Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Odmowa udzielenia więźniom dostępu do stron internetowych zawierających informacje prawne stanowi naruszenie ich prawa dostępu do informacji.

W dniu 19 stycznia 2016 r. zapadł wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (dalej ETPC) w sprawie Kalda v. Estonia (skarga nr 17429/10). Trybunał stwierdził naruszenie art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, stanowiącego o wolności wyrażania opinii.

Sprawa dotyczyła skargi więźnia na odmowę udzielenia mu dostępu do trzech stron internetowych, zawierających informacje prawne. Pan Kalda – wnioskodawca, skarżył się w szczególności, że w świetle prawa estońskiego naruszyło to jego prawo do uzyskania informacji przez internet i uniemożliwiło pozyskanie informacji prawnych na potrzeby postępowań sądowych, których był uczestnikiem (sprawy przeciwko zakładom karnym). Administracja jednostki penitencjarnej, w której odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności, odrzuciła jego wniosek o przyznanie dostępu do strony internetowej Biuro Informacji Rady Europy w Talinie i dwóch rządowych baz danych, tj. strony internetowej Kanclerza Sprawiedliwości i Parlamentu Estonii. Strony te zawierały tłumaczenia i streszczenia wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, opinie prawne oraz projekty ustaw, uzasadnienia, protokoły z posiedzeń parlamentu Estonii.

Trybunał stwierdził, że Państwa Strony Konwencji nie są zobowiązane do zapewnienia więźniom dostępu do internetu. Niemniej jednak, jeśli państwo chce umożliwić taki dostęp (tak jak w przypadku Estonii), to musi podać powody odmowy dostępu do określonych stron internetowych. W sprawie pana Kalda przyczyny odmowy, tj. względy bezpieczeństwa i koszty, nie są wystarczające dla usprawiedliwienia ingerencji w prawo do informacji. W szczególności ETPC zwrócił uwagę, że władze podjęły już działania, aby odpowiednio zabezpieczyć możliwość korzystania z internetu przez osoby pozbawione wolności. Dostęp jest zapewniony na komputerach specjalnie zaadoptowanych na ten cel i pod nadzorem funkcjonariuszy. Poniesiono zatem również określone koszty. Tymczasem krajowe sądy nie podjęły się przeprowadzenia żadnej szczegółowej analizy odnośnie do ewentualnego zagrożenia bezpieczeństwa w związku z dostępem do trzech dodatkowych stron internetowych. Szczególnie biorąc pod uwagę, że są to strony prowadzone przez organizację międzynarodową oraz przez rząd Estonii.

Trybunał uznał, że kluczowym problemem nie była odmowa władz  udostępnienia informacji, ponieważ wniosek p. Kalda odnosił się do informacji, które były już powszechnie dostępne w publicznej domenie internetowej. Skarga dotyczyła raczej dostępu do informacji publikowanych na konkretnych stronach internetowych. W tym kontekście Trybunał powtórzył, że internet odgrywa ważną rolę w zwiększaniu rozpowszechniania informacji w ogóle. Ponadto, w przypadku więźniów większa ilość informacji jest dostępna tylko w internecie – oficjalna publikacja aktów prawnych w Estonii odbywa się aktualnie wyłącznie w wersji elektronicznej, zaś wersja papierowa nie jest już wydawana.

Trybunał podkreślił, że pozbawienie wolności nierozerwalnie związane jest z licznymi ograniczeniami w komunikowaniu się ze światem zewnętrznym. Przepis art. 10 EKPC nie może być interpretowany jako zobowiązujący Państwa Strony Konwencji do zapewnienia więźniom dostępu do internetu. Trybunał uznał jednak, że skoro na mocy prawa estońskiego przyznano więźniom dostęp do określonych stron zawierających informacje prawne, ograniczenie dostępu do innych stron internetowych, które również zawierają informacje prawne, stanowi już ingerencję w prawo do otrzymania informacji. Obowiązująca w Estonii ustawa o pozbawieniu wolności (Imprisonment Act) ogranicza dostęp więźniów do internetu wyłącznie do oficjalnych baz danych odnoszących się do legislacji oraz bazy orzeczeń sądowych. Jak wskazano, takie ograniczenie ma na celu ochronę praw innych osób oraz zapobieganie naruszeniom porządku i popełnianiu przestępstw.

Witryny, do których odmówiono dostępu zawierały informacje dotyczące praw podstawowych, w tym praw więźniów. Wnioskodawca potrzebował mieć dostęp do wskazanych stron internetowych, broniąc swoich praw w sądzie, zwłaszcza że sądy same korzystały z zawartych tam informacji. Ponadto, w momencie gdy pan Kalda wniósł skargę, estońskie tłumaczenia i streszczenia wyroków ETPC były dostępne wyłącznie na stronie internetowej Biura Informacji Rady Europy w Tallinie, do której odmówiono mu dostępu.

Trybunał nie został przekonany przez rząd Estonii, że powody nieprzyznania Panu Kalda dostępu do trzech stron internetowych były wystarczające. Nie uzasadniały one ingerencji w jego prawo do otrzymania informacji. ETPC uznał zatem, że doszło do naruszenia artykułu 10 Konwencji.

***

W kontekście przytoczonego wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Kalda v. Estonia warto zwrócić uwagę na praktykę i uregulowania polskiego prawa. Wyroki ETPC przeciwko innym państwom nie są wiążące dla Polski, ale powinny być traktowane jako rekomendacje. Wyznaczają one bowiem politykę orzeczniczą Trybunału.

Przepisy kodeksu karnego wykonawczego nie stanowią o prawie osoby pozbawionej wolności do dostępu do internetu.

Natomiast prawo dostępu do informacji publicznej przysługuje, zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 r., "każdemu", a więc  także osobie pozbawionej wolności. Za informację publiczną należy uznać informacje wytworzone przez władze publiczne oraz osoby pełniące funkcje publiczne oraz inne podmioty, które wykonują funkcje publiczne lub gospodarują mieniem publicznym, jak również informacje odnoszące się do wspomnianych władz, osób i innych podmiotów, niezależnie od tego, przez kogo zostały wytworzone.

Z informacji przekazanej Rzecznikowi Praw Obywatelskich w 2014 r. przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej wynika, że Służba Więzienna realizuje zadania zawarte w w/w ustawie, m.in. poprzez zapewnienie skazanym systemowego dostępu do internetu, do stron Biuletynu Informacji Publicznej. We wszystkich jednostkach penitencjarnych udostępnione zostały strony:

1. bip.rpo.gov.pl (Biuletyn Informacyjny Rzecznika Praw Obywatelskich),
2. rcl.gov.pl (strona Rządowego Centrum Legislacyjnego).

Niektóre jednostki rozszerzyły zakres udostępnionych stron także do Biuletynu Informacji Publicznej Służby Więziennej, Ministerstwa Sprawiedliwości, e-sądu.

Rzecznik Praw Obywatelskich monitoruje praktykę poszczególnych jednostek penitencjarnych we wskazanym obszarze, badając indywidualne skargi więźniów, jakie wpływają do Biura w związku z zagadnieniem dostępu do BIP.

Art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka stanowi, że każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.