Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kwestia osób transpłciowych pozbawionych wolności wymaga nie tylko odpowiednich szkoleń dla funkcjonariuszy Służby Więziennej, lecz również opracowania wytycznych co do zasad postępowania w przypadku pozbawienia wolności osoby w procesie tranzycji płci lub już po jego przeprowadzeniu 
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Wojciech Brzozowski pisze w tej sprawie do dyrektora generalnego Służby Więziennej płk. Andrzeja Pecki
• Powołuje się na niedawny wyrok Trybunału w Strasburgu wobec Polski oraz na zalecenia Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu

11 lipca 2024 r. zapadł wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie W.W. przeciwko Polsce (skarga nr 31842/20), dotyczący transpłciowej skazanej, której sprawa indywidualna była też prowadzona w Biurze RPO. Mimo że zarzuty skarżącej były szersze, Trybunał ograniczył się do oceny odmowy kontynuowania terapii hormonalnej na tle art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, stanowiącego o prawie do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. W wyroku stwierdzono, że Polska dopuściła się naruszenia tego przepisu.

W przekonaniu RPO całościowe wykonanie wyroku, do czego Polska jest zobowiązana na mocy EKPC, powinno polegać na zajęciu się zagadnieniem transpłciowych więźniów szerzej niż tylko w zakresie opieki medycznej, zapewnienia dostępu do leków hormonalnych i lekarzy specjalistów. Problem jest bardziej złożony i wymaga, jak się wydaje, nie tylko wdrożenia odpowiednich szkoleń dla funkcjonariuszy SW, lecz również opracowania przez DGSW wytycznych co do zasad postępowania w przypadku pozbawienia wolności osoby w procesie tranzycji płci lub osoby już po dokonaniu korekty płci – tak aby zminimalizować ryzyko dalszych naruszeń EKPC.

Do zagadnień tych szczegółowo odnoszą się wydane w 2024 r. zalecenia Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT). Informacje w tym obszarze zostały przedłożone DGSW także przez Helsińską Fundację Praw Człowieka. Nie powielając treści z pisma Fundacji, ZRPO podkreśla, że osoby transpłciowe, zaliczane do grupy osadzonych szczególnie wrażliwych, powinny być chronione przed wszelkimi przejawami ewentualnej przemocy ze strony więźniów i funkcjonariuszy. CPT zwraca uwagę, że już na etapie przyjęcia do jednostki penitencjarnej należy zapytać o identyfikację płciową i wprowadzić te dane do Centralnej Bazy Osób Pozbawionych Wolności – czego dotychczas nie czyniono.

W przekonaniu RPO pozyskanie takiej informacji przez SW w celu uchronienia osoby osadzonej przed niewłaściwym traktowaniem – zwłaszcza jeżeli pytanie o tożsamość płciową zostanie zadane w odpowiedniej formie oraz zapewniona zostanie możliwość odmowy udzielenia odpowiedzi – służyłoby legitymowanemu celowi i nie mogłoby zostać uznane za naruszenie prawa do prywatności. Transpłciowi więźniowie powinni być nazywani imieniem zgodnym z płcią odczuwaną, móc nosić odzież zgodną z odczuwaną płcią, a kontrola osobista powinna być co do zasady przeprowadzana przez funkcjonariusza płci zgodnej z płcią odczuwaną przez taką osobę. Do tego należy dodać kwestię rozmieszczenia więźniów w oddziale zgodnym z płcią odczuwaną i zapewnienia poprawnych interakcji międzyludzkich.

Wszystkie te rekomendacje CPT wymagają przeanalizowania i rozważenia co do sposobu ich wdrożenia w jednostkach penitencjarnych. Będzie to zapewne proces wieloetapowy i rozłożony w czasie, ale wytyczne DGSW są kluczowe dla jego pomyślności.

W związku z tym ZRPO Wojciech Brzozowski prosi Dyrektora Generalnego SW o informację, jakie działania SW podjęła lub planuje w reakcji na wyrok ETPC oraz zalecenia CPT dotyczące osób transpłciowych pozbawionych wolności w jednostkach penitencjarnych.

IX.517.1386.2020