gmina Sokółka) zostały uznane za Pomnik Historii. PWKZ w roku 2018 przyznał dotację na prowadzone prace budowlane przy ogrodzeniu mizaru w Kruszynianach.

Planowana inwestycja, związana z budową ferm kurzych, lokalizowana jest w odległości ponad kilometra od granicy ochrony i znajduje się poza terenem zabudowanym wsi - na obszarze aktualnych pól i łąk.

Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków w odpowiedzi na prośby mieszkańców już w marcu 2019 r. spotkał się ze społecznością lokalną. Podczas wizyty wyraził swoje zaniepokojenie planowaną inwestycją oraz wskazał dostępne rozwiązania prawne - w tym zaproponował uchwalenie przez gminę Krynki dla danego obszaru miejscowego planu zagospodarowania  przestrzennego lub też podjęcie uchwały w przedmiocie utworzenia parku kulturowego.

PWKZ popiera pomysł utworzenia parku kulturowego na terenie wsi Kruszyniany, niemniej jednak, jak wskazał sam Rzecznik Praw Obywatelskich, jego powołanie pozostaje w wyłącznej gestii władz gmin Krynki. W związku z powyższym Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków zwraca się z zapytaniem czy Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do gminy Krynki o zajęcie stanowiska w przedmiocie utworzenia parku kulturowego wsi Kruszyniany lub objęcia terenu inwestycji miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Pozytywna opinia PWKZ w przedmiocie utworzenia parku kulturowego, przy jednoczesnym braku działania ze strony właściwej miejscowo gminy, pozostanie bowiem bez znaczenia dla sprawy.

PWKZ zajmował w sprawie problemu stanowisko wielokrotnie, co uwidocznione zostało w odpowiedzi z dnia 22.02.2019r. na interpelację poselską ws. zagrożenia wartości kulturowych Kruszynian, wystosowaną przez Premiera Piotra Glińskiego. Wskazano, że Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków podziela obawy mieszkańców Kruszynian i społeczności muzułmańskiej, że uciążliwości dla środowiska przyrodniczego i kulturowego, wywołane funkcjonowaniem przemysłowych ferm drobiu w pobliżu zabytkowego układu przestrzennego wsi Kruszyniany, którego najważniejszymi elementami są meczet i mizar, stanowią realne zagrożenie wartości kulturowych miejscowości.

Należy też mieć na uwadze, że Kruszyniany leżą na Szlaku Tatarskim. Skutki uboczne (wzmożony transport kołowy, odór, zagrożenie sanitarne) działalności rolniczej tego typu, zlokalizowanej na obrzeżu Kruszynian, będą miały niekorzystny wpływ na atrakcyjność turystyczną miejscowości. Niemniej jednak, co dostrzeżono również w treści interpelacji, "działka, na której planowana jest budowa przemysłowej fermy drobiu, leży ok 1400 m na północny zachód od granicy obszaru objętego ochroną konserwatorską".

Pragnę również zauważyć, że zaproponowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich rozwiązanie w postaci wpisu do rejestru zabytków całej powierzchni geodezyjnej wsi Kruszyniany (łącznie z polami i łąkami) jako otoczenia zabytku nie jest w aktualnej sytuacji rozważane. Jak wskazuje bowiem art. 3 pkt 15 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, otoczeniem zabytku jest teren wokół zabytku lub przy zabytku wyznaczonym w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków ustanowiony w celu:

• ochrony wartości widokowych,
• ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.

Wobec faktu, iż zgodnie z ustawą obie te przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, przy założeniu, że inwestycja lokalizowana jest ponad kilometr od terenu objętego ochroną, ocena możliwości spełniania tych przesłanek jest trudna, wręcz niemożliwa do wykazania.

Reasumując, należy wskazać, że zaproponowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich rozwiązanie w postaci dokonania wpisu do rejestru zabytków pól i łąk wsi Kruszyniany jako "otoczenia zabytku” lub "układu ruralistycznego” wobec obowiązującego brzmienia przepisów- prawnych nie jest możliwe do realizacji.

Postulaty zaś co do objęcia terenu inwestycji miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego lub ustanowienia na tym terenie parku kulturowego choć słuszne i popierane przez PWKZ pozostają całkowicie poza zakresem jego kompetencji - w wyłącznej gestii gminy Krynki

V.7203.21.2019