Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problem ograniczenia zakresu podmiotowego w ustawie o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji. Literalne brzmienie przepisów tej ustawy wyłącza z jej zakresu szkody, które powstały w związku z wydaniem orzeczenia lub decyzji.

Co istotne, zgodnie z tekstem pierwotnym ustawy, odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługiwało w wyniku wydania orzeczenia albo decyzji, a nie było konieczne jej wykonanie. Obecne brzmienie przepisu jest efektem nowelizacji zainicjowanej poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Ustawodawca nie wskazał przy tym żadnych argumentów przemawiających za tą zmianą. Tymczasem ograniczenie odszkodowania i zadośćuczynienia jedynie do wykonania orzeczenia lub decyzji z jednoczesnym pozbawieniem osób represjonowanych rekompensaty z tytułu ich wydania powoduje, że znaczna część dolegliwych represji i krzywd jej nie podlega.

Poza odpowiedzialnością odszkodowawczą Skarbu Państwa w tym trybie pozostają takie represje jak: konieczność ukrywania się, utrata pracy czy przywilejów emerytalno-rentowych, co często powodowało pogorszenie się sytuacji finansowej całej rodziny osoby represjonowanej. Represje wynikające z samego faktu wydania orzeczenia lub decyzji o internowaniu odczuwalne są w większości przypadków do dnia dzisiejszego, rzutując na sytuację materialną represjonowanego i jego rodziny. Dochodzenie tego typu roszczeń na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego jest w zasadzie niemożliwe.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o rozważenie podjęcia stosownej inicjatywy ustawodawczej mającej na celu rozszerzenie katalogu osób uprawnionych z ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, wobec których zostały wydane orzeczenie lub decyzja, bez względu na okoliczność, czy były wykonane, tak aby osoby represjonowane otrzymywały stosowne odszkodowanie i zadośćuczynienie.