Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Celem KMPT jest podejmowanie działań zmierzających do eliminowania ryzyka zaistnienia tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania.

KMPT tworzą specjaliści, którzy monitorują sytuację w miejscach odosobnienia, gdzie ludzie przebywają niezależnie od swojej woli. Takich miejsc jest w Polsce jest ponad 3 000. W skład zespołu wchodzą m.in. prawnicy, psycholodzy, socjolodzy, politolodzy. W wizytacjach wspierają ich także eksperci zewnętrzni m.in. lekarze, psychiatrzy, psycholodzy.

18 stycznia 2008 r. zadania Krajowego Mechanizmu Prewencji powierzono Rzecznikowi Praw Obywatelskich.

W ciągu 10 lat działalności przedstawiciele KMPT przeprowadzili ponad 1 000 wizytacji.

ZADANIA KRAJOWEGO MECHANIZMU PREWENCJI:

• regularne sprawdzanie sposobu traktowania pozbawionych wolności w miejscach zatrzymań, w celu wzmocnienia, jeśli to niezbędne, ich ochrony przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem;
• przedstawianie rekomendacji właściwym władzom, w celu poprawy traktowania oraz warunków osób pozbawionych wolności i zapobiegania torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu;
• przedstawianie propozycji i uwag odnośnie do obowiązujących oraz projektowanych przepisów prawnych;
• sporządzanie rocznego raportu z działalności, który jest następnie publikowany.

CO TO JEST MIEJSCE ZATRZYMAŃ? CZYM JEST POZBAWIENIE WOLNOŚCI?

Zgodnie z definicją art. 4 OPCAT, pod pojęciem miejsc zatrzymań kryją się wszystkie miejsca pozostające pod jurysdykcją i kontrolą Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie przebywają lub mogą przebywać osoby pozbawione wolności na podstawie polecenia organu władzy publicznej bądź za jego namową, zgodą lub przyzwoleniem.

Z kolei pozbawienie wolności oznacza jakąkolwiek formę zatrzymania lub uwięzienia bądź umieszczenia osoby w publicznym lub prywatnym miejscu odosobnienia, którego osobie tej nie wolno z własnej woli opuszczać, na mocy polecenia jakiejkolwiek władzy sądowej, administracyjnej lub innej.

Cytowany artykuł wskazuje w sposób jednoznaczny na mandat KMPT do prowadzenia monitoringu nie tylko w tradycyjnych miejscach detencji takich jak zakłady karne czy jednostki policji, ale też wszędzie tam gdzie przebywają, lub mogą przebywać osoby wbrew własnej woli. Tak szerokie rozu­mienie zakresu działania KMPT pozwala na monitorowanie miejsc pozbawienia wolności, które prowadzone są także przez podmioty prywatne np. prywatne domy opieki.

KMPT wizytuje między innymi:

• areszty śledcze / zakłady karne,
• schroniska dla nieletnich / zakłady poprawcze,
• pomieszczenia dla osób zatrzymanych jednostek organizacyjnych Policji, Straży Granicznej,
• komisariaty Policji,
• policyjne izby dziecka,
• młodzieżowe ośrodki wychowawcze,
• areszty w celu wydalenia,
• ośrodki strzeżone dla cudzoziemców,
• wojskowe miejsca zatrzymań,
• szpitale psychiatryczne,
• izby wytrzeźwień,
• domy pomocy społecznej,
• zakłady opiekuńczo-lecznicze,
• placówki całodobowej opieki.

Stały monitoring miejsc detencji wynika z faktu, że osoby przebywające w tego typu placówkach – z definicji zamkniętych na świat zewnętrzny - są bardziej narażone na różnego rodzaju nadużycia. Poszanowanie praw osób pozbawionych wolności zależy więc wyłącznie od władz odpowiedzialnych za funkcjonowanie miejsc zatrzymań. Należy przy tym zauważyć, że w placówkach tego typu nakłada się na siebie wiele czynników społecznych, w tym presja i ogromny stres, co w naturalny sposób może prowadzić do sytuacji problemowych, w których możliwe jest naruszanie praw człowieka, okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowanie. Tego typu zachowanie  może przybierać różne formy, z których wiele jest często niezamierzonych, lecz stanowi rezultat błędów organizacyjnych i niewystarczających środków.

Dlatego tak ważna jest rola prewencyjnych wizytacji KMPT, dzięki którym można lepiej zdiagnozować problemy i wspólnie poszukać ich rozwiązania, a tym samym zmniejszyć ryzyko występowania wszelkich nadużyć.

Jakie są uprawnienia KMPT?

Zgodnie z art. 20 OPCAT KMPT posiada:

• prawo dostępu do wszystkich informacji dotyczących liczby osób pozbawionych wolności w miejscach zatrzymań, liczby tych miejsc oraz ich położenia,
• prawo dostępu do wszystkich informacji dotyczących traktowania tych osób, jak również warunków ich zatrzymania,
• prawo dostępu do wszystkich miejsc uwięzienia, ich instalacji i urządzeń,
• możliwość odbywania prywatnych rozmów bez świadków z osobami pozbawionymi wolności, bądź osobiście, bądź poprzez tłumacza, jeśli uznane to zostanie za niezbędne, jak również z każdą inną osobą, co do której KMPT uzna, że może ona dostarczyć stosownych informacji,
• swobodę wyboru miejsc, które zechce odwiedzić, oraz osób, z którymi zechce odbyć rozmowy.

Co ważne, stosownie do art. 21 ust. 1 OPCAT żadna osoba (np. pracownik placówki, osadzony, funkcjonariusz, lekarz) lub organizacja, która przekazała KMPT informację nie może ponieść jakiejkolwiek sankcji lub uszczerbku z tego tytułu, niezależnie czy udzieliła informacji prawdziwej, czy fałszywej.

Wskazany przepis OPCAT stanowi bowiem, że żadna władza lub funkcjonariusz nie nakaże, nie zastosuje, nie pozwoli ani nie dopuści do stosowania jakiejkolwiek sankcji przeciwko jakiejkolwiek osobie lub organizacji, za przekazanie krajowemu mechanizmowi prewencji jakiejkolwiek informacji, prawdziwej bądź fałszywej, i żadna taka osoba lub organizacja nie poniesie żadnego uszczerbku w jakikolwiek inny sposób.

Jak działa KMPT w ramach Biura Rzecznika Praw Obywatelskich?

Od dnia 14 października 2010 r., w wyniku reorganizacji przeprowadzonej w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, wyodrębniony został zespół „Krajowy Mechanizm Prewencji”. Ze względu na liczbę oraz duże rozproszenie wizytowanych placówek KMPT wspierany jest w przeprowadzaniu wizytacji przez pracowników Biur Pełnomocników Terenowych RPO w Gdańsku, Katowicach i we Wrocławiu.

Czy KMPT przeprowadza wizytacje interwencyjne? Czy KMP zajmuje się sprawami indywidualnymi?

Wizytacje KMPT są niezapowiedziane dzięki czemu stanowią jedno z najskuteczniejszych narzędzi zapobiegania niedozwolonym formom traktowania osób przebywających w miejscach zatrzymań. Rozpatrywanie spraw indywidualnych oraz przeprowadzanie wizytacji interwencyjnych nie należy do kompetencji KMPT, tego typu sprawami zajmują się inne zespoły w Biurze RPO.