Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Na Uniwersytecie w Białymstoku może dochodzić do naruszeń praw doktorantów w związku z zasadami pobierania opłat za przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora
• Koszty postępowania mają ponosić osoby, które uzyskają stopień doktora już po ukończeniu toku studiów doktoranckich
• Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich w obecnym stanie prawnym nie ma do tego podstaw
• ZRPO Stanisław Trociuk prosi Rektora UwB o wyjaśnienia i wskazanie podstawy prawnej działań podejmowanych wobec doktorantów

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęła skarga dotycząca zasad pobierania opłat od doktorantów Uniwersytetu w Białymstoku za przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora. Zdaniem wnioskodawcy są one niezgodne z prawem.

Z informacji przekazanych Rzecznikowi wynika, że doktoranci UwB, którzy nie oddali rozpraw doktorskich w wyznaczonym terminie, otrzymali informację, że powinni zrezygnować ze studiów doktoranckich. Następnie poinformowano ich, że osoba, która nie uzyska stopnia doktora na studiach doktoranckich będzie ponosiła koszty postępowania w sprawie nadania stopnia doktora. Mieli też składać oświadczenie o zobowiązaniu do sfinansowania przez siebie kosztów postępowania w sprawie nadania stopnia doktora w przypadku, kiedy nadanie stopnia doktora nastąpi po skreśleniu ze studiów doktoranckich na Wydziale Prawa UwB. Wnioskodawca wskazuje, że z uzyskanych przez niego informacji wynika, że rozprawy doktorantów, którzy nie złożyli takiego oświadczenia, nie są przekazywane do recenzji.

Co mówią przepisy?

W wystąpieniu do Rektora Uniwersytetu w Białymstoku Rzecznik zwraca uwagę, że zgodnie przepisami prawa o szkolnictwie wyższym i nauce (p.s.w.n.) - opłaty za przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora nie pobiera się od osoby ubiegającej się o stopień doktora, która ukończyła kształcenie w szkole doktorskiej (art. 182). Przepisy wprowadzające tą ustawę wskazują, że ten przepis stosuje się odpowiednio do osób, które rozpoczęły studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020.

Oznacza to, że zwolnienie z kosztów postępowania w sprawie nadania stopnia doktora dotyczy nie tylko osób posiadających status doktoranta, lecz również osób, które rozpoczęły studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020 i ubiegają się o nadanie stopnia doktora na zasadach określonych w ustawie, bez względu na to, czy stopień doktora uzyskały w trakcie trwania studiów doktoranckich.

Zdaniem RPO taka interpretacja przepisów prowadzi do racjonalnych rozwiązań, które w szerokim zakresie gwarantują poszanowanie praw zarówno doktorantów, jak i osób, które nie uzyskały stopnia doktora w trakcie studiów.

Stanowisko Rzecznika Praw Doktoranta

Zdaniem Rzecznika Praw Doktoranta Krajowej Reprezentacji Doktorantów w chwili złożenia wniosku o wyznaczenie promotora oraz gotowej rozprawy doktorskiej kandydat do stopnia doktora dopełnia wszelkich wymogów leżących po jego stronie zmierzających do nadania tego stopnia i nie ma wpływu na przebieg dalszej procedury. Z uwagi na to istnieje możliwość, iż z przyczyn niezawinionych po stronie doktoranta/kandydata musiałoby dojść do nadania stopnia doktora poza studiami doktoranckimi (w szczególności po wygaszeniu studiów doktoranckich). W takich przypadkach obciążanie ww. osób kosztami procedury awansowej byłoby działaniem wysoce niekorzystnym, a wręcz krzywdzącym, co z pewnością nie sprzyja tworzeniu optymalnych warunków kształcenia doktoranckiego i ubiegania się o stopień doktora”.

Rzecznik Praw Obywatelskich podziela stanowisko Rzecznika Praw Doktoranta, zgodnie z którym w okolicznościach niniejszej sprawy, odpowiednie zastosowanie art. 182 ust. 4 p.s.w.n. oznacza, że „przepis ten należy zastosować z najmniejszą modyfikacją, która spełni cel przepisu odsyłającego. Taką modyfikacją jest zastąpienie ukończenia kształcenia w szkole doktorskiej – ukończeniem toku kształcenia na studiach doktoranckich”.

Brak podstaw do pobierania opłat

Zdaniem Rzecznika brak jest podstaw do takiego odpowiedniego stosowania art. 182 ust. 4 p.s.w.n., które prowadziłoby do zawężenia kręgu podmiotów, od których nie pobiera się opłaty za przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora. gdyby wolą ustawodawcy było takie zawężenie, znalazłoby to odzwierciedlenie już w art. 179 ust. 9 ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Tymczasem ustawodawca celowo skonstruował przepis w taki sposób, by obejmował on zakresem zastosowania także osoby, które nie uzyskały stopnia doktora w trakcie studiów doktoranckich.

W ocenie RPO, w obecnym stanie prawnym nie ma podstaw do pobierania opłaty za przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora od osoby ubiegającej się o stopień doktora, która rozpoczęła studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020 i ukończyła tok studiów, bez względu na termin wszczęcia postępowania i obrony rozprawy doktorskiej.

W związku z tym ZRPO Stanisław Trociuk prosi Rektora UwB prof. dr hab. Roberta Ciborowskiego o stanowisko w tej sprawie oraz wskazanie podstawy prawnej obligowania studentów do podpisania oświadczeń, w których zobowiązują się oni do ponoszenia kosztów ww. postępowań oraz obligowania doktorantów, którzy nie przedłożyli rozprawy w terminie we wskazanym terminie do złożenia pisemnej rezygnacji ze studiów doktoranckich.

VII.7034.3.2023