Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zgodnie z przepisami prawa oświatowego oceny są jawne i dla ucznia, i jego rodziców
• W praktyce pojawiają się wątpliwości dyrektorów szkół co do uznawania oświadczeń dorosłych uczniów, że nie wyrażają zgody na przekazywanie rodzicom informacji o ich sytuacji związanej z edukacją
• Brak zgody może mieć związek z konfliktem z rodzicami, ograniczeniem ich praw rodzicielskich, zerwanymi relacjami lub decyzją ucznia o samodzielnym życiu
• Zdaniem RPO przepisy odnoszące się do udzielania rodzicom informacji przez szkoły muszą być jasne; powinny uwzględniać zarówno odmienną sytuację prawną uczniów pełnoletnich, jak i skomplikowane relacje, które mogą występować w rodzinie

Do Biura RPO wpływają wnioski dotyczące dostępu rodziców do ocen uczniów i uczennic pełnoletnich. Zgodnie z przepisami ustawy o systemie oświaty oceny są jawne dla ucznia i jego rodziców. Rodzice ucznia mają także prawo wglądu do jego sprawdzonych i ocenionych prac oraz dokumentacji dotyczącej egzaminów. Regulacje dotyczące szkół dla dorosłych, branżowych szkół II stopnia i szkół policealnych są bardziej precyzyjne – tu oceny są jawne dla słuchacza, a w przypadku niepełnoletniego słuchacza, również dla jego rodziców.

Ministerstwo Edukacji Narodowej stało dotychczas na stanowisku, że dostęp do informacji o funkcjonowaniu czy trudnościach w szkole ucznia pełnoletniego mieści się w ciążącym na rodzicach obowiązku osobistego starania się o jego wychowanie. 

MEN tłumaczyło, że możliwość wglądu rodziców uczniów do informacji o postępach w nauce dzieci – uczniów pełnoletnich ma uzasadnienie, ponieważ osoby te nie są jeszcze w stanie samodzielnie się utrzymać i uczą się w szkołach dla młodzieży. Szkoła, do której uczęszcza młodzież, nie jest zobowiązania do pozyskania zgody od pełnoletniego ucznia, aby przekazać jego rodzicom informację o ocenach. Jednocześnie podkreślono, że Minister Edukacji Narodowej stworzył regulacje prawne, zapewniające uczniom pełnoletnim możliwość decydowania o swoim statusie podczas pobierania nauki w szkole dla młodzieży.

Znacząca część uczniów i uczennic zapewne akceptuje fakt, że ich rodzice lub opiekunowie, chcąc zapewnić im wsparcie, zasięgają informacji o ich postępach w szkole. Zaangażowanie rodziców w sprawy szkolne ich dzieci stanowi normę społeczną, która nie ustaje w momencie osiągnięcia przez nie pełnoletności. Wyraźne są jednak głosy domagające się możliwości złożenia przez dorosłych uczniów oświadczenia o tym, iż nie wyrażają oni zgody na przekazywanie rodzicom informacji o ich sytuacji związanej z edukacją. Brak zgody może mieć związek z konfliktem z rodzicami, ograniczeniem ich praw rodzicielskich, zerwanymi relacjami lub decyzją ucznia o samodzielnym życiu. 

Odpowiedzi udzielane RPO świadczą o tym, że w świadomości społecznej nastąpiła pewna zmiana i część dyrektorów szkół, dostrzegając granicę czasową istnienia władzy rodzicielskiej, respektuje treść takich zastrzeżeń. 

W ostatnich latach znacznie zwiększyła się wiedza na temat praw i wolności przysługujących uczniom i uczennicom, a także presja na szkoły w zakresie ich respektowania. Należy jednocześnie dążyć do tego, aby dyrektorzy szkół oraz nauczyciele, działając w warunkach różnych oczekiwań ze strony członków społeczności szkolnej, nie byli zmuszeni mierzyć się ze sprzecznymi interpretacjami prawa oświatowego. Przepisy odnoszące się do udzielania rodzicom informacji muszą być zatem jasne. W ocenie RPO powinny one uwzględniać zarówno odmienną sytuację prawną uczniów pełnoletnich, jak i skomplikowane relacje, które mogą mieć miejsce w rodzinie.

RPO Marcin Wiącek zwrócił się do minister edukacji Barbary Nowackiej o informację, czy do MEN wpływają skargi w opisanej sprawie. Prosi także o opinię co do potrzeby wprowadzenia zmian w prawie, które zapewniłyby lepszą ochronę danych pełnoletnich uczniów i uczennic wszystkich szkół ponadpodstawowych.

Stanowisko GIODO z 2012 i 2014 r.

Kwestia dostępu rodziców (opiekunów prawnych) do ocen ucznia pełnoletniego budziła wątpliwości już w 2012 r., czego dowodem jest korespondencja między Generalnym Inspektorem Ochrony Danych Osobowych a Ministrem Edukacji Narodowej (https://archiwum.giodo.gov.pl/pl/1520149/4906). 

GIODO zaznaczył, że każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Prawo to nie może być ograniczane nawet w czasie stanów nadzwyczajnych (art. 233 Konstytucji RP). 

GIODO przypomniał także art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Zwracał uwagę na konieczność analizy problemu oraz podjęcie odpowiednich działań legislacyjnych dla zapewnienia lepszej ochrony danych osobowych pełnoletnich uczniów, z uwagi na skutki konfrontacji między prawami różnych grup. Postulował uwzględnienie sytuacji, gdy prawa rodzicielskie zostały ograniczone orzeczeniem sądu. 

W odpowiedzi MEN  podzieliło wątpliwości GIODO i zadeklarowało rozpoczęcie prac nad zmianą prawa oświatowego. 

8 sierpnia 2014 r. GIODO przedstawił uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Wskazał m.in. na lakoniczny charakter uzasadnienia regulacji, która uprawniała rodziców pełnoletnich uczniów nieuczęszczających do szkół policealnych albo szkół dla dorosłych do zapoznawania się z ocenami tych uczniów nawet wbrew ich wyraźnie wyrażonej woli. Prawodawca może ograniczać wolności i prawa jednostek, jednak powinno odbywać się to zgodnie z zasadami określonymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. 

GIODO zwracał uwagę na istotną nierównowagę między zakresem prawa do prywatności uczniów pełnoletnich uczęszczających do szkół policealnych albo szkół dla dorosłych, a pozostałych uczniów pełnoletnich. Obowiązkiem projektodawcy jest wykazanie, iż ta nierównowaga ma charakter celowy, niedyskryminujący i jest ona zgodna ze standardami konstytucyjnymi. Uwagi GIODO pozostają aktualne.

VII.7031.38.2023