Biuletyn Informacji Publicznej RPO

18 lipca obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Nelsona Mandeli. Został ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2009 r. jako wyraz uznania dla wkładu byłego prezydenta Republiki Południowej Afryki w rozwój i propagowanie m.in. kultury pokoju i wolności, ochrony praw człowieka, pojednania, równości płci, praw dzieci i innych bezbronnych grup społecznych, walki z ubóstwem i nierównościami.

Dzień Nelsona Mandeli to także Dzień Praw Więźniów. Ustanowiono go, by skłonić społeczeństwo do refleksji na temat osób przebywających w różnych miejscach izolacji, których codzienne życie toczy się na zaledwie kilku metrach kwadratowych, a ich potrzeby są często zapomniane lub lekceważone.

Kobiety w izolacji penitencjarnej

W tym roku Rzecznik Praw Obywatelskich pragnie zwrócić szczególną uwagę na sytuację kobiet pozbawionych wolności. Niezbędne jest podejmowanie ciągłych starań, aby uwięzione kobiety były traktowane sprawiedliwie i godnie, z poszanowaniem idei równego traktowania, a także z uwzględnieniem ich szczególnych potrzeb – związanych m.in. z ciążą i opieką nad dziećmi, menstruacją i menopauzą w warunkach więziennych, dostępem do specjalistycznych badań lekarskich, zapewnieniem oddziaływań psychologicznych i terapeutycznych dla kobiet będących ofiarami przemocy.

Liczba kobiet w izolacji penitencjarnej rośnie

Z dostępnych danych wynika, że ​​ponad 740 tys. kobiet i dziewcząt przebywa w zakładach karnych na całym świecie w charakterze tymczasowo aresztowanych oraz skazanych. Kraje o najwyższym współczynniku populacji kobiet w więzieniach (czyli liczbie osadzonych kobiet na 100 tys. ludności kraju) to: USA (64), Tajlandia (47), Salwador (42), Turkmenistan (38), Brunei Darussalam (36), Makau-Chiny (32), Białoruś (30), Urugwaj (29), Rwanda (28) i Rosja (27).

Kobiety pozostają mniejszością we wszystkich systemach więziennictwa, ale liczba kobiet przebywających w więzieniach na całym świecie rośnie znacznie szybciej niż liczba mężczyzn. W latach 2000–2022 liczba osadzonych kobiet wzrosła o prawie 60%. W tym samym okresie liczba więźniów płci męskiej wzrosła o około 22%, a ogólny wzrost populacji więziennej (według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych) wyniósł około 30%. Szacuje się, że kobiety i dziewczęta stanowią 6,9% światowej populacji więźniów.

Także w Polsce od kilku lat obserwuje się wzrost liczby kobiet pozbawionych wolności. Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości w czerwcu 2024 r. liczba kobiet przebywających w jednostkach penitencjarnych wynosiła 3773, co stanowi 5,2% populacji więziennej. Dla porównania, w 2009 r. odsetek ten wynosił 3,2%, w 2017 r. – 3,88%, zaś w 2022 r. – 4,85%. Obecnie 16 kobiet odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Działania RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich stale występuje w obronie praw osadzonych – kobiet i mężczyzn – sygnalizując władzom istnienie problemów systemowych, interweniując w indywidualnych sprawach zgłaszanych do Biura RPO, a także prowadząc za pośrednictwem Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur wizytacje prewencyjne w zakładach karnych i aresztach śledczych. W 2024 r. szczególną uwagę zwracamy na sytuację osadzonych kobiet.

W ostatnim czasie RPO zasygnalizował Ministrowi Sprawiedliwości m.in. problem odbywania przez osadzonych kary pozbawienia wolności w zakładach karnych położonych daleko od ich miejsca zamieszkania. Wizytacje KMPT wykazały, że choć problem dotyczy skazanych obu płci, to właśnie kobiety w tej sytuacji, z powodu mniejszej liczby kobiecych oddziałów, napotykają na specyficzne trudności.

Rzecznik opiniował też m.in. akty prawne dotyczące funkcjonowania domów dla matki i dziecka w zakładach karnych.

Zwróceniu uwagi na sytuację kobiet poświęcony był apel Rzecznika do Ministra Sprawiedliwości o przetłumaczenie na język polski oraz upowszechnienie wśród personelu miejsc detencji, sędziów, prokuratorów, kuratorów oraz opinii publicznej Reguł postępowania z kobietami pozbawionymi wolności oraz skazanymi, wobec których stosowane są kary o charakterze nieizolacyjnym (tzw. Reguł z Bangkoku). Wskazywaliśmy ponadto na potrzebę włączenia do programów szkoleniowych funkcjonariuszy i pracowników cywilnych Służby Więziennej Reguł z Bangkoku oraz standardów i wytycznych SPT i CPT odnoszących się do problematyki kobiet w izolacji.