Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wobec obywatela - figurującego w rejestrze podatników jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej - stwierdzono obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego 
• Rzecznik Praw Obywatelskich składa w tej sprawie skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na korzyść obywatela
• AKTUALIZACJA: 20 września 2023 r. WSA (sygn. akt VI SA/Wa 3762/23) oddalił skargę RPO

RPO zaskarżył decyzję Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z 7 kwietnia 2023 r. w przedmiocie stwierdzenia istnienia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego obywatela. 

Rzecznik zarzucił wydanie jej z naruszeniem przepisów postępowania, mającym wpływ na wynik sprawy, czyli z naruszeniem art. 151 § 1 pkt 1 w związku z art. 145 § 1 pkt 5 Kodeksu postępowania administracyjnego. Polegało to na niestwierdzeniu podstaw do uchylenia kwestionowanej decyzji, wynikającym z wadliwego przyjęcia, że figurowanie uczestnika w rejestrze podatników jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej nie jest okolicznością „nową".

Stan faktyczny

Zaskarżoną decyzją Prezes NFZ uchylił zapadłą po wznowieniu postępowania decyzję dyrektora Oddziału Wojewódzkiego NFZ z 9 marca 2022 r. i odmówił uchylenia decyzji dyrektora Oddziału Wojewódzkiego NFZ z 15 stycznia 2013 r. o stwierdzeniu obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego obywatela.

W uzasadnieniu Prezes NFZ przedstawił podstawy uchylenia zaskarżonej odwołaniem RPO decyzji z 9 marca 2022 r. W jego ocenie wydano ją z naruszeniem przepisów o właściwości. W świetle przepisów ustawy COVID-19, organem właściwym w I instancji stał się bowiem Prezes NFZ. Zgodnie z przepisami przejściowymi dotychczasowe przepisy o właściwości stosowano wyłącznie do postępowań wszczętych i niezakończonych przed wejściem w życie ustawy COVID-19.  Dyrektor, do którego wpłynął sprzeciw Rzecznika z 22 listopada 2021 r. inicjujący postępowanie wznowieniowe, powinien przekazać go Prezesowi NFZ.

Oceniając zasadność uchylenia decyzji z 15 stycznia 2013 r. Prezes NFZ stwierdził, że uchylenia jej nie uzasadniała powołana w sprzeciwie Rzecznika okoliczność w postaci figurowania obywatela od 2005 r. do 2012 r. w ewidencji podatników jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. W ocenie Prezesa NFZ okoliczność ta była znana stronie w trakcie postępowania zwykłego, ale nie skorzystała ona z możliwości jej przedstawienia. Przywołał także zapadły po złożonym przez stronę wniosku o wznowienie postępowania. WSA 16 kwietnia 2019 r. oddalił jej skargę z uwagi na złożenie wniosku po 3 lat od zakończenia postępowania zwykłego w sytuacji, w której powoływana we wniosku okoliczność była stronie znana jeszcze w trakcie postępowania zwykłego.

Argumenty RPO 

W ocenie Rzecznika decyzja Prezesa NFZ obarczona jest wadą i powinna być uchylona.

O ile uznać by Dyrektora Oddziału za organ niewłaściwy do rozpatrzenia sprzeciwu Rzecznika, o tyle uchylając decyzję I instancji Prezes NFZ winien był umorzyć postępowanie wszczęte przez Dyrektora i samodzielnie wszcząć ponowną procedurę wznowieniową. Nie byłby natomiast w ramach rozpatrywania odwołania Rzecznika uprawniony do rozstrzygnięcia o zasadności uchylenia decyzji z 15 stycznia 2013 r.

Istotą zaś sporu jest to, czy podana w sprzeciwie RPO okoliczność stanowi „nową okoliczność istniejącą w dniu wydania decyzji, nieznaną organowi, który wydał decyzję" w rozumieniu art. 145 § 1 pkt 5 Kpa. Uzasadniając odpowiedź negatywną, organ podkreśla, że nie można za nią uznać faktów i dowodów, które strona znała w toku postępowania zwykłego i mogła się na nie powołać, ale tego nie zrobiła. Podawana zaś jako podstawa wznowienia okoliczność ta  miała być znana uczestnikowi jeszcze przed wydaniem decyzji z 15 stycznia 2013 r.

Według RPO w świetle art. 145 § 1 pkt 5 Kpa bez znaczenia jest przyczyna, z której powoływane jako podstawa wznowienia nowe okoliczności nie były organowi znane. Niezależnie od tego, czy wada ustaleń faktycznych w toku postępowania zwykłego wystąpiła z powodu zaniedbań organu, czy też bez jego winy, samo pojawienie się nowych okoliczności stanowi wystarczającą podstawę do orzekania w trybie nadzwyczajnym. W doktrynie podnosi się wręcz, że podstawa wznowienia z art. 145 § 1 pkt 5 Kpa zaistnieje nawet wówczas, gdy strona zataiła przed organem znane sobie fakty i dowody, a przemawia za tym zwłaszcza wykładnia historyczna przywołanego przepisu.

Nawet gdyby przyjąć, że uczestnik postępowania świadomie nie powołał w  postępowaniu zwykłym okoliczności figurowania w rejestrze podatników jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej (choć brak ku temu dostatecznych podstaw), to nie jest to przeszkodą uniemożliwiającej uchylenie decyzji z 15 stycznia 2013 r. Organ nie neguje zaś samego faktu, że ta okoliczność istniała a nie była znana w postępowaniu zwykłym. 

A postępowanie w tej sprawie wznowiono z urzędu w wyniku sprzeciwu RPO. Dopiero ten sprzeciw, w którego wyniku wszczęto postępowanie nadzwyczajne, umożliwił ocenę okoliczności niefigurowania przez uczestnika w rejestrze podatników jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej pod kątem art. 145 § 1 pkt 5 Kpa. 

V.7011.50.2019