Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO dostaje sygnały, że zarządzający tymi ośrodkami z reguły odrzucają pomoc oferowaną przez organizacje pozarządowe, twierdząc że cudzoziemcy dostają wystarczające wsparcie psychologiczne
• Psycholog zatrudniony czy wskazany przez Straż Graniczną prawdopodobnie nie będzie jednak postrzegany przez cudzoziemców jako osoba obiektywna 
• A ustawa o cudzoziemcach mówi o ich prawie do kontaktowania się z organizacjami pozarządowymi udzielającymi im pomocy w takich ośrodkach - pisze Marcin Wiącek do komendanta głównego Straży Granicznej gen. dyw. SG Tomasza Pragi

RPO zwraca uwagę KG SG na docierające do BRPO niepokojące sygnały dotyczące braku adekwatnego wsparcia psychologicznego dla cudzoziemców przebywających w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców.

Są one bez wątpienia narażone są na oddziaływanie silnych bodźców emocjonalnych.  Mierzą się nieraz z traumatycznymi przeżyciami, których doświadczyli zanim znaleźli się w Polsce. Nierzadko są ofiarami przemocy psychicznej i fizycznej, w tym tortur. Na trudne doświadczenia nakłada się stres związany z pobytem w zamknięciu czy też ogólnie w kraju, którego języka i kultury nie rozumieją. Wszystko to sprawia, że dostęp do odpowiedniej pomocy nie tylko medycznej, ale również psychologicznej ma kluczowe znaczenie dla ich stanu psychofizycznego.

Opublikowany w czerwcu 2022 r. raport z wizytacji Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur pt. „Sytuacja cudzoziemców w ośrodkach strzeżonych w dobie kryzysu na granicy Polski i Białorusi" zdiagnozował podstawowe problemy opieki psychologicznej cudzoziemcom w SOC. Przede wszystkim liczba psychologów okazała się niewystarczająca w stosunku do liczby osób, które mają korzystać z ich wsparcia. Pogorszenie w tym względzie nastąpiło wraz z początkiem kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej. Co prawda w niektórych ośrodkach sytuacja przedstawia się lepiej niż w innych, lecz nawet wówczas jest ona daleka od optymalnej.

W odniesieniu do liczby specjalistów warto zwrócić uwagę, że nie tylko ich proporcja w stosunku do osób przebywających w ośrodku jest ważna. Istotne jest również, aby SOC umożliwiał dostęp do więcej niż jednego psychologa, dając tym samym cudzoziemcom możliwość wyboru i zwiększając szansę na uzyskanie wsparcia od osoby, którą obdarzą zaufaniem. Brak zaufania przekreśla bowiem skuteczność pomocy psychologicznej.

Dlatego cudzoziemcom w SOC należy bezwzględnie umożliwić kontakt z psychologami zewnętrznymi wobec SG.  Nie kwestionując kompetencji i zaangażowania psychologów, do których dostęp zapewnia obecnie SG, wydaje się oczywiste, że praca terapeutyczna z psychologami kojarzonymi z tą formacją może napotykać ograniczenia wynikające z braku zaufania, zwłaszcza, gdy terapia dotyczyć ma samego pobytu w detencji lub warunków w SOC. Wtedy psycholog zatrudniony czy wskazany przez Straż Graniczną prawdopodobnie nie będzie przez cudzoziemców postrzegany jako osoba obiektywna czy neutralna.

Jednym ze środków mogących poprawić obecną sytuację może być przyjęcie pomocy zewnętrznej, przede wszystkim ze strony organizacji pozarządowych mających niezbędne doświadczenie i warunki do efektywnego wsparcia SG w omawianym zakresie. Niestety, do Biura RPO docierają sygnały, że komendanci SG zarządzający ośrodkami z reguły odrzucają oferowaną przez organizacje pozarządowe pomoc. Powołują się na okoliczność, że osoby przebywające w SOC korzystają już z wystarczającego wsparcia psychologicznego. Jest to jednak argument, który ze wskazanych wyżej powodów wydaje się być niezasadny.

Można rozważyć zmianę podejścia SG do wsparcia proponowanego przez organizacje pozarządowe. Skorzystanie z ich pomocy może przyczynić się do zniwelowania problemów. Z jednej strony SOC uzyskają dostęp do dodatkowych specjalistów, co odciąży pracę psychologów wewnętrznych, a z drugiej - cudzoziemcom łatwiej będzie uzyskać wsparcie od profesjonalistów niezatrudnionych przez SG.

Być może wejście w dialog z organizacjami zaowocuje poprawą dostępu do profesjonalnej opieki psychologicznej dla cudzoziemców. Byłoby to także zgodne z ustawą o cudzoziemcach, gdzie zapisano prawo cudzoziemców umieszczonych w SOC lub przebywających w areszcie dla cudzoziemców do kontaktowania się z organizacjami pozarządowymi lub międzynarodowymi zajmującymi się udzielaniem im pomocy.

RPO prosi komendanta o poinformowanie o podjętych decyzjach i działaniach.

XI.540.45.2022