Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do RPO wpływają informacje o organizowanych powrotach do Ukrainy dzieci uchodźczych, które przyjechały do Polski po wybuchu wojny
• Obejmujący dzieci unijny mechanizm ochrony został przedłużony do 4 marca 2024 r., a powroty uchodźców powinny być organizowane z właściwym poszanowaniem godności ludzkiej i z uwzględnieniem dobra i interesu dziecka
• Zastępca RPO Valeri Vachev poprosił Minister Rodziny i Polityki Społecznej o stanowisko i zapytał o powody decyzji o organizowaniu powrotów dzieci uchodźczych do Ukrainy
• Resort informuje, że jest w stałym kontakcie z partnerami, w tym ze stroną ukraińską oraz że wszelkie rozstrzygnięcia co do wyjazdu małoletnich z ukraińskiej pieczy zastępczej są w gestii władz Ukrainy, które zapewniają, że zostały one powzięte po gruntownych analizach
• W odpowiedzi wyjaśnia też, jak wyglądają procedury i w Polsce, i w Ukrainie oraz wskazuje na stosowane regulacje prawne

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące organizowanych powrotów do Ukrainy dzieci ukraińskich, które przybyły do Polski po 24 lutego 2022 r.

Z posiadanych przez Rzecznika informacji wynika, że w najbliższym czasie planowanych jest kilka powrotów grup ukraińskich dzieci uchodźczych. W maju m.in. ma zostać zorganizowany powrót do Ukrainy grupy 29 osób, w której jest 12 dzieci oraz osoby dorosłe o różnym stopniu niepełnosprawności intelektualnej. Wszystkie te osoby mają sprzeciwiać się przymusowemu powrotowi na terytorium Ukrainy i wyrażają obawę o swoje zdrowie i życie.

W piśmie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej RPO zwrócił uwagę, że mechanizm ochrony czasowej uruchomiony decyzją wykonawczą Rady UE, w związku z jego przedłużeniem do dnia 4 marca 2024 r., w dalszym ciągu obejmuje dzieci, które przybyły do Polski z Ukrainy.

W Dyrektywie Rady UE 2001/55/WE dotyczącej przyznawania tymczasowej ochrony określono zasady powrotu osób korzystających z tymczasowej ochrony oraz osób, w odniesieniu do których tymczasowa ochrona została zakończona, i wskazano, że powroty odbywają się z właściwym poszanowaniem godności ludzkiej. Stosując te przepisy do dzieci, powroty powinny być więc organizowane z uwzględnieniem dobra i interesu dziecka.

Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców w stanowisku w sprawie powrotów do Ukrainy wezwał państwa do wstrzymania przymusowych powrotów obywateli i byłych stałych mieszkańców Ukrainy ze względu na niestabilną sytuację w Ukrainie. Zakaz przymusowych powrotów stanowi minimalny standard i musi obowiązywać do czasu, gdy sytuacja w zakresie bezpieczeństwa w Ukrainie ulegnie znacznej poprawie, umożliwiającej bezpieczny i godny powrót.

Konstytucja RP w art. 72 gwarantuje ochronę praw dziecka przez państwo, z którą wiąże się przysługujące każdemu prawo do żądania zapewnienia dziecku ochrony przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją, a także przysługujące dziecku prawo do opieki i pomocy ze strony państwa i do bycia wysłuchanym w miarę możliwości w toku ustalania jego praw.

ZRPO Valeri Vachev poprosił minister Marlenę Maląg o zbadanie opisanej sprawy i wskazanie powodów, dla których podjęto decyzję o organizowaniu powrotów dzieci uchodźczych do Ukrainy.

Poprosił również o przekazanie szczegółowych informacji o organizowanych powrotach, w tym m.in. czy są organizowane we współpracy ze stroną ukraińską.

Odpowiedź wiceminister Rodziny i Polityki Społecznej

W odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika wiceminister Barbara Socha informuje, że Ministerstwo wnikliwie przygląda się każdemu przypadkowi wyjazdu z Polski małoletnich z ukraińskiej pieczy zastępczej.

Wyjaśnia kwestie związane z reprezentowaniem małoletnich obywateli Ukrainy, którzy przebywają na terytorium Polski bez opieki osób dorosłych i wskazuje, że taki opiekun tymczasowy powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego. W tym również w przypadku wyjazdu opiekuna tymczasowego z dziećmi poza granice Rzeczypospolitej Polskiej, powinien on uzyskać zgodę sądu rodzinnego.

MRiPS zwraca również uwagę, że w przypadku potwierdzenia przez Konsulat Ukrainy w RP, że osoba podejmująca decyzję o wyjeździe jest opiekunem prawnym w świetle prawa ukraińskiego dla każdego z małoletnich objętych wyjazdem - powyższa zgoda sądu nie jest wymagana. Ponadto orzeczenia ukraińskich sądów dotyczące ustanowienia opiekuna prawnego dla małoletnich obywateli Ukrainy są uznawane ex lege na terytorium RP. Wynika to zarówno z kodeksu postępowania cywilnego, jak i umowy między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych.

Barbara Socha wyjaśnia dalej, że w myśl przygotowanej przez MRiPS procedury wyjazdu małoletnich z ukraińskiej pieczy zastępczej poza granice RP, właściwy Konsulat Ukrainy winien okazać przedstawicielom lokalnego PCPR dokumenty upoważniające do podjęcia małoletnich i wyjazdu grupy oraz poinformować odpowiednie instytucje.

Wobec pojawiającego się zjawiska powrotów małoletnich z ukraińskiej pieczy zastępczej do kraju pochodzenia w ostatnim czasie odbyło się spotkanie ze stroną ukraińską na szczeblu ministerialnym. Podczas spotkania strona ukraińska, na przykładzie jednego z ośrodków, poinformowała, że wśród wyodrębnionych grup dzieci, które zamierzają wrócić do Ukrainy są małoletni wyjeżdzający w celu powrotu do rodzin biologicznych i dalszego etapu kształcenia w trybie stacjonarnym a kierownicy instytucji, do których dzieci zamierzają wrócić, są ich opiekunami prawnymi.

Strona ukraińska zaznaczyła, że z uwagi na troskę o dobro dziecka do czasu wprowadzenia zmian legislacyjnych dotyczących instytucji decydujących o powrotach dzieci z pieczy do Ukrainy, wojskowe administracje obwodowe za każdym razem są zobligowane do wystąpienia o zgodę do Ministerstwa Polityki Społecznej Ukrainy (MPS UA) oraz ukraińskiej Krajowej Służby Socjalnej (KSS). Dodatkowo ukraińscy partnerzy podkreślili, że zważywszy na fakt aktualnej sytuacji wojennej, powrót dzieci odbywa się w wyjątkowych przypadkach i w uzgodnieniu z obwodowymi administracjami wojskowymi, a każda taka sytuacja rozpatrywana jest indywidualnie z uwzględnieniem jej specyfiki. Zgodnie z informacją strony ukraińskiej obecnie w Ukrainie trwają prace nad zmianami legislacyjnymi dotyczącymi konieczności uzyskania przez administracje obwodowe decyzji MPS UA oraz KSS powrotu danej grupy do Ukrainy co zawęzi proces decyzyjny w przedmiotowej sprawie.

Odnosząc się do sprawy wskazanej w wystąpieniu Rzecznika resort informuje, że powrót grupy 29 osób do Ukrainy w tym małoletnich, przebywających we wskazanym przez Rzecznika ośrodku - odbył się na podstawie decyzji Dniepropietrowskiej Obwodowej Administracji Wojskowej, o czym zgodnie z procedurą w dniu 14 maja br. Ministerstwo zostało poinformowane przez Ambasadę Ukrainy w Warszawie. Do MRiPS nie wpłynęła informacja o sprzeciwie wobec powrotu do Ukrainy podopiecznych tego ośrodka.

W podsumowaniu wiceminister Barbara Socha pisze, że z uwagi na wyjaśnienia strony ukraińskiej i wobec troski o przebywających w Polsce małoletnich z ukraińskiej pieczy zastępczej, MRiPS w świetle przepisów prawa nie ma możliwości zatrzymania dobrowolnego powrotu ww. małoletnich obywateli Ukrainy do swojego kraju. Podkreśla jednocześnie, że resort jest w stałym kontakcie z partnerami, w tym ze stroną ukraińską oraz że wszelkie rozstrzygnięcia odnośnie do wyjazdu małoletnich z ukraińskiej pieczy zastępczej są w gestii władz Ukrainy, które zapewniają, że zostały one powzięte po gruntownych analizach.

XI.543.144.2023