Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Sądownictwo rodzinne boryka się z wieloma problemami, o których zaświadczyć mogą uczestnicy postępowań sądowych. Poprosiliśmy praktyków - sędziów rodzinnych, kierownika OZSS i kuratora - o podzielenie się refleksjami na temat tego, jak zorganizowane jest sądownictwo rodzinne, na jakie bariery napotykają sędziowie; we wspólnej dyskusji spróbujemy znaleźć możliwe rozwiązania.

- Sądy rodzinne pełnią szczególną rolę w społeczeństwie. Sędzia nie może orzekać tylko na podstawie ustawy czy własnego doświadczenia życiowego – mówiła moderatorka panelu  dyr. Kamilla Dołowska z BRPO

Ewa Ważny, wizytator, SSO w Gdańsku: Sędziowie mają obowiązek wysłuchania dziecka przy postępowaniu rozwodowym.

Marzeniem jednego z dzieci podczas postępowania rozwodowego jest „aby moi rodzice przestali się kłócić”.

Sędziowie mają obowiązek wysłuchania dziecka w sprawach rodzinnych i rozwodowych, w szczególnych przypadkach jest możliwie odstąpienie od wysłuchania . Sędziowie szkolą się w tym zakresie ,  potrafią to robić ,dzieci są szczere w swoich wypowiedziach. Podczas wysłuchania chłopca w sądzie na pytanie jakie ma marzenia  odpowiedział ,,aby jego rodzice przestali się kłócić". 

Problematyka w funkcjonowaniu Sądów Rodzinnych:

• System losowego przydziału spraw sędziom w sprawach opiekuńczych opiekuńczych uniemożliwia ścisłą współpracę sędziego, kuratora, pracownika socjalnego, pedagoga z danego rejonu i wypracowanie całościowego planu pracy z rodziną, zatem odejście od zasady pracy sędziego w rejonach w wielu przypadkach nie jest  korzystne. Sędzia powinien znać daną rodzinę, wiele spraw się zazębia , nowy sędzia musi zapoznać się z materiałem w innych sprawach; nieznany jest algorytm losowania, zachowanie tego samego składu z udziałem ławników w sprawach rozwodowych jest utrudnione;
• Dwuinstancyjności sądownictwa rodzinnego - aby środki odwoławcze od orzeczeń rodzinnych rozpoznawali sędziowie rodzinni a nie cywilni lub gospodarczy;
• Praca sekretariatu  - przeciążenia pracą, duża rotacja pracowników, łatwo o błędy;
• Znaczne obciążenia sędziów - dyżury psychiatryczne, postępowanie wykonawcze, wnioski o udzielenie zabezpieczenia, sprawy pilne i wymagające natychmiastowej decyzji: zezwolenia na zabiegi medyczne, umieszczenia nieletnich w schronisku itp.;
• Wakaty wśród sędziów  -przejścia w stan spoczynku, wieloletni brak konkursów, delegacje sędziów do MS, długotrwałe zwolnienia lekarskie;
• Referendarze -  braki w sądach rodzinnych;
• Kwestia awansów zawodowych sędziów ,oceny pracy wielu osób w krótkim czasie ;
• Jakość legislacji: nagłe zmiany ustawowe (brak szkoleń i wcześniejszego przygotowania), zła jakość ustaw międzyresortowych (MS i MZ);
• Konieczność ograniczenia kognicji sądów rodzinnych;
• Rodziny zastępcze - brak ich odpowiedniej liczby, umieszczanie dzieci w placówkach, rozdzielanie rodzeństwa ,brak rodzin zastępczych specjalistycznych i resocjalizacyjnych;
• Brak miejsc w placówkach leczenia psychiatrycznego i odwykowego dla dzieci i młodzieży;
• Problemy ze znalezieniem kandydatów na opiekunów i kuratorów dla osób ubezwłasnowolnionych;
• Problemy w zakresie wydawania opinii specjalistycznych,  brak odpowiedniej liczby biegłych szczególnie w zakresie psychiatrii i psychologii, długie okresy oczekiwania na opinie OZSS;
• Wnioski o udzielenie zabezpieczeń w toku postępowań - czy konieczne jest zaskarżanie tych postanowień, skoro ich istotą jest szybkie rozstrzygnięcie?
• Tabela alimentacyjna – jako wytyczne dla sądów ,  podobne tabele można wprowadzić w sprawach o kontakty (wiek dziecka- przełożenie na częstotliwość kontaktów)- jako punkt wyjścia w sprawie;
• Mediacje-konieczna dalsze edukacja społeczeństwa w tym zakresie.

Maria Zamiela-Kamińska, Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów

• Pracuje tu psycholog, pedagog i lekarz
• Zadanie – sporządzenie opinii w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz w sprawach nieletnich na podstawie przeprowadzonych badań psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich
• Ważna jest baza lokalowa
• Praca zespołowa – opinię wydają min. dwie osoby
• Wielopoziomowa kontrola
• Bogaty warsztat pracy
• Opinie są interdyscyplinarne
• Nadrzędność dobra małoletnich i zabezpieczenie ich potrzeb

Słabe strony

• Niewystarczająca obsługa kadrowa (kryzys kadrowy) – duży zakres spraw a wynagrodzenie, obciążenie obowiązkiem służbowym, praca pisemna.

Są spore trudności w pozyskiwaniu specjalistów radzących sobie w opiniowaniu spraw

• Zakaz kontaktów a badanie więzi i relacji rodzinnych. Badanie więzi wymaga obserwacji konkretnych zachowań
• Teza dowodowa – okoliczność badania wykraczająca poza kompetencje
• Łączenie diagnozy i mediacji
• Wskazywanie w tezie dowodowej narzędzia diagnostycznego do przeprowadzenia badania
• Seksuolog dziecięcy do badania w sprawach gdzie występuje podejrzenie przekroczenia granic, nadużycia, molestowania seksualnego dziecka
• Nie ma seksuologa dziecięcego
• Prywatne opinie tzw. jednostronne
• Zaoczna ocena opiniowanego czy podopiecznego
• Uleganie emocjom
• Cedowanie decyzyjności na małoletnie dzieci
• Wskazywanie w tezie specjalistów – psycholog, pedagog
• Niecelowanie wezwania na rozprawy

Postulaty:

• zmiany przepisów
• dostosowanie zakresu zadań
• wprowadzenie ścieżki awansowej
• wynagrodzenie adekwatne
• decyzyjność organów prowadzących postępowanie
• normatywna rola opinii, a zwłaszcza rozstrzygnięć sądowych
• superwizja
• rozwiązania systemowe służące normowaniu sytuacji dziecka
• współpraca z organami zlecającymi wydanie opinii

Małgorzata Jaszczółt – kurator rodzinny (Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim)

Bariery:

1. Brak regulacji prawnych np. nadzór kuratora nad nieletnimi

• Podmiotem działania kuratora jest rodzic, a nie dziecko.
• Problem z wywiadami środowiskowymi
• Obecność kuratora przy kontaktach rodziców z dzieckiem (czasochłonne, obciążające psychicznie, wiążą się z dużą ilością skarg)

2. Obciążenie kuratorów

• Kurator nie może ograniczyć się do rozmowy z podopiecznymi, musi przeanalizować akta sprawy, musi dojechać i wrócić, obserwować zachowania rodziców w stosunku do dzieci.
• Kurator zbiera również informacje w szkole

3. Czas i fizjologia

• Kurator na jednego podopiecznego w miesiącu ma 33 minuty
• Kontakty rodziców z dziećmi – jeżeli kontakty trwają kilka godzin, kto płaci za posiłek kuratora, czy kurator musi wejść do wody podczas pobytu na basenie. Czy kurator chodzi z dzieckiem do toalety

4. Zasoby środowiskowe i dostępność pomocy

• Problemem jest dostępność pomocy medycznej.
• Problemem jest również mentalność klientów – gotowość do pomocy, zdolność do czerpania z pomocy, przyznania się samemu przed sobą

5. Ramy prawne czynności kuratora – ich brak

• Potrzeba jest kodeksu postępowania wykonawczego, sprecyzowania przepisów dot. wywiadów środowiskowych czy w sprawach kontaktów.
• Konieczne jest urealnienie limitów obciążeń (zwłaszcza przy wywiadach środowiskowych)
• Szkolenia dot. RODO