Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Po zeszłorocznej wizytacji KMPT w Zakładzie Karnym w Barczewie pojawiło się uzasadnione podejrzenie, że dochodzi tam do stosowania tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania
• W związku z tym pracownicy KMPT w styczniu tego roku przeprowadzili w Zakładzie ponowną wizytację
• W trakcie rozmów z osadzonymi wizytatorzy usłyszeli o kolejnych przypadkach nadużyć ze strony funkcjonariuszy Służby Więziennej
• Szczegółowe informacje i wnioski KMPT znajdują w raporcie z ponownej wizytacji, który publikujemy poniżej
• AKTUALIZACJA: KMPT zwrócił się o informację do sądu penitencjarnego, czy od 20 października 2022 r. do 16 lutego 2023 r. sędzia prowadził kontrole w ZK w Barczewie
• W odpowiedzi wiceprezes SO w Olsztynie przekazał KMPT kopię protokołu lustracji ZK w Barczewie z 6-7 lutego 2023 r. Są w nim relacje z rozmów z osadzonymi, którzy mówili o nieprawidłowościach i złym traktowaniu. Efektem tej lustracji było zawiadomienie do prokuratury
• Ponadto przekazano kopię protokołu lustracji uzupełniającej z 13-14 lutego 2023 r., podjętej w związku z wytycznymi Ministerstwa Sprawiedliwości z 9 lutego 2023 r. Ta lustracja nie dała „podstawy do sformułowania szczególnych zaleceń polustracyjnych” (oba protokoły w załącznikach na dole strony)
• AKTUALIZACJA2: W 71,5% zawiadomień osadzonych w Barczewie z ostatnich pięciu lat prokuratura odmówiła wszczęcia postępowania. W 11,5% wszczęte sprawy umorzono. Żadne postępowanie nie zakończyło się aktem oskarżenia wobec funkcjonariusza SW – wynika z prokuratorskich statystyk przekazanych RPO 

Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur (KMPT) przeprowadził w dniach 23–26 stycznia 2023 r. ponowną wizytację Zakładu Karnego w Barczewie. Przedstawiciele KMPT usłyszeli o kolejnych przypadkach nadużyć i nieprawidłowości.

Podczas poprzedniej wizytacji, która odbyła się w październiku 2022 r., odebrano sygnały o stosowaniu przemocy ze strony niektórych funkcjonariuszy względem osadzonych, w tym tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania.

Wizytatorzy ponownie spotkali się z większością osadzonych, z którymi rozmawiali wcześniej, a którzy jeszcze przebywali w Zakładzie. Z uzyskanych informacji nie wynikało, aby byli rozpytywani przez funkcjonariuszy SW lub ponieśli jakiekolwiek konsekwencje po spotkaniach z przedstawicielami KMPT.

Doniesienia o kolejnych przypadkach nadużyć

W trakcie rozmów z pozostałymi osadzonymi przedstawiciele KMPT usłyszeli o kolejnych przypadkach nadużyć ze strony funkcjonariuszy SW, a jeden z osadzonych złożył za pośrednictwem delegacji KMPT oficjalne zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa. Miał on być podduszany, bity po twarzy, kopany i przewrócony na podłogę. Twierdził, że wykręcano mu ręce do tyłu i używano wobec niego obraźliwych zwrotów i wulgaryzmów. Sprawa została przekazana do Zespołu Prawa Karnego działającego w BRPO.

Podobne sposoby działań funkcjonariuszy SW opisywali inni osadzeni. Nie zdecydowali się jednak złożyć oficjalnego zawiadomienia – jak twierdzili, z obawy o swoje bezpieczeństwo.

Delegacja KMPT została też poinformowana, że po tym, jak doszło do znęcania się współosadzonych nad osadzonym w jednej z cel mieszkalnych, mieli oni być wszyscy wyprowadzeni do niemonitorowanego pomieszczenia. Tam mieli być bici, rzucani o ścianę, „oklepywani”. Sytuacja ta nie została odnotowana jako zdarzenie nadzwyczajne.

Nie zostało również odnotowane w dokumentacji zdarzenie zgłoszone przez innego osadzonego. Po tym, jak niewłaściwie zachował się on w stosunku do funkcjonariusza, miał być zaprowadzony do niemonitorowanego pomieszczenia. Osadzony twierdzi, że został tam obezwładniony i sprowadzony do pozycji leżącej, założono mu kajdanki na ręce wykręcone do tyłu, używano wobec niego wulgaryzmów i zastraszano.

Brak rejestrowania korespondencji osadzonych

Z ustaleń KMPT wynika, że zdarzały się sytuacje, w których od osadzonych była odbierana korespondencja do urzędów (np. sądu, Biura RPO, Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej, ETPC), lecz nie otrzymywali oni pisemnego potwierdzenia ich odbioru. Nie mieli zatem żadnego dowodu, że ich korespondencja została przekazana do wysyłki, a brak rejestrowania korespondencji wychodzącej dodatkowo uniemożliwiał potwierdzenie jej wysłania.

Osadzeni podkreślali, że jest to duży problem, w szczególności gdy chcą ujawnić jakieś nieprawidłowości lub napisać skargę do danej instytucji.

Zalecenia KMPT

Jedną z podstawowych gwarancji antytorturowych stanowi prawo do skargi. W związku z wynikającą z relacji osadzonych możliwością ograniczania jego realizacji i wprowadzoną w jednostce zasadą nieewidencjonowania korespondencji wychodzącej od osadzonych, przedstawiciele KMPT zalecili Dyrektorowi Zakładu przypomnienie o konieczności każdorazowego wydawania pisemnego potwierdzenia w przypadku korespondencji urzędowej osadzonych oraz przypomnienie zasad postępowania ze skargami osadzonych, a przede wszystkim nieutrudniania wysyłania pism.

W dalszym ciągu aktualne pozostaje zalecenie KMPT dotyczące podjęcia generalnych działań zmierzających do zbadania wszelkich sygnałów mogących świadczyć o przemocy ze strony funkcjonariuszy, wdrożenie mechanizmów monitorowania pracy personelu oraz zwrócenie uwagi pracownikom i funkcjonariuszom Służby Więziennej, że stosowanie przemocy wobec osadzonych jest niedopuszczalne. Ponadto proceder, o którym więźniowie informowali w trakcie pierwszej wizytacji, wymaga nadal dogłębnego wyjaśnienia przez właściwe organy.

Szczegółowe informacje i wnioski z ponownej wizytacji w ZK w Barczewie znajdują się w raporcie, który publikujemy na dole strony.

Postępowania prokuratorskie z zawiadomień osadzonych  

30 stycznia 2023 r., po zakończeniu drugiej wizytacji w Zakładzie Karnym w Barczewie, dyrektor KMPT zwrócił się do Prokuratora Rejonowego Olsztyn–Północ o wykaz zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstw złego  traktowania osadzonych przez tamtejszych funkcjonariuszy SW. Dane, o które wnioskował KMPT, miały obejmować  lata 2018-2023 oraz zawierać informację, czego dotyczyło zawiadomienie, kto je złożył oraz jaka była końcowa decyzja.

Z odpowiedzi prokuratury z 17 lutego 2023 r.  wynika, że liczba zawiadomień przedstawiała się następująco:

•    2018 r. – 39
•    2019 r. – 43
•    2020 r. – 37
•    2021 r. – 33
•    2022 r. – 41
•    2023 r. – 7  

Łącznie wpłynęło 200 zawiadomień. Niektórzy osadzeni złożyli kilka. Najwięcej zawiadomień dotyczyło naruszenia:

•    art. 231 § 1 kk (nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza) – 179 zarzutów
•    art. 247 § 1 kk (znęcanie się nad osobą pozbawioną wolności) – 27 zarzutów
•    art. 160 § 2 kk (narażenie człowieka na niebezpieczeństwo, w przypadku gdy na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo) – 5 zarzutów

Łączna liczba zarzutów jest większa niż liczba zawiadomień, ponieważ niektóre zawiadomienia dotyczyły kilku kwalifikacji prawnych.

Sposób zakończenia

W 143 sprawach odmówiono wszczęcia postępowania na podstawie:

•    art. 17 § 1 pkt 1 kpk  (nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia) – 75 spraw;
•    art. 17 § 1 pkt 2 kpk  (nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa) – 30 spraw;
•    art. 17 § 1 pkt 7 kpk (nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się) – 6 spraw;
•    art. 17 § 1 pkt 11 kpk (nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie) – 1 sprawa;
•    odmowa wszczęcia bez podania w wykazie podstawy prawnej – 31. 

23 sprawy umorzono, w tym 21 na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 kpk  i 2 sprawy na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 kpk.
14 spraw zakończono poprzez „połączenie wewnętrzne”.
9 spraw jest niezakończonych (głównie dot. spraw z 2023 r. i końca 2022 r.).
3 sprawy przekazano prokuraturze.
3 sprawy „załatwiono inaczej”.
2 sprawy zawieszono.
2 sprawy zakończono aktem oskarżenia, ale w sprawach, które dotyczą znęcania się nad osadzonym przez innych współosadzonych, nie przez funkcjonariuszy.
1 sprawę „przekazana zewnętrznie”.

Tym samym w przypadku 71,5% spraw odmówiono wszczęcia postępowania, zaś w kolejnych 11,5% wszczętą sprawę umorzono. Żadne postępowanie nie zakończyło się aktem oskarżenia wobec funkcjonariusza SW.

Opisy spraw w przekazanym wykazie są ogólne. Chodzi głównie o „niedopełnienie obowiązków, przekroczenie uprawnień przez dyrektora ZK Barczewo lub funkcjonariuszy”. Bardziej szczegółowe opisy brzmią:

•    „nadużycie władzy przez Służbę Więzienną w Barczewie poprzez znęcanie się nad osadzonym” – odmowa wszczęcia – art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „Nadużycie władzy przez funkcjonariuszy ZK w Barczewie i Komisariatu Policji w Barczewie poprzez nieprzekazywanie korespondencji do wysyłki oraz manipulowanie zeznaniami”  – odmowa wszczęcia – art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „Przekroczenie uprawnień przez funkcjonariuszy SW Zakładu Karnego w Barczewie dot. torturowania i pobicia” – zawieszenie;
•    „Przekroczenie uprawnień przez funkcjonariuszy SW Zakładu Karnego w Barczewie dot. torturowania i pobicia” – umorzenie – art. 17 § 1 pkt 1 kpk; (dot. tej samej osoby co wyżej);
•    „Przekroczenie uprawnień przez funkcjonariuszy SW Zakładu Karnego w Barczewie dot. torturowania i pobicia” – odmowa wszczęcia – art. 17 § 1 pkt 1 kpk; (dot. tej samej osoby co wyżej);
•    „Nadużycie władzy przez funkcjonariuszy Służby Więziennej Zakładu Karnego w Barczewie poprzez nieudzielenie pomocy i pobicia” – odmowa wszczęcia – art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „Pobicie osadzonego przez funkcjonariuszy SW na terenie Zakładu Karnego w Barczewie” - odmowa wszczęcia – art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie uprawnień oraz znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy SW Zakładu Karnego w Barczewie” - odmowa wszczęcia – art. 17 § 1 pkt 2 kpk;
•    „Pobicie oraz wymuszenie zeznań przez funkcjonariuszy SW Zakładu Karnego w Barczewie, wobec osadzonego” - odmowa wszczęcia – art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „nadużycie władzy przez funkcjonariusza SW Zakładu Karnego w Barczewie, wobec osadzonego, poprzez pomówienie o udział w pobiciu osadzonego” - odmowa wszczęcia – art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „Przekroczenie uprawnień przez funkcjonariuszy SW na terenie Zakładu Karnego w Barczewie, wobec osadzonego (dot. kradzieży korespondencji oraz fałszowania podpisów na listach pracy)” – umorzenie - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „Przekroczenie uprawnień przez funkcjonariuszy SW na terenie Zakładu Karnego w Barczewie, dot. gróźb i pobicia osadzonego” – połączenie wewnętrzne;
•    „znęcanie się psychiczne nad osadzonym przez funkcjonariuszy Zakładu Karnego w Barczewie” – odmowa wszczęcia;
•    „podżeganie do samookaleczenia ciała osadzonego przez funkcjonariuszy Zakładu Karnego w Barczewie” – odmowa wszczęcia;
•    „znęcanie się psychiczne i fizyczne nad osadzonym przez funkcjonariuszy Zakładu Karnego w Barczewie” – odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy Zakładu Karnego w Barczewie” – odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym pozbawionym wolności przez funkcjonariuszy Zakładu Karnego w Barczewie” – umorzenie - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „kierowanie gróźb, naruszenie nietykalności cielesnej osadzonego przez funkcjonariuszy SW Zakładu Karnego w Barczewie” - odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 7 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” - odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – połączenie wewnętrzne;
•    „znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – umorzenie - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad skazanym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” - odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „pobicie osadzonego przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” - odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad pozbawionym wolności przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – umorzenie - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – umorzenie - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad pozbawionym wolności przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 2 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad skazanym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – połączenie wewnętrzne;
•    „uporczywe nękanie oraz znęcanie się nad osadzonym przez innych osadzonych oraz funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” - odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym przez funkcjonariuszy SW ZK Barczewo” – umorzenie - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;
•    „znęcanie się nad osadzonym w Zakładzie Karnym w Barczewie przez lekarza, poprzez pozostawienie w/ w bez opieki i leków” - – odmowa wszczęcia - art. 17 § 1 pkt 1 kpk;

KMP.571.13.2022