Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik wystąpił na III Konwencie Marszałków Województw RP. Gospodarzem spotkania było województwo lubuskie, które w II półroczu 2020 roku objęło przewodnictwo w Konwencie Marszałków Województw RP
• Na spotkaniu samorządowców z całej Polski RPO mówił o działaniach podejmowanych dla zwalczania przemocy domowe
• Jeszcze niedawno na przemoc domową patrzyliśmy, jak na przykrą sprawę prywatną. Tymczasem przemoc domowa, na którą państwo nie reaguje, to naruszenie podstawowych praw człowieka – podkreślił Adam Bodnar

Na III Konwencie Marszałków Województw RP Rzecznik Praw Obywatelskich poruszył temat przeciwdziałania przemocy domowej.

Walka z przemocą domową to walka państwa z obojętnością, zapewnienie działającego systemu wsparcia dla osób doświadczających przemocy, zwalczanie szkodliwych stereotypów, a także mechanizmy, które pomogłyby sprawcom przemocy radzić sobie z agresją czy przechodzić skuteczną resocjalizację. Badania np. Kantar dla Ministerstwa Rodziny, pokazują, że w Polsce diametralnie zmienia się postrzeganie przemocy domowej. Jeszcze niedawno na przemoc domową patrzyliśmy, jak na przykrą sprawę prywatną. Tymczasem przemoc domowa, na którą państwo nie reaguje to naruszenie podstawowych praw człowieka – podkreślił RPO.

Latem wybrzmiał niepokojący projekt wypowiedzenia konwencji antyprzemocowej (stambulskiej), który pomaga państwom rozwijać mechanizmy walki z przemocą wobec kobiet. Nie jest to żaden akt ideologiczny – stanowczo podkreślił Rzecznik. Konwencja jest narzędziem, które pomaga poprawić funkcjonowanie systemów krajowych i wprowadza standardy, które powinny stać się naszą codziennością, a nie źródłem kontrowersji czy sporów.

Adam Bodnar zwrócił także uwagę na trudną sytuację grup szczególnie narażonych na przemoc np. osób starszych, dzieci, kobiet z niepełnosprawnościami czy migrantek. Sytuacji nie ułatwia fakt, że system opieki psychiatrycznej przeżywa obecnie fatalne załamanie.

Epidemia przemocy

RPO przykłada dużą wagę do uważnego monitorowania istniejących mechanizmów państwowych oraz podniesienie świadomości społecznej o przemocy domowej. Epidemia koronawirusa postawiła osoby doświadczające przemocy domowej w rozpaczliwej sytuacji. Osłabienie gospodarki, przez które wiele osób straciło pracę pogłębiła problemy finansowe wielu rodzin. Konieczność izolowania się i pracy zdalnej spowodowały z kolei, że większość czasu spędzamy w domach. Dlatego w wielu rodzinach, w których sytuacja przemocy domowej występowała lub stosunki rodzinne były bardzo napięte, agresja eskalowała. W okresie pandemii Niebieska Linia odebrała ponad 4 razy więcej wiadomości mailowych z prośbą o pomoc, niż w podobnym okresie czasu w poprzednich latach.

Na początku maja Rzecznik zwrócił się do wszystkich urzędów wojewódzkich o dokonanie oceny funkcjonowania w czasie pandemii COVID-19 systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz poinformowanie, czy miejsca bezpiecznego schronienia dla ofiar pozostają otwarte i dostępne, a w sytuacji ograniczenia dostępności - o wskazanie, czy zostały zapewnione alternatywne miejsca, gdzie można uzyskać schronienie. RPO otrzymał informacje z 15 województw (brak informacji z województwa kujawsko-pomorskiego). Wojewodowie informowali samorządy o funkcjonowaniu bezpłatnej aplikacji mobilnej „Twój Parasol” oraz opracowanej przez Biuro Rzecznika publikacji  „Osobisty plan awaryjny”. Na stronach samorządowych pojawiały się zaktualizowane informacje o miejscach udzielających schronienia i wsparcia także w trakcie epidemii.

Rzecznik jest też zaniepokojony sytuacją samotnych matek z dziećmi, które szukają wsparcia. Rzecznik podziela wyrażoną w Informacji NIK „Wsparcie dla potrzebujących schronienia matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży” ocenę, że działania większości samorządowych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej nie zapewniły odpowiedniego wsparcia potrzebującym schronienia matkom z małoletnimi dziećmi oraz kobietom w ciąży.

Pod jednym dachem z agresorem

Rzecznik otrzymuje skargi na długotrwałość postępowań sądowych w sprawach, w których osoby dotknięte przemocą w rodzinie wystąpiły do sądu z żądaniem zobowiązania sprawcy przemocy do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania. Ze skarg wynika, ze niejednokrotnie takie sprawy przeciągają się, co z kolei poważnie eskaluje sytuację.

W kwietniu 2020 roku przyjęta została ustawa o natychmiastowym opuszczeniu mieszkania przez sprawcę. Policjant będzie mógł nakazać sprawcy przemocy, by natychmiast wyprowadził się z mieszkania. Jeśli ofiara boi się powrotu sprawcy, będzie mogła wystąpić do sądu o przedłużenie nakazu. Agresor będzie miała na to 14 dni. Sprawca przemocy będzie się mógł odwołać od tego do sądu , który jego zażalenie rozpatrzy w ciągu trzech dni. Jak widać terminy są krótkie i powinny poprawić sytuację. To zdaniem RPO krok w dobrą stronę dla poprawy sytuacji osób doświadczających przemocy.

Niestety brakuje dalej prawa, które zapewniałoby zakaz zbliżania sprawcy przemocy do jego ofiar.

Rozmawiajmy o przemocy

Niezwykle istotne są badania, kampanie zwiększające świadomość społeczną dotyczącą przemocy domowej. Debata na ten temat pomaga zwalczać stereotypy, a także ułatwić osobom doświadczającym przemocy poszukiwanie wsparcia i rozwiązań.

Pomoc prawna i wsparcie państwa dla ofiar, ale też dla sprawców przemocy

Konwencja stambulska wymaga stworzenia działającego systemu wsparcia dla sprawców przemocy. Istnieją metody pracy, które pomagają oduczyć się agresywnego reagowania. Prewencja musi być wielopoziomowa, pozytywnie wzmacniająca, ale przede wszystkim musi wynikać z woli danej osoby do wprowadzenia życiowych zmian oraz zapanowania nad agresją.

Także osoby doświadczające przemocy potrzebują więcej wsparcia od państwa w kontakcie z organami reagującymi na przestępstwa czy w trakcie rozprawy przed sądem.

Kłopoty ze sprawami przed sądem czy mechanizmami dochodzenia sprawiedliwości mogą mieć nie tylko cudzoziemcy, ale np. osoby niewidzące, z niepełnosprawnością intelektualną, głusi, osoby niepełnoletnie czy osoby z niepełnosprawnością. W polskiej procedurze karnej nie ma systemowych rozwiązań - pojedyncze regulacje nie gwarantują pomocy osobom, które mogą mieć problem ze zrozumieniem tego, co się dzieje na policji czy w sądzie.

Trzeba wprowadzić konkretne standardy i procedury np. specjalistów prowadzących przesłuchanie w delikatnych sprawach, unikanie zadawania pytań o sytuację rodzinną czy osobistą, które nie mają związku ze sprawą, przygotowanie odpowiednich pomieszczeń do składania zeznań, wzmocniona ochrona osób narażonych na powtórną wiktymizację etc.