Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wojewodowie powierzają kuratorom oświaty nie tylko prowadzenie postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych wobec nauczycieli, ale i powoływanie rzeczników dyscyplinarnych oraz członków komisji dyscyplinarnych
• Budzi to zaniepokojenie nauczycieli i dyrektorów szkół, zwłaszcza że rzecznicy dyscyplinarni są związani poleceniami organu, który ich powołał
• Istnienie wątpliwości co do legalności powołania rzeczników dyscyplinarnych i członków komisji to stan wysoce niepożądany – uważa Rzecznik Praw Obywatelskich
• Nie daje bowiem gwarancji rzetelnego i obiektywnego zbadania sprawy oraz może prowadzić do zarzutów braku niezależności i bezstronności 

RPO Marcin Wiącek prosi ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka o stanowisko w sprawie.

Istotna część wniosków kierowanych do RPO przez nauczycieli i dyrektorów szkół dotyczy sposobu prowadzenia postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych. Przy ich rozpatrywaniu wyłoniło się pytanie, czy art. 20 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie może być podstawą do powierzenia kuratorowi oświaty zadań organu, przy którym działa komisja dyscyplinarna dla nauczycieli, wskazanych w rozdziale 10 Karty Nauczyciela i rozporządzeniu MEN z 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego.

Zgodnie z ustawą o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, wojewoda może powierzyć prowadzenie w jego imieniu niektórych spraw ze swej właściwości jednostkom samorządu terytorialnego lub organom innych samorządów działających w województwie, kierownikom państwowych i samorządowych osób prawnych oraz innych państwowych jednostek organizacyjnych województwa.

Z informacji RPO wynika, że w wielu województwach doszło do powierzenia kuratorom oświaty zadań związanych z prowadzeniem postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych wobec nauczycieli, w tym uprawnień do powołania rzeczników dyscyplinarnych i członków komisji. 

Kurator oświaty w imieniu wojewody wykonuje zadania i kompetencje w zakresie oświaty określone w ustawie i przepisach odrębnych na obszarze województwa. Nie wymieniono jednak wśród nich spraw z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli.

Karta Nauczyciela stanowi zaś, że w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli orzeka w pierwszej instancji komisja dyscyplinarna przy wojewodzie właściwa dla nauczycieli wszystkich szkół funkcjonujących na terenie województwa oraz komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym do spraw oświaty i wychowania. Członków komisji dyscyplinarnej I instancji oraz komisji odwoławczej powołuje, odwołuje oraz ustala ich liczbę  odpowiednio: wojewoda, minister właściwy ds. oświaty i wychowania lub minister właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Powołanie przewodniczącego komisji dyscyplinarnej i zastępców, a także rzecznika dyscyplinarnego i zastępców jest obowiązkiem organu, przy którym działa komisja dyscyplinarna. Powołanie rzecznika i  jego zastępców powinno nastąpić spośród pracowników urzędu obsługującego ten organ.

W doktrynie prawa wskazuje się, że rzecznicy dyscyplinarni mogą być wyznaczeni - w zależności od rodzaju komisji dyscyplinarnej, przy której działają - spośród pracowników urzędów wojewódzkich, ministerstw ds. oświaty i wychowania lub kultury i ochrony dziedzictwa narodowego lub jednostek im podległych. Jak jednak podnoszą skarżący,  częstą praktyką jest wybór na te stanowiska osób zatrudnionych w kuratoriach oświaty, co jest wątpliwe pod względem zgodności z prawem. Mimo zapewnień o niezależności organów może to rodzić podejrzenia związane z podległością służbową między kuratorem oświaty a rzecznikiem dyscyplinarnym.

A w świetle ustawy istnieje duża zależność między rzecznikiem dyscyplinarnym i jego zastępcami a organem, który ich powołał. Rzecznik dyscyplinarny i jego zastępcy są związani poleceniami organu. Rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępowanie wyjaśniające na polecenie organu, a za zgodą organu, który go powołał, kieruje wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego albo umarza sprawę. 

Rolę rzecznika porównuje się do roli prokuratora w postępowaniu karnym z jego podziałem na etapy postępowania przygotowawczego oraz sądowego. Umocowanie rzecznika dyscyplinarnego w systemie oraz jego relacja z organem (wojewodą lub kuratorem oświaty) może mieć znaczenie dla oceny postępowania.

Pojęcie „sprawy” w znaczeniu prawa administracyjnego nie zaś obejmuje swym zakresem znaczeniowym powołania rzecznika dyscyplinarnego. 

Skarżący informowali RPO, że ich zdaniem doszło do zrzeczenia się przez wojewodów także roli kontrolnej w sprawach postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych, mimo że ustawa o wojewodzie i administracji rządowej w województwie nakłada obowiązek określenia zasad sprawowania przez wojewodę kontroli nad prawidłowym wykonywaniem powierzonych zadań. 

Zdarza się, że wojewoda odmawia wnioskodawcom informacji co do postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych z uwagi na niewłaściwość organu oraz brak danych. Skarżący wskazują też uwagę na utrudnienia w dostępie do informacji o osobach pełniących funkcję rzeczników dyscyplinarnych oraz składzie komisji dyscyplinarnych.

Problemy te prowadzą do zarzutów o braku jawności działań organów publicznych. Inne zastrzeżenia z wniosków do RPO to naruszanie praw obwinionych, w tym prawa do poznania dokładnego określenia zarzucanego czynu, prawa do wyjaśnień, prawa do zapoznania się z aktami, prawa do wypowiadania się co do każdego zeznania świadka, opinii biegłego lub innego dowodu, prawa do zgłaszania wniosków o dopuszczenie nowych dowodów, prawa do rozstrzygania wątpliwości na korzyść obwinionego. Skargi do RPO dotyczą także przewlekłego sposobu prowadzenia postępowań dyscyplinarnych.

Delegacja ustawowa dla ministra do spraw oświaty podkreśla konieczność zapewnienia rzetelności, obiektywności i sprawności rozpatrywania spraw dyscyplinarnych nauczycieli. Stan, w którym istnieją wątpliwości co do legalności powołania rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców oraz członków komisji dyscyplinarnej, jest wysoce niepożądany. Nie daje bowiem gwarancji rzetelnego i obiektywnego zbadania sprawy oraz może prowadzić do zarzutów braku niezależności i bezstronności osób sprawujących kluczowe funkcje. A prawo do dobrej administracji oraz prawo do sądu zaliczane są do podstawowych praw obywatela - podkreśla Marcin Wiącek.

VII.7037.30.2023