Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Takie artykuły higieniczne dla kobiet, jak podpaski czy tampony higieniczne są objęte pięcioprocentowym VAT-em
• Tymczasem VAT na kubeczki menstruacyjne wynosi 23%
• Trudno znaleźć uzasadnienie dla obniżania stawek podatku VAT tylko wobec części artykułów higienicznych dla kobiet
• Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek występuje do minister finansów Magdaleny Rzeczkowskiej w sprawie stosownej korekty podatku 

RPO podkreśla, że objęcie tą samą stawką podatku VAT (5%) wszystkich artykułów higienicznych niezbędnych kobietom przyczyniłoby się do ograniczenia „ubóstwa menstruacyjnego” oraz byłoby proekologiczne. Kubeczki menstruacyjne to bowiem produkt wielorazowego użytku, przyjazny i dla skóry, i środowiska.

Na kwestię stawki podatku VAT na kubeczki menstruacyjne zwrócono RPO uwagę w trakcie spotkania w BRPO z przedstawicielkami Zespołów Praw Kobiet i Praw Opiekunek/ów Inicjatywy "Nasz Rzecznik" w grudniu 2022 r., poświęconego m.in. problemu wykluczenia menstruacyjnego.

9 sierpnia 2019 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług wprowadzającą m.in. nową matrycę stawek VAT oraz wiążącą informację stawkową. Od 1 lipca 2020 r. towary dla potrzeb podatku VAT są oznaczane przy użyciu Nomenklatury scalonej (CN) lub Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB). Z uzasadnienia projektu wynika, że w miarę możliwości zastosowano jedną stawkę podatku dla całych działów CN. 

Okazuje się, że od tej zasady jest wiele wyjątków. Dotyczy on np. artykułów higienicznych dla kobiet, stosowanych w czasie menstruacji. Większość produktów wykorzystywanych do tego celu objętych jest stawką VAT w wysokości 5%  - z wyjątkiem tzw. kubeczków menstruacyjnych objętych stawką 23%.

W odniesieniu do artykułów higienicznych jedną stawką VAT 5% objęto produkty klasyfikowane w CN 9619 00 - tj. podpaski higieniczne (wkładki) i tampony, pieluchy i wkładki dla niemowląt oraz podobne artykuły, z dowolnego materiału. Tym samym obniżono stawkę VAT z 8% do 5% dla artykułów higienicznych takich jak podpaski, tampony higieniczne, czy pieluchy.

Jednocześnie - jak wynika z odpowiedzi resortu finansów z 20 marca 2020 r. na interpelację - kubeczki menstruacyjne nie są objęte obniżoną stawką. Są one, co do zasady, klasyfikowane jako artykuły higieniczne z tworzyw sztucznych. Powoduje to, że cena jednostkowa produktu jest o wiele wyższa w porównaniu z innymi artykułami higienicznymi stosowanymi w czasie menstruacji. Można zatem uznać, że jest on artykułem trudno dostępnym pod względem ekonomicznym.

Problem dostępności artykułów higienicznych dla kobiet w czasie menstruacji został dostrzeżony na szczeblu unijnym, zainicjowano również debatę na ten temat na szczeblu krajowym. W czerwcu 2021 r. Parlament Europejski w rezolucji dotyczącej praw reprodukcyjnych postulował zapewnienie potrzebującym darmowych środków higieny, wskazując, że zapobieganie ubóstwu menstruacyjnemu jest zadaniem pilnym. Wezwano do  działań zwiększających świadomość korzyści ze stosowania podczas menstruacji produktów higienicznych wielokrotnego użytku w porównaniu z jednorazowymi oraz zwiększenia ich dostępności. 

W Rezolucji zawarto również postulat skorzystania przez kraje członkowskie z elastyczności wprowadzonej w Dyrektywie w sprawie podatku VAT i zastosowaniu zwolnień lub zerowych stawek podatku VAT na te podstawowe towary pierwszej potrzeby. Oszacowano, że jedna na dziesięć kobiet w Europie ma problem z dostępem do środków higieny w czasie menstruacji. To wykluczenie dodatkowo pogłębia dyskryminujące kobiety opodatkowanie artykułów higieny menstruacyjnej w UE.

Jak zauważono w Rezolucji, unijne prawo daje państwom członkowskim względną swobodę, jeśli chodzi o regulowanie stawek podatku na produkty higieniczne dla kobiet. Dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej określa ramy stawek VAT w UE, ale pozostawia rządom krajowym wybór ustalenia liczby i poziomu wybranych przez siebie stawek.

Podstawowa stawka VAT stosowana we wszystkich państwach członkowskich w odniesieniu do towarów i usług wynosi co najmniej 15 %. Zgodnie jednak z art. 98 Dyrektywy państwa członkowskie mogą stosować jedną stawkę obniżoną lub dwie stawki obniżone wynoszące co najmniej 5 % w odniesieniu do określonych towarów lub usług wymienionych w załączniku III do Dyrektywy. W pkt (3) złącznika III Dyrektywy do towarów, do których można zastosować stawki obniżone zostały zaliczone produkty farmaceutyczne stosowane do celów medycznych i weterynaryjnych, w tym produkty używane do celów antykoncepcyjnych, higieny osobistej dla kobiet oraz chłonne środki higieniczne.

Potrzebę wprowadzenia systemowych rozwiązań i zwiększenia dostępności tych artykułów podkreślono też podczas konferencji senackiego zespołu „Zdrowie Polaków" 7 czerwca 2022 r.

Stosowanie obniżonych stawek podatku VAT jest jednym z instrumentów polityki społecznej, w tym również ograniczania ubóstwa menstruacyjnego. W tym kontekście trudno znaleźć uzasadnienie dla obniżania stawek podatku VAT dla części artykułów higienicznych dla kobiet z pominięciem pozostałych produktów. 

Wprowadzenie nowej matrycy stawek VAT oparte było na przyjęciu jednej (takiej samej) stawki podatku dla całych działów CN i miało na celu likwidację pewnych niekonsekwencji w dotychczasowym stosowaniu stawek, gdzie podobne towary (towary takiej samej kategorii) były czasem opodatkowane według różnych stawek - 5%, 8% i 23%. W założeniu bowiem dążono do ujednolicenia opodatkowania całych grup towarowych, jak również generalnego obniżania stawek podatku dla produktów niezbędnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb człowieka.

Nie ulega zatem wątpliwości, że objęcie tą samą stawką podatku VAT (5%) wszystkich artykułów higienicznych stosowanych w czasie menstruacji przyczyniłoby się do ograniczenia "ubóstwa menstruacyjnego".  Byłoby też proekologiczne - kubeczki to produkt wielorazowego użytku, przyjazny dla skóry i środowiska.

RPO zwraca się do min. Magdaleny Rzeczkowskiej o stanowisko i informację, czy resort rozważa podjęcie prac legislacyjnych i stosowną korektę.

V.511.1047.2022