Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznikowi Praw Obywatelskich zgłoszono sprawę patostreamera, który w Internecie udostępnia wulgarne przemocowe nagrania z udziałem osób nieporadnych życiowo, w sposób uwłaczający ich godności
• RPO wystąpił w tej sprawie do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości oraz Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej
• NASK, która zgłosi sprawę policji, podkreśla że powiadomienie platformy, gdzie materiały się ukazały, nie gwarantuje usunięcia ich z Internetu na stałe 

RPO podjął sprawę udostępnienia na kanale internetowym  treści patologicznych, wulgarnych, przemocowych.

Jak wskazuje osoba zgłaszająca transmitowane są libacje alkoholowe z udziałem m.in. ludzi chorych, uzależnionych czy w kryzysie psychicznym.  Grożą sobie, wyzywają się, a nawet biją. Prowadzący kanał wypomina im że im płaci za alkohol, chwilowe miejsce do spania czy jedzenie.

We wniosku przywołano linki do wulgarnych i przemocowych nagrań udostępnianych przez patostreamerów, a także opisane szczegółowo zdarzenia wskazujące na przedstawianie osób nieporadnych życiowo w sposób uwłaczający, pozbawiający godności. Do wniosku dołączono dowody w postaci elektronicznej

Są to czyny noszące znamiona przestępstw: znieważenia, naruszenia nietykalności cielesnej lub uszkodzenia ciała, groźby karalnej, uszkodzenia albo zniszczenia cudzego mienia, zmuszania, znęcania się, narażenia na niebezpieczeństwo, wykorzystania osoby nieprzytomnej, chorej i nieświadomej.

Rzecznik wielokrotnie zwracał uwagę, że na zjawisko patotreści należy spojrzeć z perspektywy ofiar tego zjawiska, osób wykorzystywanych – niejednokrotnie dzieci, osób niepełnosprawnych, czy bezdomnych – wobec których stosowana jest przemoc fizyczna, psychiczna bądź ekonomiczna.

W ocenie Rzecznika działania patostreamerów prowadzą do naruszenia praw i wolności gwarantowanych w Konstytucji RP, a także w aktach prawa międzynarodowego i europejskiego - zwłaszcza ochrony godności osobistej, a także prawa do ochrony życia prywatnego oraz danych osobowych. 

Naruszają oni nie tylko dobra osobiste osób występujących w nagraniach, ale także zagrażają dobrom ogólnospołecznym nawołując do nienawiści i przemocy. Należy zwrócić uwagę na istotne zagrożenia tego zjawiska dla wychowania dzieci i młodych ludzi.

W związku z tym zastępca RPO Stanisław Trociuk zwrócił się o zbadanie sprawy do:

• przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji - w zakresie zwalczania zjawiska patostreamingu, co wynika z ustawy z 29 grudnia 1992 r. o KRRiT;
• komendanta Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości nadinsp. Adama Cieślaka; 
• dyrektora Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej - Państwowy Instytut Badawczy Radosława Nieleka.  

Odpowiedź Radosława Nieleka, dyrektora NASK-PIB 

W odpowiedzi na pismo z 8 stycznia br., znak: VII.501.3.2024.MK, dot. wniosku Pani redaktor (...), poruszającego temat udostępnienia na kanale (....)  treści patologicznych, wulgarnych, przemocowych, informuję, że reagowanie na treści szkodliwe i nielegalne w internecie oraz działania profilaktyczno-edukacyjne, to ważny komponent działań NASK-PIB. Naszym celem jest zwiększenie świadomości w zakresie umiejętności rozpoznawania szkodliwych zjawisk i odpowiedniego reagowania, a patostreamy to jeden z podejmowanych tematów.

W ramach Instytutu funkcjonuje Dział Reagowania na Nielegalne Treści w Internecie Dyżurnet.pl, działający jako punkt kontaktowy do zgłaszania nielegalnych treści w internecie, szczególnie związanych z seksualnym wykorzystywaniem dzieci. Wszystkie, dostępne, materiały przekazane przez (....)  zostały zgłoszone przez Dyżurnet.pl, który działa jako trusted flagger, bezpośrednio do platformy (...). Program trusted flagger jest skierowany do organizacji formalnie uznanych za zaufane w zakresie identyfikowania i zgłaszania nielegalnych treści. Organizacje te nazywane są Zaufanymi Zgłaszającymi (trusted flagger). W opinii Dyżurnet.pl tego typu materiały nie powinny być dostępne w internecie, nawet z ograniczeniem wiekowym, a w tym trybie wspomniane materiały są najczęściej upubliczniane na platformie (...).

Działalność patostreamera (...) jest znana Dyżurnetowi.pl, materiały są sukcesywnie zgłaszane przez zespół Dyżurnet.pl do platformy (....), i usuwane przez platformę z serwisu (...), jednakże często pojawiają się w ramach wtórnej dystrybucji na kanałach innych użytkowników. Niestety, często materiały streamowane są na innych platformach, a następnie nagrane przez oglądających są upubliczniane na platformie (...). Skutkuje to pomnażaniem materiałów szkodliwych przez wielu użytkowników. Kilka ze zgłoszonych przez Panią (....) materiałów, upublicznionych przez innych użytkowników niż sam twórca, nie było już dostępnych na platformie, gdyż roszczenia z tytułu praw autorskich zgłosił twórca materiału.

Zgłoszone przez nas materiały do platformy (....), otrzymane od (....), zostaną sprawdzone przez platformę pod kątem naruszeń Regulaminu i usunięte, jednakże nie gwarantuje to usunięcia materiałów permanentnie z internetu. Mogą się one pojawiać na innych platformach, kontach lub zostać upubliczniane przez wcześniejwspomniane profile. Zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa zostanie złożone przez Dyżurnet.pl również na policji.

Wspomniany program typu trusted flagger jest oferowany przez wiele innych największych platform. Programy te mają na celu odpowiednią priorytetyzację zgłoszeń przekazywanych przez Zaufanych Zgłaszających (trusted flagger). Zaufanymi zgłaszającymi są najczęściejpodmioty zajmujące się zwalczaniem nielegalnych i szkodliwych treści online, takie jak Dyżurnet. Dobrą praktyką, naszym zdaniem, byłoby zawiązanie grupy zrzeszającej przedstawicieli platform, instytucje reagujące na szkodliwe i nielegalne treści, osoby z branży, prawników, sędziów, prokuratorów instytucje świadczące pomoc psychologiczną itp. Grupa mogłaby pracować nad rozwiązaniami dotyczącymi kwestii związanych ze szkodliwymi trendami pojawiającymi się w internecie (np. Patostreamy) oraz procedurami reakcji na tego typu treści.

Mając na uwadze bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w internecie oraz nasilające się zjawisko transmisji wideo treści o charakterze patologicznym, w 2019 r. NASK zrealizował badanie społeczne opinii internautów poświęcone zjawisku patostreamów. Przeanalizowano opinie internautów w obszarach takich jak skala występowania zjawisk i osobiste doświadczenie zjawiska czy postulaty normatywne. Wyniki badania pozwalają na lepsze zrozumienie fenomenu patostreamingu, a co za tym idzie, znalezienie skutecznych i adekwatnych metod zmniejszenia jego negatywnych skutków. Raport jest dostępny na stronie: Patostreamy w opinii polskich internautów - 2019 r. - Thinkstat. 

Z najnowszego raportu ogólnopolskiego badania uczniów i rodziców „Nastolatki 3.0” (2023 r.) wynika, że co czwarty nastolatek ogląda tzw. patostreamy, a blisko co szósty nie jest w stanie określić, czy oglądane przez niego treści mają cechy patostreamu, i czy są wulgarne lub nacechowane przemocą. Wraz z wiekiem wzrasta zainteresowanie oglądaniem w internecie wulgarnych i nacechowanych przemocą widowisk lub transmisji internetowych nadawanych na żywo w serwisach streamingowych. Nastolatki oglądają tzw. Patostreamy dwa razy częściej (26%), niż przypuszczają ich rodzice (12%), natomiast prawie 30% rodziców nie wie czy oglądają. Raport jest dostępny na stronie: Raport "Nastolatki 3.0" - Raporty - NASK.

Przechodząc do działalności profilaktyczno-edukacyjnej NASK-PIB, chciałbym wskazać, że jednym z kluczowych zagadnień w ofercie szkoleniowej Cyberprofilaktyki NASK, skierowanej do pracowników sektora edukacji, rodziców, opiekunów, oraz uczniów szkół podstawowych i średnich, jest problematyka szkodliwych i nielegalnych treści oraz zagrożeń związanych z mediami społecznościowymi. Eksperci z Cybeprofilaktyki NASK prowadzą szkolenia w tym obszarze, odpowiadając na zapytania placówek oświatowych i innych instytucji, włączając w to funkcjonariuszy Policji zajmujących się profilaktyką społeczną (Nasze szkolenia - Szkolenia dla edukacji| Cyberprofilaktyka NASK).

Temat patostreamów został uwzględniony w scenariuszach Cyberlekcji oraz Cyberlekcji 3.0. Dla uczniów klas 7-8, przygotowano scenariusze zatytułowane "Niebezpieczne i szkodliwe treści" oraz "Cyberprzemoc". Natomiast dla szkół średnich dostępne są scenariusze pt. "Niebezpieczne i szkodliwe treści". Projekt Cyberlekcje jest rezultatem współpracy między Ministerstwem Cyfryzacji a NASK - Państwowym Instytutem Badawczym (NASK PIB). Scenariusze są dostępne w bazie wiedzy o cyberbezpieczeństwie w zakładce "CyberEdukacja" na portalu gov.pl (CyberEdukacja - Baza wiedzy - Portal Gov.pl (www.gov.pl), a także na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej (Zintegrowana Platforma Edukacyjna (zpe.gov.pl).

Warto wspomnieć w tym kontekście o programie Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (OSE). OSE to program publicznej sieci telekomunikacyjnej, dający szkołom w całej Polsce możliwość podłączenia szybkiego, bezpłatnego i bezpiecznego internetu. Program został zaprojektowany przez Ministerstwo Cyfryzacji, a jego założenia realizuje Państwowy Instytut Badawczy NASK - operator OSE. Usługi bezpieczeństwa OSE zapewniają m.in. ochronę uczniów przed dostępem do nielegalnych i szkodliwych treści. Aby korzystanie z sieci przez dzieci i młodzież było bezpieczne, nie wystarczą jednak tylko rozwiązania infrastrukturalne, niezbędna jest także edukacja - od najmłodszych lat.

Przykłady materiałów edukacyjno-informacyjnych:

• gotowy scenariusz lekcji pt. „Co oglądamy w rozbitym lustrze? Królowa Śniegu i patostreamy”-
  dostępny bezpłatnie na platformie OSE IT Szkoła, animacja, i broszura,
• poradnik dla nauczycieli: „Szkodliwe treści w internecie”,
• poradnik dla rodziców: „Szkodliwe treści w internecie: nie akceptuję, reaguję”.

Patostreamy i inne szkodliwe treści w internecie w komunikacji:

• https://it-szkola.edu.pl/news,art,484
• https://it-szkola.edu.pl/news,art,357
• https://it-szkola.edu.pl/news,art,361
• https://it-szkola.edu.pl/news,art,424
• https://ose.gov.pl/aktualnosci/wpis/bezpieczni-w-sieci-z-ose-patostreamy
• https://ose.gov.pl/aktualnosci/wpis/badz-z-innej-bajki-o-cyberzagrozeniach-inaczej
• https://ose.gov.pl/aktualnosci/wpis/temat-lekcji-szkodliwe-tresci-w-internecie

W ramach działań Polskiego Centrum Programu Safer Internet (PCPSI), który tworzą NASK-PIB oraz Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, w 2019 r. podczas corocznej Międzynarodowej Konferencji "Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w internecie" wystąpił Łukasz Wojtasik, członek zarządu FDDS, wystąpił z prezentacją zatytułowaną "Patotreści w sieci - szkodliwe wzorce dla dzieci i młodzieży". Materiał jest dostępny na kanale YouTube. 

W 2020 r. podczas seminarium eksperckiego „Szkodliwe treści w internecie - rozpoznawanie i przeciwdziałanie, seminarium online” eksperci omawiali treści szkodliwe, w tym patostreamy.

W grudniu 2023 r. przeprowadzone zostało seminarium eksperckie "Niebezpieczne relacje w sieci - na czym polegają i jak chronić najmłodszych przed nimi", które było odpowiedzią na wpływające do Instytutu zapytania od rodziców i pedagogów w kontekście tzw. afery „Pandora Gate”. Głównym tematem było uwodzenie dzieci w internecie, a także poruszono temat treści tworzonych przez youtuberów, które przekraczają granice społeczne.

Podsumowując, NASK-PIB podejmuje szereg działań mających na celu reagowanie i zwalczanie treści szkodliwych i nielegalnych, a także działań profilaktyczno-edukacyjnych skierowanych do różnych grup odbiorców. Niezmiernie istotne jest podnoszenie świadomości społecznej zagrożeń pojawiąjących się w internecie.

Niezaprzeczalnie kluczowym elementem w zapewnianiu bezpieczeństwa dzieci w sieci jest współpraca wszystkich instytucji zaangażowanych w ten obszar. Tylko poprzez zintegrowane działania profilaktyczne, edukacyjne, prawnicze i technologiczne możemy skutecznie przeciwdziałać zagrożeniom online, w tym także patostreamom, by stworzyć bezpieczną cyberprzestrzeń dla jej najmłodszych użytkowników.

W przypadku potrzeby dalszych wyjaśnień lub szczegółów, zachęcamy Pana lub pracowników Biura RPO do kontaktu z zespołem Dyżurnet.pl.

VII.501.3.2024